Nhà cổ tứ giác - nét Huế trong kiến trúc thuộc địa Pháp

10:07 29/05/2009

TRẦN TUẤN ANHNằm cách trung tâm thành phố Huế 5km về phía Bắc, toạ lạc bên bờ sông Hương ở vị trí Bao Vinh, một thương cảng nổi tiếng của Huế ngày xưa, những ngôi nhà cổ Tứ Giác(1) tại đây được xem như một trong những kiến trúc thuộc địa Pháp khá nổi bật ở Huế. Sự nổi bật thể hiện qua các đặc trưng kiến trúc mang đậm nét Huế, hoà quyện với phong cách kiến trúc Pháp du nhập vào Huế những năm đầu thế kỷ 20.

Nhà Rường truyền thống 1 tầng phổ biến ở Huế

Những ngôi nhà Tứ Giác này được xây dựng vào những năm 30 với chức năng ban đầu là các kho chứa hàng kết hợp với ki-ốt bán hàng, nhằm đẩy mạnh các hoạt động thương mại của thương cảng Bao Vinh thời bấy giờ. Tuy nhiên, cùng với sự suy tàn của thương cảng Bao Vinh, ngày nay các ngôi nhà này được dùng để ở và sinh sống.

Đặc trưng kiến trúc nổi bật đầu tiên của nhà Tứ Giác là kết cấu tường chịu lực với 1 tầng lầu. Đây là nét ảnh hưởng kiến trúc Pháp rõ rệt bởi trước khi người Pháp đến chiếm đóng, kiến trúc Huế phần lớn được dựng nên bởi kết cấu khung gỗ chịu lực với hệ thống các cột và dầm gỗ, xuất hiện từ các cung điện triều Nguyễn đến nhà ở người dân địa phương Huế (trong đó nhà Rường là chủ yếu). Bên cạnh đó, luật Gia Long điều 156 quy định nhà ở dân gian không được phép xây trên nền 2 cấp (nhà có gác) đã dẫn đến sự phổ biến rộng rãi của nhà ở 1 tầng khắp thành phố Huế, và được xem như một trong những đặc trưng kiến trúc truyền thống Huế dưới thời Nguyễn (1802-1945). Theo nghiên cứu của tiến sĩ Trần Bá Tịnh(2) năm 2005, trong tổng số 1033 ngôi nhà Rường truyền thống trên toàn lãnh thổ Huế thì có đến 1022 nhà 1 tầng, còn 11 nhà còn lại là 2 tầng vì được xây dựng trong giai đoạn Pháp thuộc.

Với việc cho phép xây dựng thêm các tầng ở phía trên, người Pháp đã thể hiện sự thay đổi về chính sách xây dựng của mình ngay trong kiến trúc nhà ở Tứ Giác cũng như trong một số công trình kiến trúc thuộc địa khác ở Huế (2-3 tầng), quy định nên giá trị lịch sử của các công trình xây dựng trong giai đoạn này. Gạch vồ - một vật liệu truyền thống phổ biến ở Huế - đã được sử dụng để xây nên các bức tường chịu lực cho những ngôi nhà Tứ Giác này.

Phần mái công trình là một đặc trưng nổi bật nhất thể hiện sự giao thoa giữa kiến trúc truyền thống Huế với kiến trúc ảnh hưởng Pháp. Với hình thể mái mới khối chóp Tứ Giác, ngôi nhà đã thể hiện phong cách kiến trúc ảnh hưởng Pháp rõ rệt, bởi trước đó, kiến trúc Huế được ‘ngự trị’ bởi 2 mái dốc truyền thống chạy dọc theo chiều dài công trình là chủ yếu (mái của các công trình triều Nguyễn và nhà Rường). Có thể nói hình thức mái chóp Tứ Giác này trong thời kỳ đó chỉ được tìm thấy trên những ngôi nhà Tứ Giác ở Bao Vinh. Nó làm cho ngôi nhà trở thành một kiến trúc độc đáo và hiếm có trong quỹ kiến trúc truyền thống Huế. Việc sử dụng vật liệu truyền thống ngói Liệt của kiến trúc Huế cho mái chóp Tứ Giác đã thể hiện sự kết hợp hoàn hảo giữa kiến trúc truyền thống Huế với kiến trúc ảnh hưởng Pháp trong công trình nhà ở Tứ Giác.

