Trần Đình Hiến giản dị trong những đóng góp lớn

14:58 13/03/2009
TRẦN THỊ TRƯỜNGBước chân vào cái ngõ 45 Phan Bội Châu gặp mùi bánh trứng nướng thơm phức bao trùm, ngỡ ngàng: “Ông Trần Đình Hiến còn là một chủ lò bánh?”. Nhưng: - Không phải đâu. Khu nhà này hầu hết là mấy anh em ruột chúng tôi sinh sống. Lò bánh này của một chú, còn các người khác mỗi người một nghề. Các em tôi đều chịu khó. Vâng, bây giờ ai chẳng lấy chịu khó làm đầu...

Ông cười hiền và cởi mở. Nhà ông ở tầng trên cùng. Ông 69, vợ ông 57 nhưng chẳng ai đoán vợ chồng ông đã ở tuổi ấy. Nhà cửa sạch sẽ, vẻ nền nã nho phong phảng phất. Biết người đến vì mê mấy cuốn văn học dịch của mình, ông nói chuyện say sưa nhưng lại là nói về các tác giả văn học mà ông tâm đắc.

- Thưa ông, nghe nói ông từng là cán bộ Sứ quán, nghĩa là có thể sống đến hết đời mà không phải băn khoăn gì nữa sao ông lại đi vào cái con đường văn học... đầy gian khổ này?

-Tôi dạy Trung văn ở trường Đại học Ngoại ngữ Hà Nội, làm nghiên cứu sinh ở Trung Quốc, chuyển sang vụ Á châu 1- Bộ Ngoại giao, công tác tại Sứ Quán Việt Nam tại Bắc Kinh, Trung Quốc hay nói rộng hơn, văn hoá khiến cho con người ta biết băn khoăn. Tôi băn khoăn với mọi vấn đề của đời sống và tôi nghĩ văn học sẽ làm một phần trong việc thiện hoá con người. Làm ngoại giao hay đi dạy học rồi bây giờ là theo đuổi dịch thuật thực ra đều là làm văn hoá cả. Bản thân nhờ tiếp xúc cũng nâng lên, và quảng bá thì đem lại lợi ích ở diện rộng... Vâng, ý nghĩa như thế thì... gian khổ mấy cũng là vui!

- Không biết vì sao đọc một số cuốn văn học dịch Trung Quốc đôi chỗ thấy câu chữ một đằng ý nghĩa một nẻo, chẳng hiểu ra thế nào nữa, còn “Báu vật của đời” và “Đàn hương hình” thì đọc một mạch, cứ như Mạc Ngôn làm thơ văn xuôi vậy. Tôi đem chuyện này nói với nhà văn Lê Bầu (người cũng có nhiều cuốn sách dịch hay như: “Thị trấn phù dung” (Cổ hoa); “Trở về” (Tiếu Ngạch)...). Lê Bầu cười nhỏ nhẹ: “... Nói ra thì bảo chúng tôi kiêu ngạo, ngại lắm. Biết chữ mới là việc thứ nhất, còn phải biết văn, biết cả hai nền văn hoá và cẩn thận với từng con chữ mới dịch văn học được”. Thế còn ông, ông thấy thế nào? 

- Tôi thì có thói quen từ hồi đi dậy học, mình ẩu nghĩa là mình không tôn trọng mình, không tôn trọng các em học sinh. Thời chúng tôi coi học sinh sinh viên là những người như mình vậy.Từng mười năm làm phiên dịch ngoại giao, tôi hiểu chữ nghĩa có tầm quan trọng đến thế nào. Cũng vì băn khoăn đến mọi vấn đề của đời sống, nên tôi nắm bắt được tinh thần của tác giả, vì đằng sau văn phong của họ là cả một đời sống mà nếu không biết thì khó có thể làm nên một tác phẩm dịch hoàn hảo được.  Văn học cổ điển lấy chau chuốt, hoàn chỉnh làm mỹ  cảm, văn học đương đại lấy không khí tạo được từ văn bản làm trọng tâm. Sự chuyển động tất yếu nếu không nắm bắt được thì tác giả không thành công trong lòng bạn đọc ở thời của mình.  “Rừng thẳm tuyết dày” đã từng gây xôn xao, đã từng được gối đầu giường của triệu lượt người bây giờ vẫn được coi là kinh điển nhưng kinh điển của một thời, không còn là khuôn vàng thước ngọc cho phương pháp sáng tác tiểu thuyết hiện đại ở Trung Quốc.

