NGÔ THỜI ĐÔN
Thừa Tuyên Thuận Hóa trong Hồng Đức Bản Đồ - Ảnh: wiki
Nếu không đi quá xa vào các thiên niên kỷ đầu của lịch sử dân tộc, thì cái mốc 1306-1307 là rất có ý nghĩa đối với Thuận Hóa: Công chúa Huyền Trân về làm vợ Chế Mân; Đại Việt có của sính lễ là hai châu Ô và Lý (Rí); Đoàn Nhữ Hài mang lệnh triều đình đổi tên hai châu này thành châu Thuận và châu Hóa... Trong ý thức của nhà nước Đại Việt lúc bấy giờ, cách đặt tên ấy hàm ý đây là vùng đất mới, hơn nữa đây là "đất dữ" - "Ô châu ác địa" cần phải "giáo hóa" cho "thuận mệnh".
![]() |
![]() |
![]() |
Ý thức thống trị ấy của nhà nước Đại Việt lúc bấy giờ là cần thiết đối với miền đất biên viễn. Song cư dân Thuận Hóa lúc bấy giờ (ở đây chỉ nói bộ phận cư dân người Việt) đã sống như thế nào? Lịch sử thì đã qua, các nhà nghiên cứu thì chỉ mới dự kiến cư dân sẽ sống theo hai đàng: một đàng "thuận" với ý thức thống trị, nghĩa là "hóa" được; còn đàng kia là sự tự phát buổi đầu, nhưng lại "thuận" và "hóa" tự nhiên theo "tính cách" "bản lĩnh" của cư dân Thuận Hóa. Đàng đầu có khả năng tạo thế bàn đạp cho các bước Nam tiến của dân tộc về sau; Đàng sau có triển vọng hun đúc tính cách, bản lĩnh của lớp người tiền phong để họ đi tới cho đến lúc dừng chân trên mũi Cà Mau. Nói một cách thô thiển, "thuận hóa" theo ý thức thống trị của nhà nước Đại Việt là trụ chân cho vững mà định canh, định cư; còn "thuận hóa" tự phát theo tính cách và bản lĩnh của cư dân Nam tiến là nhấc chân lên, tiếp tục Nam tiến.
Chặng lịch sử này của Thuận Hóa không phải đã dễ hiểu.
Khoảng 100 năm sau, Nguyễn Trãi viết Dư Địa Chí (nếu tác phẩm ra đời sau ngày kháng Minh thắng lợi thì Thuận Hóa đã sống 14 năm dưới chế độ Minh thuộc) ông đã có vài nhận định về tính cách người Thuận Hóa.
Hơn 100 năm sau nữa, Dương Văn An viết Ô Châu Cận Lục, cũng nhận định về thiên nhiên và con người Thuận Hóa.
Rồi hơn 100 năm sau nữa, Lê Quý Đôn viết Phủ Biên Tạp Lục lại cũng nêu nhận định về con người ở đây.
Trên 300 năm, cả ba tác giả, không ai nói khác ai về cư dân Thuận Hóa. Điều này, không hẳn là sự thừa kế vụng về của người viết sau mà vì qua nhiều chặng đường của lịch sử, cư dân Thuận Hóa vẫn giữ được cái gì trong tính cách như buổi mới định cư chăng?
Từ 1307 đến 1786, liên tiếp gần năm thế kỷ, Thuận Hóa được nhà nước phong kiến Việt Nam coi là đất biên cương. Tâm lý chung của cư dân vẫn là tiếp tục trả lời câu hỏi: định canh định cư hay tiếp tục Nam tiến? Định canh định cư thì phải thích ứng với đất lạ và tuân thủ mệnh lệnh triều đình, hòa vào khối cộng đồng dân tộc. Đến đây, câu hỏi sâu thẳm của Thuận Hóa đã hiện ra: Lớp cư dân Nam tiến tiếp tục hay lớp cư dân định canh định cư là giữ nguyên tính cách bản lĩnh của cư dân Thuận Hóa buổi đầu? Tìm hiểu Thuận Hóa xưa bỗng kéo theo việc tìm hiểu cộng đồng của cư dân Nam Bộ ngày xưa...
