Vẽ & Viết: Chân dung văn nghệ Huế
PHAN NGỌC MINH
Từ lâu, tôi mong ước có một chuyến đi xem và vẽ Kinh Thành Huế. Ý tưởng ấy đã thực hiện vào Thu 1995. Lần ấy, được trên mười bức ký họa, những cơn mưa cứ kéo dài, cuối cùng, tôi đành rời Huế trong tâm trạng đầy lưu luyến.
Phan Ngọc Minh qua nét vẽ của Nguyễn Quang Chơn
Lần này trở lại Huế, chuyến đi kéo dài hơn một tháng (từ 2 - 5 đến 12 - 6 - 2009), vẽ được trên ba mươi ký họa về chân dung, phong cảnh. Đặc biệt, một loạt ký họa chân dung văn nghệ: Nghệ nhân, Nhà thơ, Họa sĩ… mà tôi yêu mến.
1. Nguyễn Đính (Nhà thơ Trần Vàng Sao). Một buổi chiều, cùng nhà thơ Nguyễn Đông Nhật, tôi đến thăm anh Nguyễn Đính (nhà thơ Trần Vàng Sao), ở một con ngõ quanh sâu, vùng Vỹ Dạ. Căn nhà hẹp, trong khu vườn nhỏ, đơn sơ nhưng treo đầy tranh.
Hôm ấy, anh, cùng một người bạn của anh tiếp chúng tôi. Vừa uống cùng các anh vài hớp bia Huda, bất chợt tôi nhìn vào góc tường có một bức chân dung Bồ Đề Đạt Ma. Như hiểu được ý khách, anh liền nói: “Bức ấy mình vừa vẽ xong”. Với cái nhìn của người trong nghề, bức chân dung đó đã mách bảo với tôi nhiều điều. Nhất là đôi mắt, ẩn chứa đầy tâm trạng của người vẽ. Tôi nhìn Bồ Đề Đạt Ma. Nhìn anh, rồi rút bút, mở kẹp giấy, vẽ chân dung anh.
Anh làm thơ rất sớm, những câu thơ quen thuộc: “Buổi sáng, tôi mặc áo, đi giày, ra đứng ngoài đường/ Gió thổi những bông mía trắng bên sông/ Mùi toóc khô còn thơm lúa mùa qua/ Bầy chim sẻ đậu trước sân nhà(...)” (Bài thơ của một người yêu nước mình - 1967), từng tham gia đấu tranh trong phong trào SVHS ở Huế, rồi theo Cách mạng vào rừng năm 1965, khi đang là chàng sinh viên của Đại học Văn khoa. Anh tuổi Tân Tỵ (69 tuổi), công việc thường ngày bây giờ của anh là đọc sách, làm thơ, đặc biệt là vẽ lại những mặt người trong bộ bài Tới: Thầy, Trò, Quan, Ngủ, Bóng... và chân dung Bồ Đề Đạt Ma chỉ để tặng bạn bè chơi. Giờ, nhìn bức chân dung ký họa anh, tôi nhận ra trong đôi mắt ấy, như có một điều gì đó anh chưa nói!?
2. Trần Kích (Nghệ nhân Nhã Nhạc Cung Đình). Kiệt 320 nằm ở cuối đường Bạch Đằng, tôi men theo ngõ, ngách và cuối cùng cũng gặp được ông lão nghệ nhân trong sổ tay của mình. Đó là bác Trần Kích, nghệ nhân chơi nhạc cụ “Nhã nhạc Cung Đình” rất nổi tiếng, sử dụng điêu luyện nhiều nhạc cụ: Đàn Tỳ Bà, Nguyệt, Nhị, Sáo. Anh Trần Thảo, con trai bác hiện là giảng viên hướng dẫn môn nhạc cụ Nhã nhạc Cung Đình tại Học viện Âm nhạc Huế, nói: “Ba tôi sức khỏe yếu lắm, anh cần gì, cứ hỏi tôi”.
