Kỷ niệm về một cuộc gặp gỡ cuối năm và về giáo sư Tạ Quang Bửu

10:02 02/03/2010
PHONG LÊTôi được một "cú phôn" mời dự cuộc gặp mặt của một nhóm anh em nhân ngày 20-11 và nhân 40 năm Ủy ban khoa học nhà nước.

GS Tạ Quang Bửu - Ảnh: vietnamnet.vn

Tôi hơi ngần ngại vì tuy tôi về Viện Văn học tháng 9-1959, là năm Ủy ban khoa học nhà nước, cơ quan "mẹ" của Viện Văn học thành lập, nhưng địa chỉ 20 Lý Thái Tổ của tôi hơi... xa 39 Trần Hưng Đạo. Và dường như bốn anh em: Văn, Sử, Triết, Kinh tế trong tiểu gia đình khoa học xã hội có phần lẻ loi trong đại gia đình khoa học nhà nước.

Nhưng khi nghe nói sẽ có cuộc đến thắp hương nơi bàn thờ Giáo sư Tạ Quang Bửu thì tôi dứt khoát đi ngay, dẫu nhà đang nhiều khách, vì là ngày 20-11.

Tôi đi ngay bởi G.S Tạ Quang Bửu là người từ lâu tôi rất ngưỡng mộ.

Tôi đi ngay, vì lần đầu tiên có dịp đến thăm nhà riêng giáo sư, người - với tư cách là Phó chủ nhiệm kiêm Tổng thư ký UBKHNN, cũng là Thủ trưởng... trên (hoặc xa) của tôi. Đến với thủ trưởng cũ và người thầy gián tiếp của mình, có dịp nào hơn ngày 20-11 này!

Tôi đã có dịp nghe và đọc nhiều bài viết về chân dung và sự nghiệp của GS. Tạ Quang Bửu viết với lòng tin rằng, vào những năm đầu 60, ở địa chỉ 39 Trần Hưng Đạo, nếu tôi có dịp tiếp xúc với vị thủ trưởng cực kỳ uyên bác và giản dị là ông, hẳn thế nào tôi cũng học được ở ông rất nhiều điều, biết đâu, cả những chỉ dẫn cụ thể cho nghề nghiệp của mình. Bởi ông là một nhà bách khoa, có vốn học vấn sâu về rất nhiều ngành khoa học tự nhiên và công nghệ. Và tôi tin, ông cũng có tư cách bách khoa trên cả các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Bởi hai lĩnh vực trên nói cho cùng đâu phải quá tách biệt hoặc đối lập nhau. Và bởi cái vốn đọc về văn hóa phương Tây suốt tuổi trẻ và thời thanh niên của ông đâu phải là nhỏ. Và còn bởi cái phong cách giản dị, cởi mở, hay đùa vui một cách trào phúng và sự ham say học tập nhằm cập nhật và mở rộng tri thức vốn có ở những người giàu kiến thức nói chung. Tôi, một hậu sinh ở tuổi 20 đã chọn các bậc thầy trực tiếp của mình là Đặng Thai Mai, Nguyễn Khánh Toàn, Hoài Thanh..., cũng sẽ càng thêm hạnh phúc nếu có thêm các bậc thầy gián tiếp như Tạ Quang Bửu.

            Tôi tiếc là đã bỏ lở cơ hội ấy!
            Tôi rất thấm thía cái cảm giác "bỏ lỡ" ấy khi nghe tất cả các đồng nghiệp trong buổi họp, những người cùng về 39 Trần Hưng Đạo vào năm 1959-1960 với tôi, kể lại những kỷ niệm sâu sắc với GS.Tạ Quang Bửu, được nghe ông nói chuyện, được trực tiếp nghe ông chỉ dẫn - những chỉ dẫn rất sáng suốt, rất đích đáng cho cuộc đời nghề nghiệp của mình.