Bức chân dung vùng đất và con người Thuận Hóa đã được các nhà nghiên cứu phác thảo, ít nhiều thành công ở từng điểm, từng chặng hơn là thành công ở cả trường kỳ lịch sử. Các đề tài khảo cổ, nghiên cứu lịch sử, văn hóa, văn học ở vùng Thuận Hóa lâu nay, đã cống hiến thật nhiều và đang lần bước đi tới với kỳ vọng giải thích đầy đủ hệ thống vấn đề của một vùng đất mà mỗi chi tiết của hệ thống chỉ có thể nối liền hữu cơ với hệ thống chứ không bị khu trú hoặc gián đoạn như bấy lâu...
Ấy cũng là một mục tiêu quan trọng của ngành khoa học xã hội ở Thừa Thiên Huế.
N.T.Đ
(TCSH54/03&4-1993)
LTS: Đêm 30/8 vừa qua, tại Huế, Hội đồng toàn quốc họ Phạm Việt Nam tổ chức giới thiệu cuốn sách “Phạm Quỳnh - Một góc nhìn”, tập 2 do nhà sử học Nguyễn Văn Khoan biên soạn. Nhiều nhà nghiên cứu, nhiều văn nghệ sĩ tên tuổi của Huế đã đến dự và phát biểu ý kiến.
BÙI KIM CHI
“Giữ chút gì rất Huế đi em
Nét duyên là trời đất giao hòa
Dẫu xa một thời anh gặp lại
Vẫn được nhìn em say lá hoa.
(...)
CHU SƠN
1.
Này, xa là những cảm nhận chủ quan hàm chứa một góc nhìn giới hạn, tương đối và hoàn toàn xa lạ với những khẩu hiệu thời thượng là vĩnh cửu, muôn năm.
TRẦN VĂN DŨNG
Cùng với rất nhiều nghề thủ công truyền thống trên đất nước Việt Nam, nghề Kim hoàn được biết đến với sự sáng lập của hai vị tổ sư Cao Đình Độ và Cao Đình Hương ngay trên vùng đất Cố đô. Tài năng của các ông đã biến nghề kim hoàn trở thành một nghề thủ công độc đáo, mang đậm sắc thái Việt và được truyền bá khắp ba miền đất nước trong hơn hai thế kỉ qua.
LÊ VĂN LÂN
Hằng năm cứ vào dịp 9/1 (ngày sinh viên học sinh), ngày 26/3 (ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và giải phóng Huế), những người hoạt động trong phong trào (người ta thường gọi là “dân phong trào”) lại họp mặt tưởng nhớ những người hi sinh, ôn lại truyền thống, chia sẻ những trăn trở trước thời cuộc và tự dặn mình phải sống xứng đáng với những người đã khuất, những đùm bọc thương yêu mà nhân dân đã dành cho mình.
ĐÀO HÙNG
(Nhân kỷ niệm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam)
Hồi còn bé, đôi lần tôi được cha tôi là ông Đào Duy Anh, đưa đi chơi và có ghé thăm cụ Huỳnh Thúc Kháng. Rồi cũng có lần tôi thấy cụ Huỳnh đến gặp cha tôi ở ngôi nhà trên đường Hương Mỹ (nay là Chu Văn An), thành phố Huế.
LÊ MẬU PHÚ
Tùy bút
Sông Hương bắt nguồn từ dãy Trường Sơn, chạy dài hơn 60 cây số, qua nhiều rừng núi với thảm thực vật nhiệt đới đa dạng và nhận nhiều nguồn nước từ những con thác, rồi sau đó hợp lưu tại ngã ba Bằng Lãng thành một dòng sông, gọi là sông Hương. Từ đó, sông xuôi về biển thêm 30 cây số nữa.