- Thưa ông, ông có thể nói đôi điều về “hiện tượng” Mạc Ngôn?

- Sự khác biệt lớn nhất của Mạc Ngôn so với các nhà văn cùng thời là ở chỗ ông không lặp lại mình qua từng tác phẩm, ông luôn nâng tầm của mình lên, mỗi tác phẩm ra đời là một hóa thân nhuần nhuyễn vào các nhân vật mà ông phản ánh. Còn về ý chí vươn lên của ông thì khiến người ta tâm phục khẩu phục. Sinh 1952 tại Cao Mật, chỉ học hết lớp 5 đi chăn dê, 21 tuổi nhập ngũ mang lớp 5 của mình xoá mù cho người chưa đến lớp, xin làm thủ thư cho đơn vị để có được đọc sách, để rồi 1984 đỗ Học viện Nghệ thuật Quân giải phóng, 1988 lấy bằng cử nhân văn chương, cũng năm ấy đỗ vào học viện Văn học Lỗ Tấn, 1991 nhận bằng thạc sĩ. Đằng sau những cái mốc ấy là cả một nghị lực phi thường.

- Nghe nói anh ấy và những tác giả làm nên diện mạo văn học Trung Quốc hôm nay ban đầu cũng gặp không ít khó khăn?

- Bao giờ chẳng thế. Nhưng những người có quyết tâm lớn, hoài bão lớn và thực tài thì vượt lên, thoát ra sức trì ám của bản thân mình. Sau những biến cố, thời kỳ hậu Cách mạng văn hoá những nhà lãnh đạo văn nghệ Trung Quốc có tầm nhìn thật sự mới, họ nhận ra dấu hiệu bế tắc của sáng tác văn học nên làm cuộc vận động cách tân tiểu thuyết, hình thành “tủ sách tiểu thuyết thử nghiệm” (Văn nghệ thám sách thư hệ). Từ đó xuất hiện hàng trăm người và hơn. Mạc Ngôn không phải hiện tượng cá biệt, tuy nhiên anh là người trội hơn và đã nhận giải nhất về tiểu thuyết “dành cho nhà văn đại gia” khi tuổi đời mới 40. Cuộc cách tân này giúp các nhà văn trẻ đỡ bị ràng buộc, có thể đoạn tuyệt với những phong cách sáng tác quá khứ, mặt khác họ có tầm nhìn mới, cách cảm nhận mới tiếp cận trực tiếp với những vấn đề cốt tử bên trong với một xã hội biết làm giàu biết hưởng thụ, bên ngoài là dân tộc tính với kinh tế văn hoá toàn cầu. Họ biết lấy văn hoá và bản sắc riêng làm chỗ dựa, làm đối trọng v.v. Đồng cảm với họ, cuộc thử nghiệm về cách tân tiểu thuyết được tiến hành rất cẩn thận. Tuyển sách vào tủ sách thử nghiệm bao gồm những nhà văn có uy tín văn học và nhân cách. Mỗi truyện kèm một lời bình (cho thấy cả khả năng của người bình đó). NXB Văn nghệ Thượng Hải ấn hành, mỗi tập dày chừng 700 trang (khoảng 1000 trang của ta). Trong số 36 tác giả có trong tập xuất bản tháng 9/1996 (tháng 3/1997 tái bản 3 lần) đến nay đã thành danh hai mươi người, rất nổi tiếng có 9 người: Mạc Ngôn, Giả Bình Ao, Vương Mông... Những người có mặt ở tập sau như: Vương Sóc, Vệ Tuệ... mà ta đã biết. Đó là một thành tựu đáng kể và cũng đáng để văn học ở ta quan tâm...  

