Minh triết trong một nền dân nhạc
LÊ ĐÌNH BÍCH
Sau lần dự buổi giảng dạy về văn hóa và âm nhạc của chúng tôi cho sinh viên Đại học SIT - Hoa Kỳ theo kế hoạch thường niên hợp tác giữa Đại học Cần Thơ và Đại học SIT, nghiên cứu sinh tiến sĩ âm nhạc Alexander M. Cannon, thuộc bộ môn âm nhạc học Đại học Michigan quyết định về Cần Thơ nghiên cứu âm nhạc Tài Tử Nam Bộ - một phần trong luận án tiến sĩ của anh.
Âm nhạc tài tử Nam bộ - Ảnh: internet
Chúng tôi đã đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác.
Năm 1780 cuộc di cư về Phương Nam hoàn tất, người Việt bắt đầu cuộc sống lập cư ở vùng đất mới với sự hòa hợp giữa các dòng văn hóa: Việt - Khmer Nam Bộ - Hoa và Chămpa.
Từ đây hình thành yếu tố văn hóa đa dân tộc mà hiếm thấy có một điều tương tự như thế trên bất cứ vùng địa lý - lịch sử nào trên thế giới!
Trong bối cảnh lịch sử khai sơn phá thạch, chữ Quốc Ngữ còn phôi thai, trường học chưa có, người Việt đã cùng ba dân tộc anh em còn lại sống trong mối giao hòa, bắt đầu hình thành nền văn hóa dân gian: dẫn đầu là ca dao và dân ca, ghi chép lại đời sống của người dân lập cư ở vùng đất mới!
Bất kì trong sinh hoạt nông thôn có yếu tố gì thì ca dao có yếu tố ấy:
Bông xanh, bông trắng, bông vàng
Bông lê, bông lựu, đố nàng mấy bông?
Và âm nhạc thống nhất cách diễn đạt của ca dao mang tính cá nhân sang cách diễn đạt mang tính cộng đồng bằng cách tạo giai điệu, tiết tấu cho lời ca:
Lý Cây Bông
Bông xanh, bông trắng rồi lại bông vàng ơi bạn ơi
Bông lê cho bằng bông lựu ơi bạn ơi
Là đố í a đố nàng bông rồi lại mấy bông.
Là đố í a đố nàng bông rồi lại mấy bông.
Hoặc, ca dao:
Chim quyên ăn trái nhãn lồng
Người dưng khác họ đem lòng nhớ thương.
Lý Chim quyên
Dân ca:
Chim quyên huầy
Ăn trái huây
Nhãn ớ ơ ơ ơ lồng
Nhãn ớ ơ ơ ơ lồng
Ơi cô bạn mình ơi!
Dân ca phát triển rực rỡ, đặc biệt là thể loại lý có hàng trăm bài miêu tả kể lại tất cả sinh hoạt đồng quê của người Nam Bộ: Lý Lu Là, Lý Cây Bông, Lý Chiều Chiều, Lý Ngựa Ô, Lý Con Sáo, Lý Giao Duyên, Lý Phước Châu, Lý Thập Tình, Lý Đồng Quê, Lý Phước Kiến, Lý Ngựa Ô Nam, Lý Sâm Thương, Lý Ngựa Ô Bắc, Lý Đêm Trăng, Lý Mù Sương, Lý Son Sắt, Lý Qua Cầu, Lý Cái Mơn, Lý Tư Phùng, Lý Hoa Dừa, Lý Mỹ Hưng, Lý Con Khỉ, Lý Đất Giồng, Lý Chia Tay, Lý Chim Xanh, Lý Ba Tri, Lý Trăng Soi...
 |
| GS-TS Trần Văn Khê trong một buổi nói chuyện về nghệ thuật đờn ca tài tử - Ảnh: TT&VH |
Nền dân ca phát triển đòi hỏi sự hỗ trợ của nhạc cụ khi diễn tấu và thế là nền âm nhạc dân gian phôi thai của người Nam Bộ hình thành - tiền thân của Ca Nhạc Tài Tử Nam Bộ sau này.
Âm nhạc Tài Tử Nam Bộ (chữ tài tử: Amateurs vốn là tiếng Pháp dùng để gọi những người nhạc sĩ không chuyên nghiệp mà sử dụng thành thạo nhạc khí và ca hát điêu luyện).