LÊ VŨ TRƯỜNG GIANG
“Ơi khách đường xa, khách đường xa
Dừng chân ghé lại Đông Ba chợ mình”
TRẦN NGUYÊN SỸ
Ghi chép
Chúng ta thử hình dung Huế như một ngôi nhà cổ, mà con ngõ đón thập khách phía Nam là đoạn quốc lộ từ Thủy Dương xuống Phú Bài thì khỏi cần trả lời câu hỏi: Với Huế, Hương Thủy có quan trọng không?
HỮU THU - BẢO HÂN
Không ít người ở Huế thế hệ sinh năm 1950 đã từng được ngắm cái điệu đà của rong rêu, sự bỡn đùa của từng đàn cá tung tăng theo chiều con nước sông Hương.
PHAN THUẬN AN
Thái giám hay hoạn quan là những người đàn ông không có sinh thực khí, chuyên ở hầu hạ trong hậu cung của vua.
HỮU THU & BẢO HÂN
Đường 12 được giới hạn từ ngã ba Tuần lên Bốt Đỏ. Chỉ kéo dài hơn 50 cây số nhưng đây là quãng đường không dễ vượt qua, bởi trước năm 1990, muốn lên A Lưới, từ Huế xe phải chuyển hướng ra Đông Hà, ngược đường 9, đến cầu Đakrong rẽ trái rồi men theo đường Hồ Chí Minh để vào. Thuở đó, đường xa, xe xấu nên cán bộ được phân công lên huyện vùng cao này ai cũng ái ngại và bỏ cuộc.
BÙI KIM CHI Tiên tổ phương danh lưu quốc sử Tử tôn tích đức kế gia phong
PHAN HƯƠNG THỦY Hệ thống lăng tẩm và Cung điện ở Huế luôn luôn là một đối tượng chính của các nhà nghiên cứu Mỹ thuật, và các nhà nghiên cứu lịch sử Huế đã để lại cho chúng ta những cái mà thời trước không còn.
Một số anh chị em ở Huế biết tôi có ghi chép được ít nhiều về Nguyễn Tuân, bảo tôi viết lại và gửi cho Tạp chí Sông Hương. Riêng tôi, muốn tạo một dịp để anh Nguyễn nói trực tiếp với bạn đọc Sông Hương, nên xin được hỏi anh Nguyễn chung quanh chuyện Huế, được anh Nguyễn nhận lời, tôi xin trung thành ghi lại toàn bộ cuộc trò chuyện đó.
LÊ VŨ TRƯỜNG GIANGHiếm nơi nào trên đất Huế có phong thủy hữu tình, trời, đất, nước, người cùng quyện hòa thanh thái trong một không gian xanh ngát xanh như đất thôn Vỹ. Đất này được dòng Hương Giang và phụ lưu Như Ý ôm trọn vào lòng như hai cánh tay của một người mẹ vỗ về.
TRẦN THÙY MAI Tôi sinh ra và lớn lên ở Huế. Với tất cả mọi người, ai cũng thế, sau quê hương lớn là Tổ quốc Việt Nam, đều yêu và đều thích nói về quê hương nho nhỏ của mình, nơi đón tiếp mình từ lòng mẹ và cho mình những ấn tượng đầu tiên về thế giới. Hơn nữa, đó lại là một vùng đất hay được nhắc nhở và ngợi khen.
ĐỖ NAM Hàng trăm năm nay ai cũng biết đầm phá Tam Giang - Cầu Hai có 02 cửa thông ra biển: Thuận An và Tư Hiền.
BÙI MINH ĐỨC (Tiếp theo Sông Hương số 267, tháng 5 - 2011)
HỒ ĐĂNG THANH NGỌC(Kỷ niệm 95 năm ngày mất Thái Phiên - Trần Cao Vân: 17.5.1916 - 17.5.2011) Bút ký