Kỷ niệm về một cuộc gặp gỡ cuối năm và về giáo sư Tạ Quang Bửu

10:02 02/03/2010
PHONG LÊTôi được một "cú phôn" mời dự cuộc gặp mặt của một nhóm anh em nhân ngày 20-11 và nhân 40 năm Ủy ban khoa học nhà nước.

GS Tạ Quang Bửu - Ảnh: vietnamnet.vn

Tôi hơi ngần ngại vì tuy tôi về Viện Văn học tháng 9-1959, là năm Ủy ban khoa học nhà nước, cơ quan "mẹ" của Viện Văn học thành lập, nhưng địa chỉ 20 Lý Thái Tổ của tôi hơi... xa 39 Trần Hưng Đạo. Và dường như bốn anh em: Văn, Sử, Triết, Kinh tế trong tiểu gia đình khoa học xã hội có phần lẻ loi trong đại gia đình khoa học nhà nước.

Nhưng khi nghe nói sẽ có cuộc đến thắp hương nơi bàn thờ Giáo sư Tạ Quang Bửu thì tôi dứt khoát đi ngay, dẫu nhà đang nhiều khách, vì là ngày 20-11.

Tôi đi ngay bởi G.S Tạ Quang Bửu là người từ lâu tôi rất ngưỡng mộ.

Tôi đi ngay, vì lần đầu tiên có dịp đến thăm nhà riêng giáo sư, người - với tư cách là Phó chủ nhiệm kiêm Tổng thư ký UBKHNN, cũng là Thủ trưởng... trên (hoặc xa) của tôi. Đến với thủ trưởng cũ và người thầy gián tiếp của mình, có dịp nào hơn ngày 20-11 này!

Tôi đã có dịp nghe và đọc nhiều bài viết về chân dung và sự nghiệp của GS. Tạ Quang Bửu viết với lòng tin rằng, vào những năm đầu 60, ở địa chỉ 39 Trần Hưng Đạo, nếu tôi có dịp tiếp xúc với vị thủ trưởng cực kỳ uyên bác và giản dị là ông, hẳn thế nào tôi cũng học được ở ông rất nhiều điều, biết đâu, cả những chỉ dẫn cụ thể cho nghề nghiệp của mình. Bởi ông là một nhà bách khoa, có vốn học vấn sâu về rất nhiều ngành khoa học tự nhiên và công nghệ. Và tôi tin, ông cũng có tư cách bách khoa trên cả các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Bởi hai lĩnh vực trên nói cho cùng đâu phải quá tách biệt hoặc đối lập nhau. Và bởi cái vốn đọc về văn hóa phương Tây suốt tuổi trẻ và thời thanh niên của ông đâu phải là nhỏ. Và còn bởi cái phong cách giản dị, cởi mở, hay đùa vui một cách trào phúng và sự ham say học tập nhằm cập nhật và mở rộng tri thức vốn có ở những người giàu kiến thức nói chung. Tôi, một hậu sinh ở tuổi 20 đã chọn các bậc thầy trực tiếp của mình là Đặng Thai Mai, Nguyễn Khánh Toàn, Hoài Thanh..., cũng sẽ càng thêm hạnh phúc nếu có thêm các bậc thầy gián tiếp như Tạ Quang Bửu.

            Tôi tiếc là đã bỏ lở cơ hội ấy!
            Tôi rất thấm thía cái cảm giác "bỏ lỡ" ấy khi nghe tất cả các đồng nghiệp trong buổi họp, những người cùng về 39 Trần Hưng Đạo vào năm 1959-1960 với tôi, kể lại những kỷ niệm sâu sắc với GS.Tạ Quang Bửu, được nghe ông nói chuyện, được trực tiếp nghe ông chỉ dẫn - những chỉ dẫn rất sáng suốt, rất đích đáng cho cuộc đời nghề nghiệp của mình.

Được gặp gỡ, được tiếp xúc, được học hỏi, được chỉ dẫn bởi một con người như thế thật biết bao hạnh phúc cho bất cứ ai "trên con đường học tập và nghiên cứu" - theo cách nói của Đặng Thai Mai.

Giờ đây, nói về ông, biết bao nhiêu cho đủ!

(Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp Tạ Quang Bửu trong những năm kháng chiến chống Mỹ - Ảnh: nguoinoitieng.vn)

Một tuổi trẻ rất nổi tiếng học giỏi. Được học bổng của Nam triều sang Pháp học. Lại do học giỏi mà tiếp tục được học bổng để từ Pháp sang Anh. Học cùng lúc nhiều ngành khoa học; ngành nào học cũng xuất sắc, nhưng không nhằm mục tiêu lấy bằng. Bởi nếu lấy bằng xong là phải về nước ngay theo quy định của chính quyền bảo hộ. Bởi ý thức sâu sắc về mục tiêu phải tranh thủ chiếm lĩnh thật nhiều các tri thức để về gíup nước. Tri thức và tri thức. Tri thức - không phải của một chuyên ngành mà là tri thức rộng, gồm nhiều ngành. Tri thức thực chất - chứ không phải mảnh bằng. mảnh bằng trong xã hội thuộc địa lúc ấy - và cũng chẳng phải riêng cho xã hội thuộc địa - mới chính là chìa khóa để "vinh thân phì gia". Thế mà Tạ Quang Bửu đã về nước gần như không có... bằng, điều cực kỳ khó hiểu đối với xã hội, nhưng lại rất dễ hiểu, đối với ông. Một định hướng như thế phải nói là cực hiếm, là chưa có ai ngoài ông, và do thế mà tuyệt vời, xứng đáng là một nhân cách lớn, một Kẻ Sỹ của thế kỷ.

Tôi không có khả năng đi sâu vào tư cách bác học của Tạ Quang Bửu trên nhiều lĩnh vực khoa học tự nhiên - người mà nhiều nhà khoa học nổi tiếng hiện nay đều tôn vinh là bậc thầy.

Định hướng này trong tu dưỡng bản thân nơi Tạ Quang Bửu rồi sẽ trở nên tuyệt vời thích dụng với thời cuộc, khi ông là Bộ trưởng, rồi thứ trưởng Bộ Quốc phòng (1). Và rồi sẽ quy định cách nhìn, cách chỉ đạo của ông, trong tư cách người lãnh đạo ở hàng đầu trên hai lĩnh vực khoa học và giáo dục. Chủ trương khuyến khích các tài năng, chủ trương tuyển chọn và đào tạo các thế hệ trẻ theo nguyên tắc giỏi để thành người thật sự có ích cho công cuộc xây dựng đất nước - đó là một chủ trương sáng suốt và có tầm nhìn xa. Tôi đã được nghe nhiều bậc bố mẹ "thường dân" cảm kích về chủ trương này, và cố nhiên, cũng có nghe những "khó khăn" mà ông đã gặp.

Là người lãnh đạo có vốn học vấn và chuyên môn sâu rộng, lại có chủ kiến lớn, có tầm chiến lược về khoa học, kể cả khoa học về con người, phù hợp với lợi ích của dân tộc và nguyện vọng của nhân dân, Tạ Quang Bửu đã để lại cho hâụ thế một gương mặt thật sáng giá cho giới trí thức Việt Nam thế kỷ XX. Cũng rất sáng giá vì ông không ngại các "va chạm", những "va chạm" càng khẳng định thêm tài năng, phẩm chất và tính cách của ông.

Tôi không có ý định mở rộng câu chuyện về tài năng, phẩm chất, và bao trùm là nhân cách của Tạ Quang Bửu vào dịp này. Đó là một câu chuyện dài, mà một người học trò gián tiếp của ông như tôi, cũng thấy có bao điều đáng nói, nhưng là để nói vào dịp khác, có thể vào dịp 23 tháng 7 năm 2000, kỷ niệm 90 năm sinh của ông.

Xúc động vì cuộc gặp gỡ thân tình giữa 15 anh em, số lớn thuộc khối khoa học - kỹ thuật, những người vào nghề ngay từ năm đầu tiên thành lập Ủy ban khoa học nhà nước (tiền thân của Bộ khoa học, công nghệ và môi trường, Trung tâm khoa học tự nhiên và công nghệ, Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn sau này) cùng với bà Oanh, phu nhân của GS.Tạ Quang Bửu, sau khi thắp hương ở bàn thờ giáo sư, tôi khẩn trương trong bề bộn công việc cuối năm, để viết bài này. Lúc ra cổng ngôi nhà số 36 Liễu Giai 2N11 phố Đội Cấn, tôi chợt nhớ và hỏi bà Oanh về cái chuồng lợn ông bà từng nuôi - nơi ông Bộ trưởng, nhà khoa học tài danh thường cùng khách ra xem và bình luận thật vui vẻ về tướng mạo đàn lợn có công... nuôi người lúc ấy, bà cười trả lời:

-"Đó là hồi ở Hoàng Diệu!" (2)

P.L
(132/02-2000)


------------------------
(1) Có chuyện ngược như thế, xin dành nói trong một dịp sau.
(2) Tức là đường Hoàng Diệu





 

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • Rất nhiều hoa, rất nhiều nụ cười đã hiện diện một cách cởi mở và đầm ấm trong buổi chiều ngày 18.7.2008 tại Trung tâm Du lịch và Dịch vụ Festival - Huế, nơi diễn ra Lễ kỷ niệm 25 năm Tạp chí Sông Hương phát hành số báo đầu tiên (1983-2008).