- Hai cuốn của Mạc Ngôn ông dịch có điển hình cho tủ sách thử nghiệm về phong cách không? 

- Cho đến nay Trung Quốc hình thành hai cung cách phát triển tiểu thuyết đương đại. Một, nói về những mảng khuất của lịch sử thế kỷ XX. Hai cuốn tôi vừa dịch của Mạc ngôn thuộc loại này. Hai, tiếp tục sáng tác thử nghiệm những vấn đề toàn cầu, vừa để hội nhập vừa chống đồng hoá trong hội nhập. Tiểu thuyết “Hoài niệm sói” của Giả Bình Ao Thuộc loại này.

- Còn những tác phẩm nào của các tác giả Trung Quốc ông sẽ chọn dịch?

- Tôi rất muốn giới thiệu một chùm tác phẩm của những nhà văn thành đạt trong phong trào cách tân phương pháp tiểu thuết ở Trung Quốc, nhưng trước mắt chỉ làm được Mạc Ngôn và cũng chỉ những tác phẩm có tính xác định “hiện tượng Mạc Ngôn”: “Dòng họ cao lương đỏ”; “Củ cải đỏ trong suốt”; “Rừng cây lá đỏ (Mạc Ngôn tam hồng) ; “Báu vật của đời”; “Đàn hương hình”; “Cây tỏi nổi giận” (sắp xuất bản) là giới thiệu một Mạc Ngôn không lặp lại bản thân.

- Nhuận bút văn học dịch có khá không, thưa ông? Thế sao mỗi lần gọi điện đến đều thấy nói ông đi dậy học? Phải chăng giáo viên giờ đây có thu nhập cũng cao?  

- Đã lâu tôi không đi dạy. Nhưng gần đây tôi dạy tiếng Trung Quốc cho một công ty thường xuyên đi Trung Quốc. Tôi dạy họ Trung văn, họ kiếm giúp tôi những cuốn sách mà tôi cần.

Được biết, trong những năm của thập kỷ 80, Trần Đình Hiến với những chân thành và vốn văn hoá của mình đã luôn giữ được cảm tình sâu sắc của người Hoa lẫn người Việt. Khi tôi vui miệng hỏi ông theo đạo nào, thờ ai. Trả lời vào câu hỏi, ông bảo chỉ xin thờ chữ “Nhân” mà theo ông, muốn giữ được chữ “Nhân” thì phải có “Trí” và “Dũng”. Ra khỏi 45 Phan Bội Châu lòng còn vương vất cái cười hiền, cái vẻ nhà nho mà không thâm căn, về gương mặt của người tuổi cận kề “ bẩy mươi xưa nay hiếm” mà cái nhìn đầy tính hiện đại, về một mối tình với văn học, nhớ vẻ mặt đầy xúc động của ông khi ông kể về những trang sách vừa dịch vừa khóc thấy một chân dung Trần Đình Hiến, người góp vào đội ngũ dịch giả của một nền văn học đồ sộ bằng sự giản dị và tên tuổi của mình.  

“Muốn giữ được chữ “Nhân” phải có “Trí” và “Dũng”...”. Câu nói ấy của ông gợi lên trong tôi cả một chiều dài đời sống. Trong đó ông bà, cha mẹ, con cái và tôi đã bao lần phải đem 3 chữ ấy lên mặt bàn cân nhắc. Đã bao lần trước một chữ mà tóc trên đầu dựng đứng, hoặc ngả mầu.