Được gặp gỡ, được tiếp xúc, được học hỏi, được chỉ dẫn bởi một con người như thế thật biết bao hạnh phúc cho bất cứ ai "trên con đường học tập và nghiên cứu" - theo cách nói của Đặng Thai Mai.

Giờ đây, nói về ông, biết bao nhiêu cho đủ!

(Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp Tạ Quang Bửu trong những năm kháng chiến chống Mỹ - Ảnh: nguoinoitieng.vn)

Một tuổi trẻ rất nổi tiếng học giỏi. Được học bổng của Nam triều sang Pháp học. Lại do học giỏi mà tiếp tục được học bổng để từ Pháp sang Anh. Học cùng lúc nhiều ngành khoa học; ngành nào học cũng xuất sắc, nhưng không nhằm mục tiêu lấy bằng. Bởi nếu lấy bằng xong là phải về nước ngay theo quy định của chính quyền bảo hộ. Bởi ý thức sâu sắc về mục tiêu phải tranh thủ chiếm lĩnh thật nhiều các tri thức để về gíup nước. Tri thức và tri thức. Tri thức - không phải của một chuyên ngành mà là tri thức rộng, gồm nhiều ngành. Tri thức thực chất - chứ không phải mảnh bằng. mảnh bằng trong xã hội thuộc địa lúc ấy - và cũng chẳng phải riêng cho xã hội thuộc địa - mới chính là chìa khóa để "vinh thân phì gia". Thế mà Tạ Quang Bửu đã về nước gần như không có... bằng, điều cực kỳ khó hiểu đối với xã hội, nhưng lại rất dễ hiểu, đối với ông. Một định hướng như thế phải nói là cực hiếm, là chưa có ai ngoài ông, và do thế mà tuyệt vời, xứng đáng là một nhân cách lớn, một Kẻ Sỹ của thế kỷ.

Tôi không có khả năng đi sâu vào tư cách bác học của Tạ Quang Bửu trên nhiều lĩnh vực khoa học tự nhiên - người mà nhiều nhà khoa học nổi tiếng hiện nay đều tôn vinh là bậc thầy.

Định hướng này trong tu dưỡng bản thân nơi Tạ Quang Bửu rồi sẽ trở nên tuyệt vời thích dụng với thời cuộc, khi ông là Bộ trưởng, rồi thứ trưởng Bộ Quốc phòng (1). Và rồi sẽ quy định cách nhìn, cách chỉ đạo của ông, trong tư cách người lãnh đạo ở hàng đầu trên hai lĩnh vực khoa học và giáo dục. Chủ trương khuyến khích các tài năng, chủ trương tuyển chọn và đào tạo các thế hệ trẻ theo nguyên tắc giỏi để thành người thật sự có ích cho công cuộc xây dựng đất nước - đó là một chủ trương sáng suốt và có tầm nhìn xa. Tôi đã được nghe nhiều bậc bố mẹ "thường dân" cảm kích về chủ trương này, và cố nhiên, cũng có nghe những "khó khăn" mà ông đã gặp.

Là người lãnh đạo có vốn học vấn và chuyên môn sâu rộng, lại có chủ kiến lớn, có tầm chiến lược về khoa học, kể cả khoa học về con người, phù hợp với lợi ích của dân tộc và nguyện vọng của nhân dân, Tạ Quang Bửu đã để lại cho hâụ thế một gương mặt thật sáng giá cho giới trí thức Việt Nam thế kỷ XX. Cũng rất sáng giá vì ông không ngại các "va chạm", những "va chạm" càng khẳng định thêm tài năng, phẩm chất và tính cách của ông.

Tôi không có ý định mở rộng câu chuyện về tài năng, phẩm chất, và bao trùm là nhân cách của Tạ Quang Bửu vào dịp này. Đó là một câu chuyện dài, mà một người học trò gián tiếp của ông như tôi, cũng thấy có bao điều đáng nói, nhưng là để nói vào dịp khác, có thể vào dịp 23 tháng 7 năm 2000, kỷ niệm 90 năm sinh của ông.