Qua anh, tôi biết: Ông đã từng giảng dạy bộ môn “Nhã nhạc Cung Đình” tại trường Quốc gia Âm nhạc Huế từ năm 1963 đến 1984, dù đã nghỉ hưu, nhưng bác vẫn tiếp tục thỉnh giảng cho đến nay. Gần đây, sức yếu, không tự đi xe đạp được, đến giờ dạy, anh Thảo chở bác đến trường. Là một nhà giáo tận tụy truyền nghề, một nghệ nhân sử dụng nhạc cụ truyền thống, bác đã từng là thành viên trong đội Hòa thanh (Nhạc Cung Đình) dưới thời Vua Bảo Đại, không chỉ biểu diễn trong nước, mà ông đã mang tiếng đàn truyền thống dân tộc mình đi sang Nhật, Hàn Quốc, Thái Lan, Philippine. Năm 1995, bác được mời đi diễn tại các nước Châu Âu: Pháp, Bỉ, Hòa Lan,... Trần Kích - nghệ nhân Nhã nhạc Cung đình, đã nhận được nhiều bằng khen tặng của Bộ Văn hóa, Viện Âm nhạc Việt Nam. Năm 2007, được Bộ Văn hóa phong Nghệ sĩ ưu tú và nhiều bằng khen. 2008, được Bộ Văn hóa và Thông tin Pháp phong tặng bằng: Hiệp sĩ Văn hóa.
3. Hoàng Đăng Nhuận (Họa sĩ). Nhà anh đẹp hơn trí tưởng tượng của tôi, đó là căn nhà vườn, nằm ngay dốc cầu Lim 2, (đường lên đồi Thiên An), trong vườn nhiều hoa lan khoe sắc, nhiều cây xanh bóng mát. Nơi đây cũng là quán cafe, trên tường treo đầy tranh, khách vừa uống cafe, vừa xem tranh của Nhuận vẽ về phố cũ, thành xưa, với tông màu gris điểm chút đỏ son, rất Huế, mà cũng rất sang trọng và ấn tượng.
Anh vừa trải qua cơn bệnh tai biến máu não, chỉ cử động được tay trái, chân đi lại khó khăn, dù vậy, anh vẫn say sưa nói chuyện vẽ tranh, triển lãm... Anh nói: “Mình cầu mong, bàn tay trái cử động được, để mình vẽ là quý rồi!”.
Căn phòng anh ngổn ngang tranh. Tranh treo tường. Tranh đang vẽ dở dang. Ở một góc, có nhiều khung vải chưa vẽ, bên cạnh cọ, palette màu... và trên mảng tường gạch có rất nhiều chữ ký của bạn bè văn nghệ sĩ trong và ngoài nước: Đinh Cường, Đặng Tiến, Lê Văn Ngăn, Phan Cẩm Thượng, Nguyễn Thương Hỷ... Họ đến thăm họa sĩ, trước khi rời để lại chữ ký làm kỷ niệm.
4. Nguyễn Thị Mẫn - nghệ danh Minh Mẫn. Kiệt 110 Nhật Lệ, trong Thành nội, căn nhà nhỏ số 21, tọa lạc trong cuối con hẻm, là nơi nữ sĩ - ca Huế danh tiếng mà người dân Huế gọi thân thương hai chữ Minh Mẫn. Hôm tôi đến, căn bệnh của bà do bị té gãy xương chậu, vẫn còn đau, đi lại rất khó khăn, nhưng bà vẫn hân hoan tiếp khách một cách chân tình. Tôi nói: “Cháu từ Đà Nẵng ra Huế, đến thăm bác và xin vẽ một bức chân dung của bác làm kỷ niệm”. Bà cười, rồi đi tựa cây nạng bốn chân, vào trong một lúc, bà trở ra với trang phục rất lộng lẫy không ngờ: tà áo dài lụa xanh lơ tím, cổ đeo dây chuỗi ngọc, tay cầm cặp phách (bộ gõ), rồi bà chậm rãi ngồi xuống ghế, đôi tay gõ phách và hát rằng: “Nét xuân nay đã phai rồi/ Mấy người chìu chuộng/ Ai là kẻ tìm hoa trong đám hoa rơi...” (điệu Nam ai); bà kể tiếp: Tôi yêu lời ca, tiếng hát, từ thuở nhỏ mà thành cái nghiệp, giờ nhìn lại ngót 60 năm ca hát, đã từng hát cho vua nghe. Rồi sau này, từng đi hát khắp mọi miền đất nước”...
Hiện tuổi già, sức yếu nhưng bà vẫn nhờ con cháu đưa đến Câu lạc bộ ca Huế, trên đường Phạm Ngũ Lão, hát chơi. Có nhiều đoàn khách từ Sài Gòn, Hà Nội, yêu giọng hát của bà, đến mời bà, rồi họ tự nguyện cõng bà xuống thuyền hát cho họ nghe.
Cụ bà Nguyễn Thị Mẫn đã được Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Dân gian vào năm 2007 và nhiều Bằng khen của Huế.