                   14/11/2002 
                        T.T.T
(167/01-03)

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • NGUYỄN QUANG HÀTạp chí sáu tỉnh Bắc miền Trung vẫn duy trì đều đặn hàng năm gặp gỡ giao lưu để cùng tìm cách nâng cao chất lượng tờ tạp chí văn học của địa phương mình. Năm nay, năm 2003 Tạp chí Nhật Lệ đến phiên đăng cai cuộc họp mặt. Khách mời năm nay, ngoài các cơ quan trong tỉnh Quảng Bình, còn có đại biểu của Ban Tư tưởng Văn hoá Trung ương, của Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam, của tạp chí Diễn đàn, cơ quan ngôn luận của Hội về dự.

  • NGUYỄN TRỌNG TẠOLTS: Nhà thơ Thu Bồn có nhiều duyên nợ với Huế, với Sông Hương. 20 năm trước, trong dịp TCSH ra đời, anh có mặt ở Huế và viết bài thơ “Tạm biệt” - một trong ít ỏi những bài thơ hay nhất về Huế, 20 năm sau, cũng vào dịp TCSH kỷ niệm tròn 20 tuổi thì anh lại ra đi, ra đi trong lời vĩnh biệt!Thương tiếc nhà thơ tài hoa Thu Bồn, Sông Hương xin trân trọng giới thiệu một vài kỷ niệm vaì tình cảm của bạn bè, đồng nghiệp dành cho anh.                                                                TCSH

  • PHẠM XUÂN NGUYÊNVề chính trị, ông được chữ nhất: Đại biểu quốc hội trẻ nhất (22 tuổi, khóa I năm 1946); Tổng thư ký Hội Nhà văn lâu nhất (1958 – 1989).Về văn nghệ, ông được chữ đa: đa tài, sáng tác nhiều lĩnh vực, và để lại dấu ấn: thơ (Người chiến sĩ, Tia nắng, Sóng reo), văn (Vỡ bờ), kịch (Con nai đen, Nguyễn Trãi ở Đông Quan, Rừng trúc), nhạc (Diệt phát xít, Người Hà Nội), tiểu luận (Mấy vấn đề văn học, Công việc của người viết tiểu thuyết).

  • ...Có 2 từ người Việt Nam hay dùng cho những người làm thuê các công việc cho người khác là: "Lê dương" và "Pắc chung hy". Chả biết từ bao giờ, bạn bè gọi tôi là "Kha lê dương" bên cạnh các biệt hiệu khác như "Kha điên", "Kha voi", "Kha xe bò miên". Là gì thì cũng vẫn là Kha. Thiếu em ư? Đúng ra là tôi không thể sống thiếu tình yêu như một câu thơ tôi đã viết: "Điều khốn nạn là không thể nào khác được - không thể không tình yêu, không tin ở con người"...

  • ... Với giới văn nghệ sĩ thừa Thiên Huế, nhà văn Nguyễn Đình Thi là người anh lớn, rất thân thiết và gần gũi qua nhiều năm tháng. Anh là tấm gương sáng trên nhiều lĩnh vực sáng tác, quản lý, hoạt động phong trào... Đã có nhiều tác động tích cực, ảnh hưởng tốt đẹp cho một số cây bút ở Thừa Thiên Huế; đồng thời đã để lại nhiều kỷ niệm đẹp trong đời sống văn học Thừa Thiên Huế.Sự ra đi của nhà văn Nguyễn Đình Thi là một tổn thất lớn đối với nền văn học nghệ thuật nước nhà, để lại cho chúng ta niềm tiếc thương vô hạn.... Sự nghiệp sáng tạo văn học nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Đình Thi vẫn sống mãi với chúng ta!                                 (Trích điếu văn của nhà thơ Võ Quê)

  • ĐÀO DUY HIỆPGiáo sư, nhà giáo ưu tú Đỗ Đức Hiểu đã không còn nữa.Đã vĩnh biệt chúng ta một nhà sư phạm hiền từ, một nhà khoa học khiêm tốn và có nhiều phát hiện, một con người đầy lòng nhân ái, tin yêu cuộc sống và suốt đời đã sống vì cái đẹp của văn chương, nghệ thuật. Mười bảy giờ bốn mươi nhăm phút ngày 27 tháng 2 năm 2003 đã là thời khắc đó – cái thời khắc đã chia cách hai thế giới từ nay âm dương cách trở giữa giáo sư Đỗ Đức Hiểu với chúng ta. Ông đã để lại sau mình một cuộc đời dài nhiều ý nghĩa.