Nhạc cụ của âm nhạc tài tử có ba bộ (family):
- Bộ gõ (percussion)
- Bộ dây (string)
- Bộ hơi (wind)
Bạn sẽ rất ngạc nhiên vì sao Bộ gõ đứng đầu? Nhạc cụ trong bộ gõ này là gì?
Thật thú vị bộ gõ chỉ có một nhạc cụ duy nhất mà thôi: đó là chiếc song lang. Song lang là nhạc cụ dẫn đường (leading instrument), là nhạc trưởng của dàn nhạc tài tử. Tiếng song lang thật kỳ lạ: độ vang của nó không có một nhạc cụ nào sánh bằng, ngồi gần nghe rất rõ rất hay, không chát tai mà ngồi xa bao nhiêu cũng nghe rất hay, rất rõ! Ai là người đầu tiên chế tác ra nhạc cụ này hẳn phải được vinh danh như nhạc sĩ - nhà sáng tạo thiên tài!
Chỉ người giỏi nhất trong ban nhạc mới sử dụng song lang để giữ nhịp cho cả dàn nhạc.
Chiếc song lang được đặt dưới chân người nhạc trưởng trong khi ông vẫn sử dụng một nhạc khí thuộc bộ dây.
Bộ dây phong phú hơn rất nhiều. Nó bao gồm: độc quyền (1 dây), đàn cò, đàn gáo, đàn kìm, đàn sến (2 dây), đàn sến (3 dây), thập lục huyền cầm hay còn gọi là đàn tranh (16 dây) và đặc biệt là cây đàn ghi ta phím lõm (sự kết hợp tuyệt vời giữa tây ban cầm và âm nhạc ngũ cung Việt Nam).
Người Nam Bộ đã sáng tạo ra cây đàn độc nhất vô nhị trên thế giới này: nó vừa có thể chơi nhạc phương Tây và đồng thời chơi nhạc Việt Nam.
Nó vừa hoàn thành vai trò tiết tấu/hòa âm của âm nhạc phương Tây lại đồng thời thể hiện trọn vẹn giai điệu mượt mà, uốn lượn của phương Đông.
Đây là nhạc cụ mở màn đánh dấu tâm thức cởi mở, cách tân của người Nam Bộ: Cái gì hay của người ta học, để bổ sung vào cái vốn có của ta. Vừa chơi được nhịp điệu boléro, tango... của phương Tây lại vừa nhấn nhá từng nốt thẳm sâu, lắng đọng của tâm hồn người Việt rời bỏ quê hương trên đường khẩn hoang lập đất!
Trong thời gian ở Cần Thơ, Alex đã học và nghiên cứu cây đàn sến ba dây - một nhạc cụ cùng bộ dây với đàn kìm gần như đã mai một, thất truyền. Đây là cây đàn có nguồn gốc từ TẦN CẦM (tiếng Hoa đọc là Qin Qin), một loại đàn đời Tần (Tần Thủy Hoàng 221 - 207 Tr.CN).
Nếu Kìm 2 dây gồm một dây đài và một dây tiếu (một dây âm và một dây dương) thì sến gồm 3 dây chỉ tam tài: Trời - Đất - Người.
Dây hò (dây 3) là Đất
Dây liêu (dây 1) là Trời
Dây xang (dây 2) là Người.
Thượng thông thiên văn, hạ đạt địa lý, trung tri nhân sự.
Dây 3 và dây 1 cách nhau một quãng tám đúng tạo nên hòa âm song thanh rất tuyệt vời làm nền cho dây giữa (dây 2) tha hồ nhấn nhá, bay bổng! Dây giữa được định vị ở âm XANG là chủ âm của hệ thống ngũ cung. Nếu hò (giốc - mộc) chỉ sự mềm mại, khởi đầu; xự (chủy - hỏa) chỉ sự thôi thúc, vui tươi; xê (thương - kim) chỉ sự mượt mà, man mác; cống (vũ - thủy) chỉ sự tha thiết, xót xa thì XANG (cung - thổ) năm ở trung cung của ngũ hành hàm chứa tất cả.
Ôi! Cả một nền minh triết ẩn chứa trong một cây đàn!
Bây giờ chúng ta lại khởi đầu với thúng đàn nhỏ gọn hình trái bí rợ (lục giác). Người Hán gọi là Mai Hoa Cầm (Đàn Hoa Mai 6 cánh) tượng trưng cho lục căn: mắt - tai - mũi - lưỡi - thân - ý. Đây là cơ sở để tiếp xúc với lục trần: sắc - thanh - hương - vị - xúc - pháp.
