Ghi chép tọa đàm giữa văn nghệ sĩ trí thức Huế với điện ảnh

09:54 21/12/2009

NGUYỄN KHẮC THẠCHTrong buổi tọa đàm giữa các nghệ sĩ Điện ảnh Việt Nam với văn nghệ sĩ trí thức Huế vừa rồi, nhà văn Nguyễn Khắc Phê đã chuẩn bị sẵn một tham luận có tiêu đề rất "gây sự" là Khoảng cách giữa điện ảnh Việt Nam với khán giả nhưng điều đó lại được "giải tỏa" ngay khi anh nhấn mạnh - trừ cuộc liên hoan lần này.

Nhà thơ Nguyễn Khắc Thạch

Như vậy là từ khoảng cách giữa điện ảnh Việt Nam với khán giả, nhà văn Nguyễn Khắc Phê lại mở thêm một khoảng cách nữa giữa phim với phim ở hai thì đã và đang. Không biết nhà văn đã thực lòng hay chưa hay chỉ là cách ứng xử tình thế trong huống cảnh vuốt mặt phải nể mũi? Bởi lẽ bấy nay ở xứ ta, khi cần nhận định về một vấn đề "tế nhị" nào đó, ở mỗi người đều có "chính kiến nước đôi" trước mặt khác, sau lưng khác, diễn đàn khác, vỉa hè khác...

Từ chỗ chỉ cần nói một lại phải nói thành hai. Rồi từ chỗ một sang hai cũng phải lòng vòng chuyển đoạn nên nó ra ba, ra bốn. Vậy mới thành ra sự lắm lời. Khi sự lắm lời của cuộc sống được "hiện thực hóa" vào nghệ thuật thì nó trở nên hàm hồ và có lẽ đây chính là nguyên nhân làm cho nền lí luận phải thất nghiệp hoặc không còn gì để nói. Nghệ thuật thứ bảy ra đời sau, nó có thể "truy cập" những yếu tố "đồng đẳng" của các nghệ thuật khác để làm nổi trội đặc trưng riêng của mình là ngôn ngữ điện ảnh. Vậy nhưng giờ đây, đặc trưng đó dường như bị "tráo lộn văn chương với chả cả" và thế là "bản sắc dân tộc" của điện ảnh không còn đậm đà nữa. Nghĩa là hiệu ứng thẩm mĩ riêng của nó trở nên nhòe nhoẹt, mù mờ trước khán giả. Bởi vậy khán giả chẳng dại gì vào rạp xem phim cho mất công, tốn tiền. Cứ ở nhà xem phim ti vi (FTV) thì cũng đủ dư vị, màu mè của sản phẩm này. Mặt khác, cũng do vậy, phim đã đẩy khán giả vào tâm thế tò mò là xem nó nói cái gì chứ không phải xem nó nói như thế nào. Nói cái gì là chính trị, nói như thế nào mới là nghệ thuật. Khi đã không còn hình ảnh nghệ thuật trước mắt nữa thì người xem phim cũng không nhất thiết phải song hóng cả hai chức năng nghe - nhìn mà chỉ cần nghe là đủ rồi. Hậu quả của nó lại thật êm dịu là người ta có thể vừa nằm lim dim vừa nghe phim ti vi. Không biết ai đó đã châm biếm một cách khôi hài, chua chát rằng ngành điện ảnh nước ta đã "có công" đảo ngược mô thức người xem phim thành phim xem người.

Khi người ta đã quá mệt mỏi, quá căng thẳng về tiếng ồn, về sự dạy dỗ nhau mà phim ảnh lại tiếp tục "tra tấn" thêm một lần nữa thì làm sao họ chịu nổi. Họ thích phim nước ngoài vì trước hết nó ít lời. Có phim ít lời gần đây như Titanic hoặc thậm chí có phim không cần thuyết minh từ thập kỉ trước như Chiếc sừng dê nhưng chúng lại nói được rất nhiều bởi ở đó ngôn ngữ điện ảnh được hiện lên một cách tròn đầy, trinh bạch. Sự so le đẳng cấp giữa phim ta với thế giới điện ảnh tuy do nhiều yếu tố nhưng chung qui lại cũng chỉ có hai vấn đề đầu tư và kịch bản.

