NGÔ THỜI ĐÔN
Thừa Tuyên Thuận Hóa trong Hồng Đức Bản Đồ - Ảnh: wiki
Nếu không đi quá xa vào các thiên niên kỷ đầu của lịch sử dân tộc, thì cái mốc 1306-1307 là rất có ý nghĩa đối với Thuận Hóa: Công chúa Huyền Trân về làm vợ Chế Mân; Đại Việt có của sính lễ là hai châu Ô và Lý (Rí); Đoàn Nhữ Hài mang lệnh triều đình đổi tên hai châu này thành châu Thuận và châu Hóa... Trong ý thức của nhà nước Đại Việt lúc bấy giờ, cách đặt tên ấy hàm ý đây là vùng đất mới, hơn nữa đây là "đất dữ" - "Ô châu ác địa" cần phải "giáo hóa" cho "thuận mệnh".
![]() |
![]() |
![]() |
Ý thức thống trị ấy của nhà nước Đại Việt lúc bấy giờ là cần thiết đối với miền đất biên viễn. Song cư dân Thuận Hóa lúc bấy giờ (ở đây chỉ nói bộ phận cư dân người Việt) đã sống như thế nào? Lịch sử thì đã qua, các nhà nghiên cứu thì chỉ mới dự kiến cư dân sẽ sống theo hai đàng: một đàng "thuận" với ý thức thống trị, nghĩa là "hóa" được; còn đàng kia là sự tự phát buổi đầu, nhưng lại "thuận" và "hóa" tự nhiên theo "tính cách" "bản lĩnh" của cư dân Thuận Hóa. Đàng đầu có khả năng tạo thế bàn đạp cho các bước Nam tiến của dân tộc về sau; Đàng sau có triển vọng hun đúc tính cách, bản lĩnh của lớp người tiền phong để họ đi tới cho đến lúc dừng chân trên mũi Cà Mau. Nói một cách thô thiển, "thuận hóa" theo ý thức thống trị của nhà nước Đại Việt là trụ chân cho vững mà định canh, định cư; còn "thuận hóa" tự phát theo tính cách và bản lĩnh của cư dân Nam tiến là nhấc chân lên, tiếp tục Nam tiến.
Chặng lịch sử này của Thuận Hóa không phải đã dễ hiểu.
Khoảng 100 năm sau, Nguyễn Trãi viết Dư Địa Chí (nếu tác phẩm ra đời sau ngày kháng Minh thắng lợi thì Thuận Hóa đã sống 14 năm dưới chế độ Minh thuộc) ông đã có vài nhận định về tính cách người Thuận Hóa.
Hơn 100 năm sau nữa, Dương Văn An viết Ô Châu Cận Lục, cũng nhận định về thiên nhiên và con người Thuận Hóa.
Rồi hơn 100 năm sau nữa, Lê Quý Đôn viết Phủ Biên Tạp Lục lại cũng nêu nhận định về con người ở đây.
Trên 300 năm, cả ba tác giả, không ai nói khác ai về cư dân Thuận Hóa. Điều này, không hẳn là sự thừa kế vụng về của người viết sau mà vì qua nhiều chặng đường của lịch sử, cư dân Thuận Hóa vẫn giữ được cái gì trong tính cách như buổi mới định cư chăng?
Từ 1307 đến 1786, liên tiếp gần năm thế kỷ, Thuận Hóa được nhà nước phong kiến Việt Nam coi là đất biên cương. Tâm lý chung của cư dân vẫn là tiếp tục trả lời câu hỏi: định canh định cư hay tiếp tục Nam tiến? Định canh định cư thì phải thích ứng với đất lạ và tuân thủ mệnh lệnh triều đình, hòa vào khối cộng đồng dân tộc. Đến đây, câu hỏi sâu thẳm của Thuận Hóa đã hiện ra: Lớp cư dân Nam tiến tiếp tục hay lớp cư dân định canh định cư là giữ nguyên tính cách bản lĩnh của cư dân Thuận Hóa buổi đầu? Tìm hiểu Thuận Hóa xưa bỗng kéo theo việc tìm hiểu cộng đồng của cư dân Nam Bộ ngày xưa...
Bức chân dung vùng đất và con người Thuận Hóa đã được các nhà nghiên cứu phác thảo, ít nhiều thành công ở từng điểm, từng chặng hơn là thành công ở cả trường kỳ lịch sử. Các đề tài khảo cổ, nghiên cứu lịch sử, văn hóa, văn học ở vùng Thuận Hóa lâu nay, đã cống hiến thật nhiều và đang lần bước đi tới với kỳ vọng giải thích đầy đủ hệ thống vấn đề của một vùng đất mà mỗi chi tiết của hệ thống chỉ có thể nối liền hữu cơ với hệ thống chứ không bị khu trú hoặc gián đoạn như bấy lâu...
Ấy cũng là một mục tiêu quan trọng của ngành khoa học xã hội ở Thừa Thiên Huế.