Sáu tên giặc (lục tặc) này nếu được nuôi dưỡng bằng âm nhạc thanh cao sẽ trở nên thuần hậu, giản phác! Quả đúng như lời Frederic Chopin: “Kẻ kia, nhà ngươi không yêu âm nhạc - đồ lưu manh, trộm cướp!”
Thùng đàn sến kín cả hai mặt trước và sau nên âm thanh tự do bay bổng bởi sân khấu dân gian âm nhạc Tài Tử là một vòng tròn. Thật là thi vị khi người nhạc sĩ cẩn lên mặt cần đàn những hoa văn tế nhiệm cho riêng mình: họa trung hữu nhạc, nhạc trung hữu họa!
Mười bốn phím đàn - đúng hai bát độ - tràn lên hai phím trên mặt thùng đàn thật đẹp: cái gì bất cân đối, chệch chuẩn thì sống động lạ thường!
Và con số 14 (là bội số của con số 7 - số của triết học và toán học). Đó là con số vị tế, chưa tròn: trăng còn một ngày nữa mới đầy, nhạc còn một cung nữa mới dứt - nên ta nghe mà lòng còn luyến tiếc!
Đặc biệt trong việc phân cung thì dây hò và dây liêu đều trở lại nốt ban đầu, dây XANG cũng vẫn ở trung cung.
Đầu cần đàn có 3 trục lên dây: số chẵn - âm (2 trục) nằm dưới và số lẻ - dương (1 trục) nằm trên - đây chính là trục lên dây giữa: nhân sinh thiên địa, gian nhất nghịch lữ.
Ba trục tượng trưng cho tam tài mà cũng là tam vô tư: trời không che riêng ai, đất không chở riêng ai, mặt trời, mặt trăng không rọi sáng cho riêng ai!
Cuối cùng là đỉnh cần đàn hình một con dơi - tượng trưng chữ PHƯỚC. Đây cũng là loài vật khi ngủ thì lấy cánh che mưa gió.
Phải chăng đó là dấu tích lưu lại cho đời sau cung bậc giang hồ, khai sơn phá thạch của tiền nhân!
L.Đ.B
(SDB17/06-15)
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
Giáo dục âm nhạc trở nên rất quan trọng và cần thiết cho sự phát triển không chỉ mỗi cá nhân mà còn của một quốc gia
-
Đã hơn nửa thế kỷ kể từ ngày tình khúc Dư âm ra đời, ít ai biết ban đầu nó chỉ là một sáng tác “tính làm chơi bỏ túi” của anh bộ đội kháng chiến Nguyễn Văn Tý nhưng cuối cùng lọt ra ngoài rồi như gió bay đi “không còn cách nào chặn lại”.
-
Trong cuốn sách vừa phát hành mang tên Vang vọng một thời (NXB Hồng Đức và Công ty Sách Phương Nam ấn hành), cố nhạc sĩ Phạm Duy lần đầu tâm sự về hoàn cảnh ra đời những ca khúc nổi tiếng của ông như Bà mẹ Gio Linh, Đà Lạt trăng mờ, Nắng chiều rực rỡ, Ngậm ngùi, Kiếp nào có yêu nhau...
-
NGUYỄN TRỌNG TẠO
Đã có một thời chúng ta coi "Thơ Mới" (1930 - 1945) là thơ lãng mạn tiểu tư sản bi quan tiêu cực, coi những tác phẩm văn xuôi xuất sắc của Vũ Trọng Phụng là văn tự nhiên chủ nghĩa, là văn đồi trụy, dâm ô, sa đọa, coi những tác phẩm văn học viết về bi kịch, đau thương, mất mát của con người mới là bôi đen chế độ, là không lành mạnh. -
Giữa chợ chiều, tiếng hát ru ngọt lịm làm người ta dừng lại. Câu chuyện hát ru giữa chợ chạm đến nhiều điều về văn hóa Việt - về người Việt và nét đẹp Việt hôm nay.
-
Tháng 10 tới, ca khúc Tiến quân ca của nhạc sĩ Văn Cao sẽ tròn 70 tuổi (10/1944 -10/2014). Ca khúc đã gắn liền với sự kiện lịch sử của dân tộc: Ngày 19/8 và 2/9/1945.