  • HỒ THẾ HÀĐến nay, Tạp chí Sông Hương đã tròn một phần tư thế kỷ (1983-2008) kể từ số đầu tiên được ra mắt bạn đọc. Hai mươi lăm năm đủ để vui buồn ôn lại những chặng thác ghềnh và phẳng lặng của một dòng sông từ nguồn ra biển.

  • ĐẶNG VĂN VIỆTKỷ niệm 63 năm Cách mạng Tháng TámSau ngày đảo chính (9-3-1945), Nhật lật đổ Pháp. Phong trào Việt Minh như một luồng gió mạnh, thổi từ miền Bắc vào miền Trung, miền Nam, thức tỉnh lòng yêu nước, thương nòi của người dân đất Việt, thúc giục mọi người sẵn sàng để chớp thời cơ, giành lại chính quyền về tay nhân dân.

  • TRẦN THÙY MAIThuở trước, mỗi đêm cuối năm, anh Hải Bằng bao giờ cũng đến thăm trụ sở Hội Văn nghệ, rồi túc tắc ngự trên chiếc xe babeta màu đỏ, ghé thăm nhà bạn bè thân hữu đó đây trước khi quay về để kịp đón giao thừa.

  • NGUYỄN QUANG HÀCuối cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, cả nước xôn xao về vụ án Trần Dụ Châu.

  • NGUYỄN KHẮC PHÊTrong một cuộc vui gần đây, nhân nhắc đến việc bình chọn các nhân vật, sự kiện nổi bật trong năm trên báo chí, có ý kiến phong cho nhà văn Hồng Nhu là người đạt nhiều cái “nhất” nhất trong làng văn ở Huế.

  • TRẦN THỊ TRƯỜNG - Chúng ta lại thắng rồi. Thỉnh thoảng lão lại reo lên như thế khi bất chợt gặp một người mà lão coi là bạn. Lão nói câu ấy cả khi lão đang thoi thóp trên giường bệnh, miệng méo xệch lão nói một cách khó khăn nhưng vừa nói lão vừa cười khiến cho người ta yên tâm là lão bắt đầu sống trở lại, cái chết còn lâu mới quật được lão.

  • PHẠM QUANG TRUNGAnh Cao Xuân Hạo kính mến!Trước tiên, xin thú nhận, tôi là người mê say tên tuổi anh đã từ lâu. Tuổi trẻ và sau đó là những năm tháng trực tiếp giảng dạy, nghiên cứu, phê bình văn chương đã đưa tôi đến những trang dịch văn xuôi Nga – Xô viết đầy sức cuốn hút của anh, như Chuyện núi đồi và thảo nguyên, Chiến tranh và hòa bình, Truyện ngắn Gorki, Con đường đau khổ, Tội ác và trừng phạt…

  • VINH HUỲNHLTS: Có bạn đọc gửi thư đến Toà soạn chúng tôi đề nghị nếu chọn topten sự kiện nổi bật trong làng báo chí năm 2001 thì không nên bỏ qua “hội chứng” đánh vào các trường đại học, trong đó có Đại học Nghệ thuật Huế và trường Viết văn Nguyễn Du.

  • NGUYỄN KHẮC THẠCH(Tham luận đọc trong hội thảo)Cho đến đầu thế kỷ 21 này, chúng ta vẫn đang đứng trước nguy cơ tụt hậu về mặt kinh tế đã là điều đáng sợ nhưng cái đáng sợ hơn là nguy cơ vong bản về mặt văn hoá. Xu thế toàn cầu hoá đang xâm nhiễm và xâm thực vào đời sống chúng ta một cách ngọt ngào mà chua cay, dịu êm mà đẫm máu.

  • TRẦN HOÀNLTS: Từ ngày 4 đến ngày 7 tháng 12 năm 2001 đã diễn ra cuộc tập huấn - hội thảo báo chí văn nghệ địa phương tại thủ đô Hà Nội. Nhạc sĩ Trần Hòan, Phó Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương, Phó Chủ tịch UBTQ.LH các Hội V.H.N.T Việt Nam đã đọc báo cáo đề dẫn hội nghị. Sông Hương xin trích đăng một phần trong báo cáo đó (đầu đề do chúng tôi đặt).