5. Léopold Cadière (Cố cả). Tại Đại Chủng Viện Kim Long - Huế, tôi được một chủng sinh đưa tôi ra khu vườn phía sau Giáo đường của Chủng Viện xem mộ. Có khoảng trên 40 mộ của các Cha cố chôn cất ở đây, và xây theo một mẫu giống nhau rất đơn sơ. Người chủng sinh, đưa tay chỉ: “Đó là mộ của Cha cố, Cadière”. Nhờ tấm bia đá nhỏ, tôi đọc được tên: Léopold Cadière (1869 - 1955, Cố cả...)
Léopold Cadière, sinh tại Aix - en - Provence (Pháp) năm 1869 đến Việt Nam 1892, lúc 23 tuổi, là một Linh Mục thuộc Hội Thừa sai Paris, ngài làm việc ở Giáo phận Huế, ngoài việc đạo, ngài đã dành nhiều thời gian công sức nghiên cứu về Huế. Ngài chính là người sáng lập và chủ biên tập san “Bulletin des Amis du Vieux Huế” (Tập san những người bạn hiếu Huế xưa), viết tắt là BAVH, ra mỗi năm 4 số, có rất nhiều cộng tác viên người Pháp - Việt tham gia viết bài, từ năm 1914 đến 1944, ra được 122 tập. Nhà nghiên cứu Huế Phan Thuận An, nói: “L. Cadière, là nhà nghiên cứu đầu tiên về Huế, công trình của ngài để lại là tư liệu rất quý báu. Để tỏ lòng tri ân ngài, chúng tôi và đồng nghiệp mong muốn lãnh đạo Huế sẽ đặt tên ngài cho một con đường”.
Tạm biệt khuôn viên Đại Chủng Viện lúc bóng tà dương sắp khuất, thấp thoáng bóng dáng các Soeurs vẫn còn nhẫn nại chăm sóc những cây bưởi cuối góc vườn, nhìn vài chú chim đang lượn lờ trên nấm mộ - nơi lòng đất ấy có hình hài của một người tha hương, một vị Cố cả người Pháp - L.Cadière đang yên nghỉ - nơi mảnh đất mà ngài yêu trọn đời.
Giờ, ngồi vẽ lại bức di ảnh của ngài do vài người bạn Huế gửi, bức ảnh một vị cố Linh Mục, có râu quai nón bạc phơ, dài tới ngực, đôi mắt sâu sáng ngời, trông rất nhân từ. Tôi nhìn bức ảnh, cảm nhận rằng, dường như ngài đã “hóa thân” thành người Việt từ bao giờ” - Xin cầu nguyện cho linh hồn ngài luôn vui hưởng hạnh phúc nơi thiên đàng.
Tôi đã từng vẽ chân dung một số văn nghệ sĩ: Hoàng Phủ Ngọc Tường, Thái Ngọc San (Nhà thơ), Nguyễn Đắc Xuân (Nhà nghiên cứu), Bửu Ý (Nhà Văn - Dịch giả),...
Chuyến đi lần này, tôi được gặp gỡ và vẽ chân dung một số văn nghệ Huế, mà tôi yêu mến: Cụ La Cháu (Nghệ nhân Hát bội, 99 tuổi), Nhà nghiên cứu Phan Thuận An, Nhà văn Trần Thùy Mai, Nhà thơ Lê Văn Ngăn, Phạm Tấn Hầu, Kỳ Hữu Phước (Nghệ nhân tranh Dân gian làng Sình)... Ngoài ra, tôi còn vẽ được những bức phong cảnh từ phố cổ Bao Vinh, cầu Ngói Thanh Toàn (Thanh Thủy), Đình Dương Nỗ (Phú Dương, Phú Vang) đến Phủ Tuy Lý Vương (Nhà thơ Vỹ Dạ), La Hán (Chùa Diệu Đế), thuyền trên sông Gia Hội,...
Bộ tranh ký họa không chỉ giúp tôi hiểu thêm về con người và cảnh vật của một vùng đất đầy dấu ấn và dấu tích văn hóa mà còn là tư liệu quý, gợi nguồn cảm hứng cho tôi tiếp tục vẽ cái gì đó trong cảm nhận của tôi về Huế - một địa danh mà tôi hằng ngưỡng mộ.
|
CHAMPA, CHAMPA & MINH
Khởi đi từ những ký họa (sketch), về Hội An, về Mỹ Sơn… Nét bút tài hoa, đầy tình cảm mà tôi được xem, cho tôi quý mến người họa sĩ này. |
Huế - Đà Nẵng, tháng 9/2009
P.N.M
(SDB8/3-13)
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
Rất nhiều hoa, rất nhiều nụ cười đã hiện diện một cách cởi mở và đầm ấm trong buổi chiều ngày 18.7.2008 tại Trung tâm Du lịch và Dịch vụ Festival - Huế, nơi diễn ra Lễ kỷ niệm 25 năm Tạp chí Sông Hương phát hành số báo đầu tiên (1983-2008).