Xúc động vì cuộc gặp gỡ thân tình giữa 15 anh em, số lớn thuộc khối khoa học - kỹ thuật, những người vào nghề ngay từ năm đầu tiên thành lập Ủy ban khoa học nhà nước (tiền thân của Bộ khoa học, công nghệ và môi trường, Trung tâm khoa học tự nhiên và công nghệ, Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn sau này) cùng với bà Oanh, phu nhân của GS.Tạ Quang Bửu, sau khi thắp hương ở bàn thờ giáo sư, tôi khẩn trương trong bề bộn công việc cuối năm, để viết bài này. Lúc ra cổng ngôi nhà số 36 Liễu Giai 2N11 phố Đội Cấn, tôi chợt nhớ và hỏi bà Oanh về cái chuồng lợn ông bà từng nuôi - nơi ông Bộ trưởng, nhà khoa học tài danh thường cùng khách ra xem và bình luận thật vui vẻ về tướng mạo đàn lợn có công... nuôi người lúc ấy, bà cười trả lời:

-"Đó là hồi ở Hoàng Diệu!" (2)

P.L
(132/02-2000)


------------------------
(1) Có chuyện ngược như thế, xin dành nói trong một dịp sau.
(2) Tức là đường Hoàng Diệu





 

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • TRẦN THỊ TRƯỜNGBước chân vào cái ngõ 45 Phan Bội Châu gặp mùi bánh trứng nướng thơm phức bao trùm, ngỡ ngàng: “Ông Trần Đình Hiến còn là một chủ lò bánh?”. Nhưng: - Không phải đâu. Khu nhà này hầu hết là mấy anh em ruột chúng tôi sinh sống. Lò bánh này của một chú, còn các người khác mỗi người một nghề. Các em tôi đều chịu khó. Vâng, bây giờ ai chẳng lấy chịu khó làm đầu...

  • Chính Bùi Hiển dẫn lời bạn ông nói rằng văn ông đi từ hướng ngoại đến hướng nội, hàm ý chín dần, mỗi ngày mỗi gần hơn với cốt lõi văn chương. Tôi không thấy như vậy.

  • NGÔ MINHSau hai cuộc hành trình vất vả hơn 2600 cây số đi về Đại hội Nhà văn khu vực miền Trung ở Nha Trang giữa tháng 3, rồi Đại hội Nhà Văn Việt Nam VII, bắt đầu từ 22/4 đến 10 giờ rưỡi đêm 27/4 tôi mới về tới nhà mình ở Huế, ngồi trước máy vi tính viết những dòng  buồn vui lẫn lộn.

  • THANH THẢO                           6 năm nay, kể từ cái đêm thơ nhạc kỷ niệm 40 năm đường 559 do nhà thơ Phạm Tiến Duật dẫn chương trình, trong đêm ấy Tế Hanh vì quá xúc động khi nhớ lại chuyến đi qua Trường Sơn của mình đầu năm 1974, ông đã bị xuất huyết não. 6 năm ấy, không thể có một cuộc phỏng vấn hay “gặp gỡ” nào được thực hiện với Tế Hanh, đơn giản vì ông không nói được. Tôi nghĩ, 6 năm nay, Tế Hanh chỉ còn trò chuyện với dòng sông của mình, dòng sông của đời mình, trong im lặng. Vì thế, những cuộc trò chuyện tôi kể sau đây đều thuộc về thời gian trước khi Tế Hanh lâm trọng bệnh.