  • NGUYỄN HOÀNGTrong cuộc đời 83 năm của mình, bác sĩ Nguyễn Khắc Viện (BS.NKV) không chỉ một lần tình nguyện đem cuộc đời mình làm... vật thí nghiệm để có được một kết luận khoa học. Lần đầu, nửa thế kỷ trước, tại Pháp, sau 7 lần lên bàn mổ, cắt mất hẳn lá phổi trái, 1/3 lá phổi bên phải và 8 xương sườn (do bị lao mà thời đó chưa có thuốc chữa đặc hiệu), thấy rõ y học phương Tây không cứu được mình, BS. NKV đã vận dụng phương pháp Yoga của Ấn Độ và khí công của Trung Quốc trên cơ sở phân tích sinh lý, tâm lý và giải phẫu cơ thể con người, tự cứu sống mình, hình thành nên phương pháp “dưỡng sinh Nguyễn Khắc Viện” ngày nay.

  • NGUYỄN TRƯƠNG ĐÀNVào dịp Tết Bính Thìn, Tết dân tộc cổ truyền đầu tiên sau giải phóng, Viện Đại học Huế nhận được một bưu thiếp chúc Tết đặc biệt của vị Thủ tướng kính mến thời đó - Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Nhà trường đã cho viết to bức thư của Thủ tướng viết sau cánh thiếp lên một tấm bảng lớn, trân trọng đặt tại Hội trường của Viện Đại học Huế.

  • TÔ NHUẬN VỸTôi có một cái va ly nhỏ dùng để đựng những vật kỷ niệm, những thư từ, những bức ảnh quý nhất của mình. Trong số kỷ vật quý giá đó, có bức thư của anh Tố Hữu gửi tôi và anh Hoàng Phủ Ngọc Tường, tháng 3/1987, kèm theo là bài thơ Nhớ về anh được đánh máy trên giấy Pơ luya vàng nhạt, kiểu chữ ở một cái máy nào đó mà  mới nhìn biết ngay là từ một cái máy chẳng lấy gì làm tốt, để "Kỷ niệm lần thứ 80 ngày sinh mồng 7 tháng 4 của đồng chí Lê Duẩn”.

  • LÊ MỸ Ý ghi                (Trích)Khi tôi đến, hai ông đang ngồi chiếu rượu trong căn hộ chung cư sáu tầng cao ngất ngưởng. Căn phòng như được ghép bằng sách. Trên tường, ảnh Văn Cao đang nâng ly và bức sơn dầu "Tuổi Đá Buồn" Bửu Chỉ vẽ Trịnh Công Sơn dựa vào cây đàn ghita ngóng nhìn vô định. Ngẫu nhiên tôi trở thành người hầu rượu, nói đế cho cuộc đối thoại ngẫu nhiên của hai ông...

  • MAI VĂN HOANThầy giáo dạy văn                                      Tặng Mai Văn HoanHộ tập thể nằm trên gác xépCăn phòng thanh đạm, có gì đâu!Một chồng sách cũ, dăm chai nướcMột chiếc bàn con, một bếp dầu...

  • THANH THẢOThái Ngọc San khác với một số người bạn Huế mà tôi chơi: anh ít nói, ít nói đến lặng thinh, ít nói nhiều khi đến sốt cả ruột. Nhưng nhiều lúc, vui anh vui em, rượu vào lời ra, San cũng nói hăng ra phết. Những lúc ấy, cứ nghĩ như anh nói để giải toả, nói bù cho những lúc im lặng.