1. Dù ở lĩnh vực nào thì quyền lực đồng tiền cũng tỏ ra kẻ cả, tỏ ra đỏng đảnh và nó can thiệp bằng được vào mọi quan hệ nhân quả, không loại trừ hoạt động văn học nghệ thuật. Hệ lụy nhãn tiền của nó trong điện ảnh là "qui trình" sản xuất phim của người nước ngoài ngược lại với qui trình ở nước ta. Ho dùng tiền làm nghệ thuật, ta dùng nghệ thuật làm tiền. Khi các nghệ sĩ phải "chạy sô" để kiếm tiền thì coi như họ đã bán đứng linh hồn cho quỷ rồi. Cái còn lại cho nghệ thuật chẳng qua chỉ là cái bã. Ngược về nguồn cội người ta thấy nghệ thuật được ra đời nhờ những năng lượng sống dư thừa. Con chim chỉ hót khi nó không phải kiếm mồi. Con công chỉ múa khi nó không bị săn đuổi.Và hành vi nghệ thuật đầu tiên của con người cũng vậy. Nếu chưa được đầu tư theo nhu cầu "ăn chơi" thì ngành nghệ thuật thứ bảy của chúng ta cũng chỉ có thể luẩn quẩn bước qua chiều chủ nhật với FTV.

2. Khi "Trong tay sẵn có đồng tiền" thì mua kịch bản làm phim khó gì. Viết kịch bản đương nhiên là việc của các nhà văn. Mặc dầu tiền thù lao cho một kịch bản phim chưa phải là cao nhưng so với mặt bằng nhuận bút báo chí, xuất bản hiện hành thì nó đã khá hấp dẫn với không ít nhà văn. Trên thực tế, có một số nhà văn thối chí văn chương mà chạy qua viết kịch bản phim. Ở đó họ dễ dàng gặt hái được cả danh lẫn lợi. Giọng điệu kịch bản của họ cũng tầm tầm giọng cải lương hoặc chuyện trong nhà ngoài phố. Nghĩ cũng ngộ. Văn chương là đơn độc. Nhỡ viết sai ngữ pháp là nó trơ trơ ra như bia miệng. Đằng này phim ảnh còn có biên kịch, có đạo diễn, có diễn viên... mỗi người che một phía. Dù những nhà làm phim có tài bao biện đến đâu nhưng khi nghe giới thiệu tên tuổi các tác giả kịch bản ấy thì những người xem yếu bóng vía cũng hãi và đành phải kính nhi viễn chi.

Từ thực trạng đó, có lẽ cũng nên nghĩ đến chuyện táo bạo hơn là phải tạo ra một bước ngoặt mang ý nghĩa cách mạng về kịch bản phim. Đội ngũ nhà văn nước nhà đông đảo, nhiều người có tài, tiềm năng kịch bản đang ẩn náu trong họ. Đương nhiên, không phải nhà văn nào cũng sẵn sàng "ngoại tình" nhưng nếu họ có tác phẩm hay thì những tác phẩm hay ấy đều có thể mua và làm phim hay được.

Xem ra, khoảng cách giữa điện ảnh Việt Nam với khán giả là có thật. Song, dường như khoảng cách đó đã được "thông cảm" và khuất lấp trong cuộc liên hoan phim vừa rồi. Thành công của nó đã được các Ban giám khảo, Ban tổ chức phim và báo chí minh định. Dù vậy, thiết nghĩ cũng cần ghi nhận thêm một "chỉ số phụ" rằng, giải thưởng của liên hoan phim điện ảnh lần này có uy tín hơn, "thiêng hơn" giải liên hoan phim truyền hình lần trước (cũng diễn ra tại Huế cách đây gần 6 tháng). Giải phim truyền hình "vô tư" và nhiều đến nỗi người ta không tài nào nhớ nổi, nhớ hết những phim được giải mà trí nhớ những phim không được giải! Riêng Huế dự 18 phim thì trúng giải cả 18. Nó ỡm ờ theo kiểu thưởng trong chương trình "vườn cổ tích" trên ti vi. Đội thắng được phát 4 hạt dẻ thì đội thua cũng được an ủi 2 hạt vậy. May thay, giải liên hoan phim điện ảnh lần chót thế kỉ này nó đã khác. Nó thực sự là một giải nghệ thuật cho người lớn.

N.K.T
(123/05-99)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Xem thêm

Chuyện khởi sự làm phim “Dòng sông phẳng lặng”

NGUYỄN THANH TÚ"...Phim Dòng Sông Phẳng Lặng (DSPL) không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mang tính sử thi ngợi ca chủ nghĩa anh hùng Cách mạng của quân và dân Thừa Thiên Huế (TTH) trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, mà tập trung hoàn thành bộ phim này nhân dịp kỷ niệm 30 năm ngày TTH và miền Nam hoàn toàn giải phóng, việc làm đó còn là nghĩa cử của người đang sống đối với những liệt sĩ đã anh dũng hy sinh vì hòa bình độc lập dân tộc ở mảnh đất này". Đó là phát biểu của đồng chí Hồ Xuân Mãn - Ủy viên Trung ương Đảng - Bí thư Tỉnh ủy tỉnh TTH tại cuộc họp bàn công tác sản xuất phim DSPL mà nhà văn Tô Nhuận Vỹ đã kể cho tôi nghe.
Việt Nam học làm phim ở Hollywood