-
HỒ THẾ HÀĐến nay, Tạp chí Sông Hương đã tròn một phần tư thế kỷ (1983-2008) kể từ số đầu tiên được ra mắt bạn đọc. Hai mươi lăm năm đủ để vui buồn ôn lại những chặng thác ghềnh và phẳng lặng của một dòng sông từ nguồn ra biển.
-
ĐẶNG VĂN VIỆTKỷ niệm 63 năm Cách mạng Tháng TámSau ngày đảo chính (9-3-1945), Nhật lật đổ Pháp. Phong trào Việt Minh như một luồng gió mạnh, thổi từ miền Bắc vào miền Trung, miền Nam, thức tỉnh lòng yêu nước, thương nòi của người dân đất Việt, thúc giục mọi người sẵn sàng để chớp thời cơ, giành lại chính quyền về tay nhân dân.
-
TRẦN THÙY MAIThuở trước, mỗi đêm cuối năm, anh Hải Bằng bao giờ cũng đến thăm trụ sở Hội Văn nghệ, rồi túc tắc ngự trên chiếc xe babeta màu đỏ, ghé thăm nhà bạn bè thân hữu đó đây trước khi quay về để kịp đón giao thừa.
-
NGUYỄN QUANG HÀCuối cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, cả nước xôn xao về vụ án Trần Dụ Châu.
-
NGUYỄN KHẮC PHÊTrong một cuộc vui gần đây, nhân nhắc đến việc bình chọn các nhân vật, sự kiện nổi bật trong năm trên báo chí, có ý kiến phong cho nhà văn Hồng Nhu là người đạt nhiều cái “nhất” nhất trong làng văn ở Huế.
-
TRẦN THỊ TRƯỜNG - Chúng ta lại thắng rồi. Thỉnh thoảng lão lại reo lên như thế khi bất chợt gặp một người mà lão coi là bạn. Lão nói câu ấy cả khi lão đang thoi thóp trên giường bệnh, miệng méo xệch lão nói một cách khó khăn nhưng vừa nói lão vừa cười khiến cho người ta yên tâm là lão bắt đầu sống trở lại, cái chết còn lâu mới quật được lão.
-
PHẠM QUANG TRUNGAnh Cao Xuân Hạo kính mến!Trước tiên, xin thú nhận, tôi là người mê say tên tuổi anh đã từ lâu. Tuổi trẻ và sau đó là những năm tháng trực tiếp giảng dạy, nghiên cứu, phê bình văn chương đã đưa tôi đến những trang dịch văn xuôi Nga – Xô viết đầy sức cuốn hút của anh, như Chuyện núi đồi và thảo nguyên, Chiến tranh và hòa bình, Truyện ngắn Gorki, Con đường đau khổ, Tội ác và trừng phạt…
-
VINH HUỲNHLTS: Có bạn đọc gửi thư đến Toà soạn chúng tôi đề nghị nếu chọn topten sự kiện nổi bật trong làng báo chí năm 2001 thì không nên bỏ qua “hội chứng” đánh vào các trường đại học, trong đó có Đại học Nghệ thuật Huế và trường Viết văn Nguyễn Du.
-
NGUYỄN KHẮC THẠCH(Tham luận đọc trong hội thảo)Cho đến đầu thế kỷ 21 này, chúng ta vẫn đang đứng trước nguy cơ tụt hậu về mặt kinh tế đã là điều đáng sợ nhưng cái đáng sợ hơn là nguy cơ vong bản về mặt văn hoá. Xu thế toàn cầu hoá đang xâm nhiễm và xâm thực vào đời sống chúng ta một cách ngọt ngào mà chua cay, dịu êm mà đẫm máu.
-
TRẦN HOÀNLTS: Từ ngày 4 đến ngày 7 tháng 12 năm 2001 đã diễn ra cuộc tập huấn - hội thảo báo chí văn nghệ địa phương tại thủ đô Hà Nội. Nhạc sĩ Trần Hòan, Phó Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương, Phó Chủ tịch UBTQ.LH các Hội V.H.N.T Việt Nam đã đọc báo cáo đề dẫn hội nghị. Sông Hương xin trích đăng một phần trong báo cáo đó (đầu đề do chúng tôi đặt).