  • LTS: Kể từ khi xuất hiện với bạn đọc qua bài bút ký đầu tiên có tên là Gọi nắng và chùm thơ Đời chị trên tạp chí Sông Hương lúc tuổi đời mới hai mươi, gần 10 năm qua, Văn Cầm Hải là một “hiện tượng văn học” của nhiều cuộc tranh luận vì phong cách lập ngôn mới lạ của mình. Bước vào mùa xuân mới, đúng vào ngày sinh nhật 20/1/2005 của mình, Văn Cầm Hải đã chính thức trở thành một trong những nhà văn trẻ nhất của Hội Nhà văn Việt Nam. Vốn là người kín tiếng đến mức “lập dị” nhưng nhân dịp xuân vui này, nhà văn Văn Cầm Hải đã “bật mí” nhiều điều, từ A đến Z trong cuộc sống của anh  với Sông Hương.

  • Sáng ngày 24-2-2005 tại trụ sở 26 Lê Lợi - Huế, Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật tỉnh Thừa Thiên Huế đã tổ chức lễ tưởng niệm nhà thơ Huy Cận. Nhiều cơ quan, ban ngành tỉnh, thành phố Huế và anh chị em văn nghệ sĩ đã tới dự. Sông Hương trân trọng giới thiệu “điếu văn” do nhà thơ Võ Quê đọc trong lễ tưởng niệm.

  • NGUYỄN KHẮC PHÊ(Tưởng nhớ nhà thơ Lương An)Năm 1984, sau khi cùng anh chị em văn nghệ đón di hài nhà thơ Vĩnh Mai về Huế, nhà thơ Lương An - người đồng hương, người bạn thơ gần gũi với Vĩnh Mai đã viết bài "Đón anh về lại Huế thơ": Anh về lại Huế hôm nay / Huế đang mưa bỗng tạnh ngày nắng xuân...

  • HỒ SĨ HIỆPBa Kim, tên thật là Lý Nghiêu Đường, tự Thị Cam, sinh năm 1904, người Thành Đô, tỉnh Tứ Xuyên. Ông viết văn rất sớm, nổi tiếng trên văn đàn từ thời "ngũ tứ vận động" (1919) và hoạt động văn học sôi nổi từ những năm 30, 40 của thế kỷ trước, tên tuổi ngang hàng với các nhà văn Mao Thuẫn, Tào Ngu và Lão Xá.

  • TRUNG SƠN(Nhân kỷ niệm 10 năm ngày mất nhà thơ Phùng Quán)I. Hơn mười năm trước - mùa hè 1992, một cuộc “khai quật” ở Huế đã làm chấn động dư luận. Trong lúc đào hố móng xây dựng một căn nhà tại trụ sở Uỷ ban Khoa học Kỹ thuật Thừa Thiên Huế, người ta đã phát hiện một ngôi mộ tập thể gồm 17 bộ hài cốt, một số vũ khí, đạn và 3 kỷ vật còn ghi rõ tên hiệu, đơn vị Vệ quốc đoàn hồi năm 1946.

  • XUÂN TÙNG          Chòi trống im lìm, khách ngẩn ngơ          Bình khô, rượu cạn, điếu chăng tơ          Bao giờ điếu lại reo êm ái          Nhà rộn tiếng cười, ấm giọng thơ...

  • TRẦN THỊ LINH CHIXuất thân gia đình quan lại, học giỏi nhưng lại không chịu theo đuổi đến nơi đến chốn để khoa bảng đề tên, tiến bước công danh hầu nối nghiệp nhà, cha tôi bỏ dở chương trình tú tài sau khi đậu thành chung, làm một công chức kiếm sống qua ngày, dành hết cuộc đời cho văn học. Năng khiếu phê bình của ông đã biểu hiện ngay từ thời còn đi học.

  • PHAN TRUNG THÀNHTháng giêng năm 2003, Hội Nhà văn thành phố Hồ Chí Minh tổ chức đêm thơ Nguyên Tiêu lần thứ I, theo sáng kiến thành lập “Ngày thơ Việt Nam” của Hội Nhà văn Việt Nam.