VI THUỲ LINHHollywood, kinh đô điện ảnh (ĐA) thế giới, là mơ ước, đích đến của nhiều nước. Việt Nam, được xếp hạng thuộc “thế giới thứ ba” cả về kinh tế và vị thế điện ảnh, vừa có mặt ở đây, một đoàn 13 nhà ĐA, hào hứng và quyết tâm để học. Vậy ở kinh đô ấy, họ đã nhận thấy điều gì?
Ngọc Tranh - phía trước là tác phẩm

VĨNH NGUYÊN...Ngọc Tranh sinh năm 1932 ở làng Thọ Linh, Quảng Sơn, Quảng Trạch, Quảng Bình. Cha mất sớm, ở với mẹ và bà nội. Tuy là con cưng nhưng sau những buổi đi học về là cắt cỏ, chăn trâu giúp đỡ gia đình, bởi vùng đất chỉ hai mùa khoai - lúa, mất mùa, bà con sống bằng nghề mây tre, lá nón trên rừng...
Sắc thái mới của sân khấu miền Trung

VŨ HÀSuốt mười ngày đêm (từ 3.5 đến 13 tháng 5 năm 2003) trên sân khấu Nhà hát Trưng Vương thành phố Đà Nẵng, hơn 500 nghệ sĩ, diễn viên của 12 đơn vị nghệ thuật từ Thanh Hoá tới Khánh Hoà đến tham gia Liên hoan khu vực đã ra mắt 12 vở diễn phong phú các sắc màu, giọng điệu tươi mới nồng nàn, làm nên gương mặt sân khấu của những năm tháng này...
Thương nhớ đồng quê

ĐẶNG NHẬT MINH (Trích hồi ký)...Bộ phim là sự thể hiện của tài năng chân chính và sự giàu có nội tâm... Chúng tôi đã chứng kiến hàng loạt những nhận xét cảm động về bộ phim kể cả từ phía khán giả đại chúng. Bộ phim đã giành được uy tín rất cao trong lòng hàng loạt khán giả, kể cả chuyên gia điện ảnh và truyền hình lẫn các giới chức ngoại giao và những người khác...
Cô gái trên sông

ĐẶNG NHẬT MINH (Trích hồi ký)Sau khi đi thực tập về điện ảnh một thời gian ngắn ở Paris về, tôi bắt đầu viết kịch bản Cô gái trên sông mà tôi đã có ý định từ trước như một món nợ tinh thần đối với xứ Huế, quê hương tôi. Cô gái trong kịch bản chính là cô gái trong bài thơ của nhà thơ Tố Hữu: Tiếng hát sông Hương. Cô gái đó tượng trưng cho nhân dân khổ đau hy vọng vào một ngày mai tươi sáng, hết lòng che chở cho cách mạng. Nhưng khi thành công rồi thì một số người đã quay lưng lại với họ.
Hồi ký Điện ảnh

LTS: Kỷ niệm ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh thành lập Doanh nghiệp Quốc gia Chiếu bóng và Chụp ảnh Việt Nam (15/3/1953) khai sinh cho nền điện ảnh dân tộc, SÔNG HƯƠNG xin giới thiệu với bạn đọc ba chương (chương III, IV, X) trong cuốn Hồi ký Điện ảnh của đạo diễn Đặng Nhật Minh. Qua những dòng hồi ký này bạn đọc sẽ biết được trong hoàn cảnh nào Đặng Nhật Minh đã trở thành đạo diễn điện ảnh, những bước đi đầu tiên của anh trong lĩnh vực này... và như anh đã viết trong lời nói đầu của cuốn hồi ký: ..."nếu gạt bỏ đi những cái chủ quan của người viết (mà chắc là không tránh khỏi) vẫn còn lại cái gì đó hữu ích đối với những ai muốn tìm hiểu đôi chút về một thời làm phim ở nước ta". SH
Đi tìm "Tín hiệu trái tim"

NGUYỄN TUYẾN TRUNGNhững năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước tôi có dịp ra thăm hậu phương lớn miền Bắc cùng đoàn đại biểu Mặt trận dân tộc giải phóng khu Trị Thiên. Tôi gặp kịch tác gia Hồ Ngọc Ánh trong hội nghị tập huấn về sân khấu tại 51 Trần Hưng Đạo do đạo diễn Đình Quang hướng dẫn.
Đặng Nhật Minh với “Hồi ký điện ảnh”