-
NGUYỄN KHOA ĐIỀM(TBT: 1983 - 1986)Bây giờ nhìn lại những số Sông Hương đầu tiên (số 1 ra mắt tháng 6-1983) không khỏi cảm thấy tờ tạp chí như một… cô gái quê, giản dị, khiêm nhường, có vẻ… tồi tội. Giấy đen. Bìa mỏng. Bát chữ typo chỗ đậm chỗ nhạt. Sông Hương làm sang cho in ảnh tác giả, khốn nỗi, ảnh loè nhoè, không rõ mặt. Giá bao cấp 7 đồng/số, vẫn bị chê đắt. Được cái lượng bản in ngay số đầu là 4.000 bản. Trông khí sắc cuốn tạp chí vẫn chưa xa cái thời tranh đấu chống Mỹ, in sách báo trong gác trọ sinh viên.
-
TÔ NHUẬN VỸ(TBT: 1986 - 1989)Có năm kỷ vật của Hải Bằng tặng tôi và gia đình, từ ngày anh còn sống cho đến nay, sau 10 năm anh mất, tôi vẫn nhìn ngắm và chăm sóc hàng ngày. Đó là bức tranh hồ sen, là hai câu thơ anh viết trên giấy đặc biệt, là tất cả các tập thơ anh in từ sau 1975, là đôi chim hạc anh tạo bằng rễ cây và con chó Jò bé xíu.
-
NGUYỄN KHẮC PHÊ(TBT: 1991)Tôi có may mắn được làm Phó Tổng biên tập nhiều năm cho hai “đời” Tổng biên tập nổi tiếng là Nguyễn Khoa Điềm và Tô Nhuận Vỹ, nhưng đến “phiên” mình được gánh vác trọng trách thì chỉ đảm đương được một thời gian ngắn. Đã đành do tài hèn sức mọn, nhưng cũng vì đó là giai đoạn khó khăn sau “Đổi Mới”, chúng ta đang phải tìm đường, nhiều quan niệm - nhất là về văn học nghệ thuật chưa dễ được nhất trí…
-
HỒNG NHU(TBT: 1992 - 1997)Thời gian như bóng câu qua cửa. Mới đó mà đã một phần tư thế kỷ, tờ tạp chí Sông Hương có mặt cùng bạn đọc trong và ngoài nước.
-
NGUYỄN KHẮC THẠCH(TBT: 2000 - 2008)Vậy là đã tròn một phần tư thế kỷ. Ngày ấy, cũng vào mùa “Hạ trắng” nắng lên thắp đầy như nhạc Trịnh, tờ Tạp chí Sông Hương - tạp chí sáng tác lý luận phê bình nghiên cứu văn học nghệ thuật của xứ Huế được ra đời và đi qua cái ngưỡng “vạn sự khởi đầu nan” một cách kỳ diễm, đầy ấn tượng.
-
MAI VĂN HOANSáng 8 - 5 - 2008, ghé quán 26 Lê Lợi (trụ sở Hội Văn nghệ Thừa Thiên Huế) ngồi uống cà phê với hai nhà thơ Kiều Trung Phương và Ngàn Thương, tôi vô cùng sửng sốt khi Ngàn Thương cho biết người suốt đời đi tìm chân dung Hàn Mạc Tử là anh Phạm Xuân Tuyển đã mất cách đây gần 7 tháng tại Phan Thiết.
-
I.Con người ấy từng mang tên Nguyễn Sinh Cung, và tên chữ Nguyễn Tất Thành, trước khi đến với tên Nguyễn Ái Quốc, đã trải một tuổi thơ vất vả vào những năm kết thúc thế kỉ XIX, để bước vào thế kỉ XX với một niềm khao khát lớn: “Khi tôi độ 13 tuổi, lần đầu tiên tôi được nghe ba chữ: tự do, bình đẳng, bác ái. Đối với chúng tôi, người da trắng nào cũng là người Pháp. Người Pháp đã nói thế. Và từ thủa ấy tôi rất muốn làm quen với nền văn minh Pháp, muốn tìm xem những gì ẩn sau những chữ ấy...” (1)
-
Từ rất nhiều năm nay tôi rất muốn bày tỏ đôi điều về những bi kịch cuộc đời mà nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường (HPNT) từng chịu đựng và trăn trở, từng nén vào lòng để sống và sáng tác.
-
Chiều 17.11 vừa rồi, ở địa chỉ 26 Lê Lợi đã diễn ra cuộc tọa đàm giữa đoàn nhà văn Trung Quốc với Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Huế. Nhà thơ Phạm Tiến Duật, Phó Ban đối ngoại Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng biên tập Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ đã tháp tùng đoàn nhà văn bạn từ Hà Nội tới Huế.
.png)
.png)