Theo quyết định số 3032/QĐ-UB của UBND tỉnh Thừa Thiên Huế ngày 28/10/2003, cả chín ngôi nhà Tứ Giác này thuộc diện nhà cổ cần được tôn tạo, bảo vệ. Tuy nhiên, sự xuống cấp nghiêm trọng của nó cũng như sự chậm trễ của các cơ quan chức năng trong việc bảo tồn đã dẫn đến sự biến mất hoàn toàn của một nhà Tứ Giác vào cuối năm 2007 để thay vào đó là một công trình bêtông mới toanh (xem hình). Qua khảo sát gần đây, hiện 8 ngôi nhà còn lại đã bị hư hại nhiều như bị lún, bị nứt tường, bong vữa, bị thấm dột, nứt gãy bờ nóc,…và không biết chúng sẽ ‘ra đi’ lúc nào nếu các cơ quan chức năng không có biện pháp bảo tồn cụ thể. Luật Di sản văn hoá Việt Nam năm 2001 điều 8 quy định các di sản văn hoá có xuất xứ trong nước hoặc nước ngoài đều cần được bảo vệ và phát huy giá trị. Một kiến trúc độc đáo của Huế và Việt Nam trong giai đoạn lịch sử Pháp thuộc như các ngôi nhà Tứ Giác này đang rất cần sự quan tâm đúng mức để giữ gìn và phát huy các giá trị kiến trúc truyền thống quý báu của dân tộc ta cho con cháu sau này.

<=>
(Nhà cổ Tứ Giác 2 tầng chỉ xuất hiện ở Bao Vinh) (Nhà Rường truyền thống 1 tầng phổ biến ở Huế)

=>

Ngôi nhà cổ Tứ Giác này bị đập bỏ cuối năm 2007 vì xuống cấp nghiêm trọng để thay vào một công trình bêtông mới - Sự biến mất của một di sản kiến trúc có giá trị ở Huế.

------------
⁽¹⁾ Tên gọi theo hình dạng mái chóp Tứ Giác của công trình.
⁽²⁾ Nguyên trưởng Khoa Kiến trúc - Đại học Khoa học Huế.

T.T.A
(242/04-09)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Xem thêm

Đặc trưng kiến trúc và vai trò giao thông của các cầu bắc qua sông Ngự Hà trong Kinh thành Huế

TRƯƠNG HỒNG TRƯỜNG
Bảo tồn và phát huy giá trị di sản kiến trúc Pháp ở Huế trong đời sống đương đại

TRẦN VĂN DŨNG

Huế trong thời kỳ Pháp thuộc đã được quy hoạch, xây dựng một cách bài bản và khoa học. Đặc biệt, nhiều công trình kiến trúc Pháp được xây dựng với sự đa dạng, phong phú về phong cách kiến trúc tạo nên một quỹ di sản kiến trúc có giá trị ở Huế.
Một số nét đặc trưng trong quy hoạch xây dựng Khu phố Tây ở Huế thời kỳ Pháp thuộc

TS. KTS NGUYỄN VŨ MINH - THS. KTS NGUYỄN VĂN THÁI
Đặc điểm Kiến trúc Pháp tại Huế

TS. KTS. NGUYỄN NGỌC TÙNG - ThS. KTS. NGUYỄN THỊ MINH XUÂN - TS. KTS. LÊ NGỌC VÂN ANH

Khi nhắc đến Huế, hầu hết chúng ta thường nghĩ đến mảnh đất Thần kinh với sự hiện hữu của kiến trúc Kinh thành, Lăng tẩm và cung điện của triều đại nhà Nguyễn cùng với kiến trúc nhà vườn Huế, cảnh quan danh thắng dọc bờ sông Hương.
Kiến trúc 'Khu phố Tây ở Huế' thời Pháp thuộc

PHAN THUẬN AN

Cũng như tại hầu hết các thành phố khác ở ba nước Đông Dương thuộc Pháp (Indochine Française), tại Kinh đô Huế, chính quyền thực dân ngày xưa đã thiết lập một khu phố mới theo lối kiến trúc châu Âu, thường được gọi là “Khu phố Tây” (Quartier Européen). Đây là một loại hình di sản kiến trúc ở Cố đô Huế ngày nay(1).
Đặc điểm của Huế với nghệ thuật kiến trúc

NGUYỄN XUÂN ĐỊNH

Nói đến kiến trúc Huế, dù chỉ một vài đặc điểm (sơ qua), không thể không đề cập đến những người ở Huế. Cho dù những người đó sinh ra ở Huế, hoặc ở xa đến, nhưng đều góp phần xây dựng nên một Huế có hơn ba trăm năm lịch sử.
Phu Văn Lâu đã được sửa chữa

Ngày 1/6, tin từ Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế cho biết di tích Phu Văn Lâu đã được sửa chữa về nguyên trạng ban đầu, và còn được tăng cường, gia cố tất cả vị trí xung yếu cho công trình.
Ngắm mô hình cố đô Huế cực tinh xảo giữa lòng Sài Gòn

Mức độ độc đáo của mô hình Kinh thành Huế, chùa Thiên Mụ, cầu Trường Tiền... chắc chắn sẽ khiến bạn ngỡ ngàng.
Ứng Lăng, kiến trúc xa hoa khác biệt ở Huế

Ứng Lăng - lăng Khải Định với những nét pha kiến trúc Tây Phương đã đem lại vẻ mới, lạ, độc đáo, được đánh giá có phần phô trương so với các công trình kiến trúc truyền thống của Việt Nam.
Độc đáo Điện Cần Chánh