-
Giữa những xu hướng cách tân của các trường phái Ấn tượng, Biểu hiện, và sự nổi loạn của âm nhạc phi điệu thức trong khoảng thời kỳ năm 1900-1950, chủ nghĩa dân tộc nảy nở từ thế kỷ 19 vẫn bám trụ và tự làm mới mình theo hơi thở hiện đại.
-
Âm nhạc phi điệu thức bắt đầu nhen nhóm từ đầu thế kỷ 20 với những cách tân táo bạo trong hòa âm của trường phái Biểu hiện. Sự rũ bỏ dần dần những quy luật về điệu thức kế thừa từ hàng thế kỷ trước của âm nhạc phi điệu thức đã gây sốc lớn cho thính giả thời bấy giờ.
Họ coi đây là một sự nổi loạn trong lịch sử âm nhạc, nhưng không ngờ rằng nó lại dẫn đến một trật tự chưa từng có trong lịch sử sáng tác âm nhạc. -
Cũng như trong hội họa, Ấn tượng (Impressionism) và Biểu hiện (Expressionism) là hai trường phái âm nhạc có tính lịch sử quan trọng, bởi chúng đánh dấu bước chuyển biến tâm lý của xã hội phương Tây khi giã từ thế kỷ 19 lãng mạn và kỷ luật để bước vào thế kỷ 20 đầy bạo lực và biến động.
-
BIỂN BẮC
Dẫn nhập
Chúng tôi nhớ trước đây - khi luận bàn về thơ, ở trên những vuông chiếu, hay bàn tròn hoặc ở sân diễn đàn thông tin giấy và điện tử - người ta thường hay đóng ấn cho những sáng tác “không ưa” rằng: đây là một bài viết có vần, là một bài vè chứ đâu phải thơ?! -
Bạn có nhớ khi còn là một đứa trẻ, cách bạn nghe, nhận biết và cảm thụ âm nhạc khác với hiện tại như thế nào không?
-
Tháng 7 năm nay, nhạc sĩ Phó Đức Phương vừa tròn 70 tuổi. Bước vào lứa tuổi cổ lai hy, anh đang là một tay cự phách trong làng nhạc, có nhiều sáng tác mang âm hưởng dân ca rất thành công. Khá bận rộn với vai trò Giám đốc Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, Phó Đức Phương vẫn không quên hoạt động sáng tạo âm nhạc. Anh là một trong số các nhạc sĩ Việt Nam được giải thưởng Nhà nước.
-
Cho đến nay, một câu hỏi lớn của khoa học về âm nhạc vẫn là: liệu âm nhạc thuần túy có khả năng khơi gợi những cảm xúc trong con người như cách mà các sự vật, hiện tượng, diễn biến trong cuộc sống hằng ngày tác động lên chúng ta hay không, và nếu có thì cơ chế tác động đó như thế nào?
-
Ngày 15/5/2014, tại TP Vinh đã diễn ra hội thảo “Bảo tồn và phát huy giá trị dân ca trong xã hội đương đại (Trường hợp dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh)” do Viện VHNT Việt Nam phối hợp với hai tỉnh Nghệ An – Hà Tĩnh tổ chức.
-
DƯƠNG BÍCH HÀ
Để chào mừng kỷ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954 - 7/5/2014), sáng 7/5/2014, tại Học viện Âm nhạc Huế, khoa Sáng tác - Lý luận - Chỉ huy đã tổ chức vòng chung khảo, lễ tổng kết, báo cáo và trao giải thưởng cho cuộc thi sáng tác ca khúc về Điện Biên.
-
Trong thế giới âm nhạc, không ít nghệ sỹ thành công trên cả hai lĩnh vực, độc tấu và chỉ huy, nhưng ít có trường hợp nào lên tột đỉnh vinh quang như Daniel Barenboim.
-
HOÀNG DIỆP LẠC
Mỗi con người thấy sự vật theo góc nhìn riêng của mình, như trong câu chuyện ngụ ngôn “Những người mù sờ voi”. -
Nhân kỷ niệm 90 năm ngày sinh nhạc sĩ Văn Cao (15/11/1923-15/11/2013), đêm nhạc đặc biệt giới thiệu những tác phẩm âm nhạc tiêu biểu nhất của nhạc sĩ Văn Cao sẽ diễn ra vào tối 22/11 tới tại Cung văn hóa hữu nghị Việt Xô, Hà Nội.
-
Nhạc và lời: NGUYỄN VIỆT -
Nhạc và lời: DƯƠNG BÍCH HÀ
.png)
.png)