  • BẢO CƯỜNGLTS: Trên 40 năm ngâm thơ và đệm sáo cho thơ từ ra Bắc, từ trong nước ra nước ngoài, Bảo Cường hiện là một nghệ sỹ lão luyện trong nghề. Bài viết dưới đây, như chính tác giả nói: “Với lòng thiết tha mong mỏi bộ môn ngâm thơ và đệm sáo cho thơ ngày một phát triển, để mọi người và nhất là giới trẻ yêu thơ có cơ hội tìm hiểu đào sâu về hai bộ môn này.”

  • TRẦN NINH HỒLTS: Trần Ninh Hồ tên thật là Trần Hữu Hỷ. Lính Đông Bộ 1971 - 1976, 1977 - Trưởng ban Văn thơ báo Văn Nghệ. Nguyên chủ nhiệm Bảo tàng Văn học Việt …Bình quân cứ độ dăm năm, nhà thơ Trần Ninh Hồ lại có một "đợt" xuất bản thơ. Anh là cây bút sung sức trong suốt mấy thập niên vừa qua của nền thơ hiện đại Việt Nam, từ cuộc chiến tranh chống Mỹ cho suốt đến những ngày hôm nay...Nhà văn Võ Thị Xuân Hà đã có cuộc trao đổi với nhà thơ Trần Ninh Hồ trong một cách nhìn riêng biệt.

  • INRASARACác hội thảo bàn về nâng cao tính chuyên nghiệp trong sáng tạo văn học đã lôi kéo không ít nhà văn tham gia bàn cãi sôi nổi. Là tín hiệu đáng mừng: văn học Việt đang tự ý thức, tự phản tỉnh (self consciousness).

  • TRẦN ĐÌNH SỬThực tế nghèo nàn về thành tựu khoa học xã hội và nhân văn của chúng ta có thể tìm thấy nguyên nhân trong lối tư duy độc tôn một thời ở lĩnh vực học thuật. Cội nguồn sâu xa của lối tư duy ấy đang nằm trong di chứng của thời kì chiến tranh kéo dài ba mươi năm và cuộc đấu tranh ý thức hệ tàn khốc.

  • NGUYỄN THANH MỪNGKhái niệm nhà văn làm báo chắc không phải là chuyện lạ, nhất là trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay. Cánh cửa mở ra cho nhà văn tung hoành trên “sân cỏ” báo chí không đơn thuần là chuyện “cơm áo không đùa...” mà vì nơi đây, nhà văn thể hiện mình ở nhiều góc độ khác nhau, hiểu từ hai phía, nhu cầu biểu lộ tâm trạng của họ và nhu cầu của đời sống đất nước và nhân dân đòi hỏi ở họ.

  • TRƯỜNG NHÂNLTS: Cũng như cuộc đời, văn nghệ có biết bao buồn vui. Nhà văn cũng là người, cho nên có lúc cũng dở khóc dở cười bởi những chuyện ngoài văn chương. “Vạch túi cho người xem... bia” là câu chuyện hậu kì để bạn đọc chia sẻ với chuyện bếp núc làng văn.

  • NGUYÊN ANMột nhà văn đồng hương cao niên hỏi tôi:- Sao bây giờ ta mới quen nhau nhỉ?Tôi chưa kịp trả lời, ông đã nói tiếp:- Thôi, từ nay nhé!

  • THANH THẢOLTS: Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã về Huế. Có thể nói đấy là một sự kiện - một sự kiện trang nghiêm lặng lẽ.Là người có căn lành, cuộc trở về của ông dường như mãn vẹn. Ông đã trở về với nơi xuất phát, trở về với “ngôi nhà có ngọn lửa ấm”, trở về với tư cách một công dân thi sĩ.Sông Hương có nhã ý “cập nhật” ông từ đầu nhưng qua dò ướm, biết ông chưa muốn, Sông Hương đành để các báo bạn “post” trước.Mặc dầu “truy cập” sau nhưng Sông Hương với ông, với người Tổng Biên tập đầu tiên - Tổng Biên tập sáng lập hẳn còn nhiều duyên nợ, dài dài...