Tại Nhà hát Duyệt Thị Đường (Đại nội Huế), sau một thời gian nghiên cứu phục dựng, mô hình nghiên cứu Điện Cần Chánh tỷ lệ 1:10 đã hoàn thiện và vừa đưa ra trưng bày.
Khám phá kiến trúc “độc” của đàn tế cổ ở Huế

Đàn Nam Giao triều Nguyễn là đàn tế duy nhất còn hiện hữu ở Việt Nam, cũng là đàn tế duy nhất tồn tại trong số nhiều đàn tế cổ ở Huế.
Võ Thánh (Võ Miếu)

Sau khi xây Văn Miếu tại kinh đô Huế vào năm Gia Long thứ 9 (1808), các tỉnh trong khắp đất nước lần lượt xây dựng Văn Miếu tại địa phương.
Vãn cảnh Tam quan cổ tự Huế

Cổng tam quan được xem là bộ mặt của một ngôi chùa, bởi tam quan là cổng chính của tự viện. Chư Tăng, tín đồ và du khách ra vào tự viện đều phải qua cổng tam quan này. Do vậy cổng tam quan có ảnh hưởng vô cùng quan trọng đến đời sống tâm linh của các hành giả trong chùa và khách thập phương tín thí đến chùa lễ Phật.
Lại nói chuyện cầu Tràng Tiền

QUÁCH TẤN

Trên tờ Tạp chí Sông Hương (Phụ trương Đặc biệt 2) ra tháng 12-1985 có đăng bài của ông Phan Thuận An nói về Cầu Trường Tiền.
Hình thái không gian đô thị Huế

PHAN THUẬN ANTrong quá trình hình thành và phát triển đô thị Huế gần 700 năm nay, đô thị này đã trải qua nhiều đợt qui hoạch. Trong đó, đợt qui hoạch vào đầu thế kỷ XIX khi triều Nguyễn xây dựng Kinh đô là đợt qui hoạch qui mô và có giá trị bền vững nhất.
Cuốn "Kinh thành Huế" của Phan Thuận An là cuốn cẩm nang rất quý về lịch sử kiến trúc kinh thành Huế

NGUYỄN VĂN HOAVì có thú chơi sách và đi du lịch nên tôi có thú vui sưu tầm sách. Nhờ vậy mà trong tủ sách cá nhân của tôi đã có trên 100 đầu sách về Huế, nhất là của tác giả sinh sống ở Huế, ví dụ cuốn Thần kinh Nhị thập cảnh, thơ vua Thiệu Trị, do Phan Thuận An, Phạm Đức Thành Dũng, Phan Thanh Hải, Nguyễn Phước Hải Trung biên soạn, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế và Nhà xuất bản Thuận Hoá xuất bản, Huế, 1997. Rất may mắn tháng 5 năm 2003, tôi lại có trong tay cuốn Kinh thành Huế của Phan Thuận An (từ dưới xin viết tắt PTA).
Suy nghĩ về quỹ kiến trúc và qui hoạch đô thị Huế

THÁI DOÃN LONGKiến trúc luôn luôn được hình thành phát triển và gắn bó với sự tiến hoá của văn hoá xã hội và lịch sử, bản thân từng công trình và tổng thể toàn đô thị đều ghi dấu thời đại và xã hội nào sinh ra nó.
Vị trí và đặc điểm của làng truyền thống trong cấu trúc đặc trưng của đô thị Huế

NGUYỄN HỮU THÔNGHuế là một đô thị hình thành không từ xuất phát điểm hay bối cảnh của một trung tâm có quá trình hội tụ thương nghiệp, trao đổi hàng hoá hay giao dịch thương mãi, mà góp một nét rất riêng trong chân dung đô thị Việt Nam từ nhu cầu xây dựng khu trung tâm chính trị, hành chính quốc gia trong giai đoạn lịch sử đầy biến động và phức tạp.
Cung An Định - một công trình kiến trúc nghệ thuật

PHAN THUẬN ANQuá trình hình thành và phát triển của đô thị Huế thường được chia ra làm 3 thời kỳ với 3 hình thái và phong cách kiến trúc khác nhau: phố cổ, phố cũ và phố mới. Từ "phố cũ" dùng để chỉ khu phố Tây được xây dựng dưới thời Pháp thuộc (1875-1954) ở bờ nam sông Hương. Cung An Định ra đời vào thời kỳ lịch sử ấy.
Môi trường thiên nhiên trong kiến trúc đô thị Huế

MAI VĂN LỘC (*)Huế được biết đến ngoài sự nổi tiếng của các di sản kiến trúc cung điện, lăng tẩm của triều Nguyễn còn do cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp đã gắn bó hài hoà với sự hình thành đô thị cổ, đồng thời cấu trúc quy hoạch đô thị chặt chẽ tạo nên một sự quyến rũ của thành phố, nơi mà môi trường thiên nhiên và các công trình xây dựng nhân tạo được hoà quyện tạo nên một “bài thơ tuyệt tác về đô thị”.