  • NGUYỄN KHOA ĐIỀM(TBT: 1983 - 1986)Bây giờ nhìn lại những số Sông Hương đầu tiên (số 1 ra mắt tháng 6-1983) không khỏi cảm thấy tờ tạp chí như một… cô gái quê, giản dị, khiêm nhường, có vẻ… tồi tội. Giấy đen. Bìa mỏng. Bát chữ typo chỗ đậm chỗ nhạt. Sông Hương làm sang cho in ảnh tác giả, khốn nỗi, ảnh loè nhoè, không rõ mặt. Giá bao cấp 7 đồng/số, vẫn bị chê đắt. Được cái lượng bản in ngay số đầu là 4.000 bản. Trông khí sắc cuốn tạp chí vẫn chưa xa cái thời tranh đấu chống Mỹ, in sách báo trong gác trọ sinh viên.

  • TÔ NHUẬN VỸ(TBT: 1986 - 1989)Có năm kỷ vật của Hải Bằng tặng tôi và gia đình, từ ngày anh còn sống cho đến nay, sau 10 năm anh mất, tôi vẫn nhìn ngắm và chăm sóc hàng ngày. Đó là bức tranh hồ sen, là hai câu thơ anh viết trên giấy đặc biệt, là tất cả các tập thơ anh in từ sau 1975, là đôi chim hạc anh tạo bằng rễ cây và con chó Jò bé xíu.

  • NGUYỄN KHẮC PHÊ(TBT: 1991)Tôi có may mắn được làm Phó Tổng biên tập nhiều năm cho hai “đời” Tổng biên tập nổi tiếng là Nguyễn Khoa Điềm và Tô Nhuận Vỹ, nhưng đến “phiên” mình được gánh vác trọng trách thì chỉ đảm đương được một thời gian ngắn. Đã đành do tài hèn sức mọn, nhưng cũng vì đó là giai đoạn khó khăn sau “Đổi Mới”, chúng ta đang phải tìm đường, nhiều quan niệm - nhất là về văn học nghệ thuật chưa dễ được nhất trí…

  • HỒNG NHU(TBT: 1992 - 1997)Thời gian như bóng câu qua cửa. Mới đó mà đã một phần tư thế kỷ, tờ tạp chí Sông Hương có mặt cùng bạn đọc trong và ngoài nước.

  • NGUYỄN KHẮC THẠCH(TBT: 2000 - 2008)Vậy là đã tròn một phần tư thế kỷ. Ngày ấy, cũng vào mùa “Hạ trắng” nắng lên thắp đầy như nhạc Trịnh, tờ Tạp chí Sông Hương - tạp chí sáng tác lý luận phê bình nghiên cứu văn học nghệ thuật của xứ Huế được ra đời và đi qua cái ngưỡng “vạn sự khởi đầu nan” một cách kỳ diễm, đầy ấn tượng.

  • MAI VĂN HOANSáng 8 - 5 - 2008, ghé quán  26 Lê Lợi (trụ sở Hội Văn nghệ Thừa Thiên Huế) ngồi uống cà phê với hai nhà thơ Kiều Trung Phương và Ngàn Thương, tôi vô cùng sửng sốt khi Ngàn Thương cho biết người suốt đời đi tìm chân dung Hàn Mạc Tử là anh  Phạm Xuân Tuyển đã mất cách đây gần 7 tháng tại Phan Thiết.

  • I.Con người ấy từng mang tên Nguyễn Sinh Cung, và tên chữ Nguyễn Tất Thành, trước khi đến với tên Nguyễn Ái Quốc, đã trải một tuổi thơ vất vả vào những năm kết thúc thế kỉ XIX, để bước vào thế kỉ XX với một niềm khao khát lớn: “Khi tôi độ 13 tuổi, lần đầu tiên tôi được nghe ba chữ: tự do, bình đẳng, bác ái. Đối với chúng tôi, người da trắng nào cũng là người Pháp. Người Pháp đã nói thế. Và từ thủa ấy tôi rất muốn làm quen với nền văn minh Pháp, muốn tìm xem những gì ẩn sau những chữ ấy...” (1)

  • Từ rất nhiều năm nay tôi rất muốn bày tỏ đôi điều về những bi kịch cuộc đời mà nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường (HPNT) từng chịu đựng và trăn trở, từng nén vào lòng để sống và sáng tác.

  • Chiều 17.11 vừa rồi, ở địa chỉ 26 Lê Lợi đã diễn ra cuộc tọa đàm giữa đoàn nhà văn Trung Quốc với Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Huế. Nhà thơ Phạm Tiến Duật, Phó Ban đối ngoại Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng biên tập Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ đã tháp tùng đoàn nhà văn bạn từ Hà Nội tới Huế.