N.T.Đ
(TCSH54/03&4-1993)
TRẦN NGUYÊN
Rong ruổi trên những con đường xứ Huế thật chậm mới nhận ra màu xanh như rêu trên vách thành xưa ảo huyền.
ĐẶNG YÊN
Trong hai thập niên đầu của thế kỷ XXI, Thừa Thiên Huế đã có sự phát triển ổn định về kinh tế, phát huy các giá trị văn hóa, di sản, là một trong những trung tâm về văn hóa, du lịch, y tế chuyên sâu, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ của Miền Trung - Tây Nguyên và cả nước.
LÊ THỊ ÁNH TUYẾT
Sinh thời, vua Tự Đức từng có đôi câu thơ ca ngợi truyền thống học tập, khoa bảng của hai dòng họ lớn ở Huế: “Nhất Thân, nhì Hà, thiên hạ vô gia/ Nhất Hà, nhì Thân, thiên hạ vô dân”.
DƯƠNG PHƯỚC THU
Trong thời kỳ đen tối của những năm 1925 - 1927, tại thành phố Huế, bắt đầu có những biến động lớn về chính trị. Các phong trào yêu nước và đòi dân chủ dân sinh đang có sự thay đổi về chất.
NGUYỄN PHƯỚC HẢI TRUNG
Chơi chữ (hay còn gọi là lộng ngữ) là một biện pháp nghệ thuật xuất hiện khá phong phú về hình thức trong văn chương, nhất là thi ca. Đó là những hình thức diễn đạt dùng âm thanh, từ ngữ, hàm ý để tạo ra lượng nghĩa mới bất ngờ và thú vị.
NGUYỄN PHƯỚC HẢI TRUNG
Chơi chữ (hay còn gọi là lộng ngữ) là một biện pháp nghệ thuật xuất hiện khá phong phú về hình thức trong văn chương, nhất là thi ca. Đó là những hình thức diễn đạt dùng âm thanh, từ ngữ, hàm ý để tạo ra lượng nghĩa mới bất ngờ và thú vị.
PHAN THUẬN THẢO
ĐỖ MINH ĐIỀN
Lễ tế Đàn Nam Giao là nghi lễ quan trọng bậc nhất dưới thời nhà Nguyễn. Trong phân cấp hoạt động tế tự, tế Giao được liệt vào hàng đại tự, do triều đình đứng ra tổ chức.
PHẠM HỮU THU
Ngồi trong ngôi nhà Gươl ở huyện Nam Đông, tôi thật sự phấn khích khi được những cô gái Cơ Tu, dịu dàng trong bộ thổ cẩm mời thưởng thức những món ngon được chế biến từ “cây nhà lá vườn” hay sản vật của núi rừng Thừa Thiên Huế.
VÕ TRIỀU SƠN
Liên tiếp trong những ngày cuối tháng 10 đầu tháng 11/2019, nhiều cuộc họp quan trọng liên quan đến vấn đề phát triển Thừa Thiên Huế trong tương lai đã được xúc tiến.
TRẦN VIẾT ĐIỀN
Khi mãn tang mẹ, Tùng quốc công Miên Thẩm rời lều tranh bên mộ của bà Thục Tần, về phủ của ông ở bờ bắc sông Lợi Nông, đổi Tiêu viên thành nhà thờ bà Thục Tần, biến Ký thưởng viên thành nơi Đức Thầy Tùng Thiện đào tạo học trò…
VÕ VINH QUANG
Hoàng Trung Đặng Huy Trứ (1825 - 1874) là một danh nhân văn hóa xứ Huế thế kỷ XIX. Tổ quán họ Đặng tương truyền ở làng Hà Trung (xã Vinh Hà, huyện Phú Vang), rồi dời lên Kinh thành, sau lại về làng Hiền Sĩ (Phong Sơn, Phong Điền).
GẶP GỠ & ĐỐI THOẠI
(Hòa Thượng Thích Thiện Siêu(*) trả lời phỏng vấn của Người Sông Hương)
NGUYỄN THẾ
Làng Thanh Tân thuộc xã Phong Sơn, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế là một xứ đạo hình thành từ thế XIX.
NGUYỄN PHƯỚC HẢI TRUNG
Hệ thống kiến trúc cung đình Huế là những điển hình cho trình độ kỹ thuật xây dựng cũng như trình độ thẩm mỹ của Việt Nam vào thế kỷ XIX.
TRẦN HOÀNG PHI
Không gian ký ức Lê Bá Đảng (Le Ba Dang memory space) ở thôn núi Kim Sơn (Huế), là không gian nghệ thuật với kiến trúc vào loại đẹp nhất ở Việt Nam giữa bốn bề núi rừng với ba màu chủ đạo đen, xám, trắng.
NGUYỄN LÃM THẮNG
TRẦN VIẾT ĐIỀN
Chính sử triều Nguyễn chép mộ vua Quang Trung được táng ở vùng Nam sông Hương và đã bị quật phá.