NGÔ MINHTôi đã xem một số bộ phim của anh và đã gặp anh mấy lần ở nhà anh Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tôi thấy lúc nào anh cũng nói chuyện từ tốn, rỉ rả kiểu Huế. Trên Tạp chí Sông Hương tôi cũng đã đọc mấy đoạn hồi ký của anh viết về sự lận đận xung quanh những bộ phim. Mới đây nhà văn Trần Thùy Mai lặng lẽ đưa cho tôi cuốn “Hồi ký điện ảnh”(*) của Đặng Nhật Minh, bảo: “Đọc đi, được lắm”. Thế là tôi đọc một mạch... Những trang hồi ký đã giúp tôi hình dung 30 năm làm phim vất vả của một nghệ sĩ tài năng. Hồi ký... do đạo diễn Mai Lộc viết “Lời giới thiệu” và nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường viết lời bạt: “Đặng Nhật Minh- Người kể sự tích dân tộc mình bằng điện ảnh”.
Nghệ thuật múa cách mạng Việt Nam

LÂM TÔ LỘCCách mạng tháng Tám tạo bước ngoặt lịch sử cho nghệ thuật múa Việt vốn có truyền thống từ lâu đời. Di sản múa các dân tộc ở ba miền Bắc Trung Nam với ba hình thái (múa dân gian, múa tôn giáo, múa cung đình) đã từng bước được phục hồi và phát triển, kể cả dòng nghệ thuật múa mới ở các vùng đô thị lớn. Thời kháng chiến chống Pháp hầu hết những người hoạt động múa trước cách mạng tháng Tám đều tham gia kháng chiến.
Sân khấu thế kỷ 21 sẽ đi đến đâu?

HỒ NGỌCTrong đời sống, nhiều khi vì quá quen thuộc với một sự kiện, một hiện tượng nào đó, ta thường ít để ý đến nó, hơn thế nữa càng không có yêu cầu nhìn lại để xem nó có những điểm nào không còn thích hợp, cần có sự thay đổi... Sân khấu chúng ta hiện cũng có tình trạng tương tự.
Thêm một người đàn bà vào danh sách

NGÔ HÙNG SƠN(Kịch vui)NHÂN VẬT- Giám đốc- Bích Hường: Người tình của Giám đốc- Người đàn bà: Vợ phó giám đốcChuyện xảy ra tại Văn phòng Giám đốc
Từ múa hoa đăng cung đình đến vũ khúc Bài bông

NGUYỄN NGHĨA NGUYÊNChúng tôi xem qua vô tuyến truyền hình nên nhìn đi mà không được nhìn lại, ấy thế mà tiết mục đã để lại ở chúng tôi một ấn tượng sâu sắc.Các nghệ nhân như những nàng tiên hai bàn tay cặp hoa đăng uốn lượn vẽ ra một dải Ngân Hà trong một ánh sáng và tiếng nhạc cung kính, trang nghiệm gợi ra một cảm giác xa xưa của một thời vang bóng.
Thế hệ thứ 5 của điện ảnh Trung Quốc

ĐẶNG NHẬT MINHTháng 2 vừa qua, trong sinh hoạt điện ảnh Trung Quốc đã diễn ra một sự kiện đặc biệt thu hút sự chú ý của mọi người: cuộc gặp mặt của sinh viên khoá 82 Trường Đại học Điện ảnh Bắc Kinh.
Đạo diễn Đặng Nhật Minh: chân dung của một người yêu nước mình.

VĂN CẦM HẢI thực hiệnLTS: Nhà phê bình điện ảnh Trung Quốc Lý Thụy Anh đã đánh giá rất cao đạo diễn Đặng Nhật Minh qua bài viết "40 năm phim truyện Việt ". Nhiều giải thưởng lớn trong nước và quốc tế từ thập kỷ 70 đến nay (gần đây nhất là giải Bông sen vàng liên hoan phim truyện Việt lần thứ XIII) cũng đủ minh chứng cho điều đó. "Nó không chỉ đem lại danh tiếng cho ĐAVN mà quan trọng hơn là giúp cho công chúng quốc tế biết đến ĐAVN". Sông hương xin trân trọng giới thiệu trích đoạn cuộc trò chuyện giữa đạo diễn Đặng Nhật Minh và nhà văn Văn Cầm Hải nhân dịp ông về thăm nhà vào những ngày sắp bước sang xuân mới.
Nhân xem sân khấu Kinh Kịch Trung Quốc

Nếu ta không làm được như sân khấu kinh kịch Trung Quốc thì cũng học tập chút ít kinh nghiệm của bạn xây dựng cho mình