Gia thế của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu với quê hương Thừa Thiên Huế

10:24 18/10/2022

TRẦN NGUYỄN KHÁNH PHONG

Từ ngày 9 đến ngày 24/11/2021, tại thủ đô Paris (Pháp), Đại hội đồng UNESCO lần thứ 41 đã vinh danh nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu.

Danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiểu - Ảnh: vtv.vn

Trong năm 2022, nhân sự kiện kỷ niệm 200 năm ngày sinh nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu, đã có nhiều hoạt động được diễn ra ở Bến Tre, Thừa Thiên Huế và nhiều tỉnh thành khác.

Thừa Thiên Huế rất tự hào vì đây là quê nội của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu ở làng Bồ Điền, xã Phong An, huyện Phong Điền. Nơi đây, hiện còn tổ đường họ Nguyễn Đình và ngôi mộ ngài Nguyễn Đình Huy, thân sinh cụ Đồ Chiểu. Chính vì điều này đã giúp chúng tôi giới thiệu về gia thế của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu ở quê hương Thừa Thiên Huế, cũng là góp phần giúp thế hệ trẻ, nhất là học sinh phổ thông, và sinh viên yêu thích văn học có điều kiện hoạt động trải nghiệm di sản văn hóa và di sản thơ văn Nguyễn Đình Chiểu ngay chính trên quê hương mình.

Làng Bồ Điền, hướng mặt ra sông Bồ xanh mát quanh năm, là nơi hội tụ nhiều yếu tố văn hóa truyền thống, bởi bao quanh làng lại có những làng văn vật nổi tiếng như làng rèn Hiền Lương, làng Hiền Sĩ, làng Phò Ninh, làng An Lỗ với nhiều dấu tích xưa cũ và cũng là cái nôi đất học và tài năng của Thừa Thiên Huế xưa và nay. Ngay hai chữ tên làng Bồ Điền có nghĩa là ruộng tốt, thơm hương¹ đã hun đúc tinh thần hiếu học và truyền thống văn hóa gia đình cho nhiều thế hệ. Và chính nơi đây còn lưu lại nhiều dấu ấn của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu.

Trên đường tìm về cội nguồn của dòng họ Nguyễn Đình ở làng Bồ Điền, các nhà nghiên cứu ở Huế cho biết thủy tổ của họ Nguyễn Đình nguyên quán từ đất Bắc, sau đó đi vào Nam, nhập tích Thuận Hóa: “Họ Mạc không thần phục, làm loạn Trung Hoa, nên ngài Cao Cao Cao tổ bỏ tối theo sáng vào xứ Thuận Hóa, phủ Triệu Phong, huyện Quảng Điền, xã Bồ Điền mở đất bao chiếm. Từ đó về sau thế đại nối truyền phát tích ở nơi này. Thực từ khai canh Nguyễn quý công ban đầu đến các đời nối tiếp thì gia phổ thư tịch đều mất hết, không thể xem xét đời trước trải đến đời sau không thể khảo được”².

Sau thời gian khai khẩn lập làng, quy tụ dân cư xiêu dạt đến với Bồ Điền thì làng quê khởi sắc, đời sống ổn định, đình miếu được tạo lập. Để ghi nhớ công lao của người mở cõi, lập làng, “về sau ngài thủy tổ được chính quyền nhà Nguyễn cấp ban sắc phong thần, tôn phong làm khai khẩn của làng Bồ Điền. Khởi đầu từ ngài Cao tổ là ông Nguyễn Thế Lại, đến đời ông Nguyễn Đình Đế và Nguyễn Chánh Nghĩa biệt xuất làm hai phái. Về sau, nhánh của cụ Nguyễn Đình Chiểu tôn ông Nguyễn Đình Đế trở thành ngài Cao cao tổ.

Họ Nguyễn Đình từ đó kế thừa qua các đời, rồi phân thành các chi, nhánh khác nhau. Bản gia phả “Nguyễn Đình tộc Nhất phái Tam chi”, bắt đầu chép từ ngài đệ ngũ thế “Cao cao cao cao cao tổ khảo Cai tổng Trúc Sơn Nguyễn Đình Thảo”. Tương tự, trong bản gia phả “Nguyễn Đình tộc Nhất phái Đại phái” lần lượt chép từ đời thứ 5, nối từ đời ông Nguyễn Đình Thảo đến thứ 6 là ngài Nguyễn Đình Hiên, đạo hiệu Huyền Chơn, con trưởng ngài Thảo rồi truyền xuống đời ngài Nguyễn Đình Thung, Nguyễn Đình Vân, Nguyễn Đình Ánh”³.