  • PHAN HỮU DẬTLTS: GS.TS Phan Hữu Dật là người làng Thanh Lương, xã Hương Xuân, huyện Hương Trà, TT Huế, hiện nghỉ hưu tại Hà Nội. Giáo sư từng là Trưởng ban phụ trách Đại học Văn khoa Sài Gòn (1976), Hiệu trưởng Đại học Tổng hợp Hà Nội (1985-1988). Bài viết dưới đây do Giáo sư đọc trong Lễ kỷ niệm 90 năm ngày sinh của nhà thơ Vĩnh Mai (1918-2008), như một sự tri ân đối với người mà Giáo sư xem như là người thầy, người thủ trưởng, người đồng chí... với những tư liệu mới mẻ và góc nhìn thấu đáo. Sông Hương xin trân trọng giới thiệu bài viết này cùng bạn đọc.

  • NGÔ MINHTác phẩm văn học nghệ thuật là sáng tạo của mỗi tác giả hội viên; đồng thời là thước đo hiệu quả hoạt động của Hội trong một nhiệm kỳ. Nói cách khác, tất cả mọi hoạt động của Hội đều hướng về hội viên, hướng về việc làm sao để có những tác phẩm văn học nghệ thuật chất lượng ngày càng cao. Nếu không thì sinh ra Hội để làm gì?

  • NGUYỄN THỊ ANH ĐÀOVà tôi đã rời xa Huế vào những ngày mà chính tôi cũng không muốn một chút nào. Có lẽ, không ai trách được sự sắp xếp và an bài của cuộc sống. Dù rằng Huế đối với tôi là ân nghĩa, là những kỷ niệm khó phai thì rồi cũng phải tự tạ từ. Trong sâu thẳm đáy lòng, khi nhìn những đêm trăng phả xuống thành phố tôi đang sống, tôi lại quay lòng nhớ Huế, dẫu một chút thôi, hơi thở của tôi đã không được đắp bồi bởi Huế.

  • VÕ MẠNH LẬPTôi đọc một bài. Không! Chỉ là một đoạn nhưng vừa đủ ngẫm - mà thú vị. Đó là cô gái với cái tên quen mà lạ. Cô ta phân bày quê chôn nhau cắt rốn xa xa ngoài tê tề. Cha mẹ cô đèo bòng vô ở tại một thị xã miền Trung. Sau cùng cô lại ở Huế học hành, lớn lên, đôi lúc bạn bè xa đến cứ ngỡ cô là Huế ròng.

  • L.T.S: Nhà thơ, nhà báo Thái Ngọc San sinh năm 1947 tại Lệ Thuỷ, Quảng Bình nguyên Thư kí Toà soạn Tạp chí Sông Hương, chuyển công tác qua phụ trách văn phòng liên lạc báo Thanh Niên tại T.T. Huế đã từ trần vào lúc 0giờ 45 phút ngày 25.7.2005 sau một tai nạn giao thông oan nghiệt.Thương tiếc anh, Sông Hương mở thêm trang để bạn bè, đồng nghiệp cùng chia sẻ và thắp nén tâm hươngKhi chúng tôi được tin buồn về anh San thì số báo tháng 8 đã in xong; Tình thế “chữa cháy” này không sao tránh khỏi những bất cập, mong các tác giả cùng quý bạn đọc lượng thứ.

  • L.T.S: Đại hội VHNT Thừa Thiên Huế lần thứ X sẽ được tổ chức vào cuối tháng 8 năm nay. Để đại hội có tiếng nói dân chủ rộng rãi, TCSH xin “dành đất” cho các anh chị hội viên, các bạn đọc quan tâm tham gia ý kiến trao đổi về nghề nghiệp, về hoạt động của Hội, về tổ chức hội v.v...Ngoài các ý kiến đã đăng tải trên số này, chúng tôi sẽ tiếp tục in thêm các ý kiến khác trong số tới

  • ĐÔNG HÀTôi không sinh ra ở Huế, nhưng với tuổi đời chưa quá ba mươi mà đã hơn hai mươi năm sống ở đất Kinh thành, đó cũng một sự gắn bó không thành tên.

  • THU NGUYỆT                (Trích tham luận tại Đại hội VII  Hội Nhà văn Việt Nam)