Dòng họ của Nguyễn Đình Chiểu ở làng Bồ Điền vẫn có nhiều người đóng góp công sức cho triều đình và đất nước. Đặc biệt đến đời thứ 7, người con trai thứ hai là Nguyễn Đình Thung sinh hạ ba trai và hai gái, với người con trai thứ ba là Thận Cần hầu Nguyễn Đình Vân (ông cố của Nguyễn Đình Chiểu) từng làm ở Thọ Khương Thượng khố, Viên Định Nhị thuyền Đội trưởng thuộc Long Võ vệ. Ông có với bà vợ thứ ba người con trai là Nguyễn Đình Ánh (ông nội cụ Đồ Chiểu) và con gái Nguyễn Thị Hoãn. Ở thế hệ này, còn có ông Nguyễn Đình Trọng tham gia thủy binh ở Phú Nhất thuyền, là một đạo sĩ - Bích Giản Năng sư, đạo hiệu Huyền Thông, tước Toán Sơn bá. Trong đó, ngài Nguyễn Đình Ánh kết hôn với bà Phạm Thị Ngoan sinh hạ được 6 người con gồm Nguyễn Đình Vượng, Nguyễn Đình Cảnh, Nguyễn Đình Huy, Nguyễn Thị Diệu, Nguyễn Thị Dịu, Nguyễn Thị Ba.

Riêng ông Nguyễn Đình Huy, sinh ngày 29 tháng Chạp năm Nhâm Tý (9/2/1793), nguyên quán làng Bồ Điền, xã Phong An, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế, lập gia thất với bà chánh thất Phan Thị Hữu người cùng làng, sinh được hai người con là Nguyễn Đình Lâu, Nguyễn Thị Phu. Khi vào Gia Định làm việc, ông Nguyễn Đình Huy lấy thêm bà thứ Trương Thị Thiệt, sinh được 7 người con gồm Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Đình Tựu, Nguyễn Đình Tự, Nguyễn Đình Huân, Nguyễn Thị Thục, Nguyễn Thị Nữ và Nguyễn Thị Thanh.

Về phần cụ Nguyễn Đình Huy, thân sinh của Nguyễn Đình Chiểu, tuy một cảnh hai quê trong mối quan hệ xa cách là Kinh đô Huế với Gia Định, nhưng ông vẫn làm tròn phận sự của người chồng, người cha đối với vợ con. Những năm cuối đời, ông vẫn giữ chức trưởng tộc họ Nguyễn Đình ở làng Bồ Điền. Vì vậy, việc tế tự ở từ đường dòng họ ông phải lo toan cho đến khi qua đời. Ông Nguyễn Đình Huy mất ở Bồ Điền (không rõ năm). Sự mất đi của người cha thì lúc đó Nguyễn Đình Chiểu cũng đã bị mù, xa xôi cách trở và vì mù mắt “nên không thể trở lại tổ hương để chịu tang cha, chưa một lần được thắp nén hương trên nấm mồ của người cha thân yêu. Nguyễn Đình Chiểu không biết được rằng trên dưới 150 năm nay, nơi an nghỉ của cha mình vẫn là nấm mồ đất”⁴.

Nguyễn Đình Chiểu, tự là Mạnh Trạch, hiệu Trọng Phủ - sau khi mù đổi thành Hối Trai, sinh ngày 1/7/1822 (nhằm ngày 13/5 Nhâm Ngọ), tại làng Tân Thới, huyện Bình Dương, phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định; nay là phường Cầu Kho, Quận 1, thành phố Hồ Chí Minh. Trong cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu đã gặp không ít trắc trở, thế nhưng sau hai lần về sống và học tập ở quê cha Thừa Thiên Huế được 8 năm, Nguyễn Đình Chiểu đã thấm nhuần một phần văn hóa và truyền thống giáo dục của quê hương nguồn cội là kinh đô Huế. Chính nơi đây đã góp phần hình thành nên nhân cách một nhà thơ, một nhà văn hóa lớn của Việt Nam.

Năm 1820, vua Minh Mạng cử Tả quân Lê Văn Duyệt giữ chức Tổng trấn Gia Định, ông Nguyễn Đình Huy theo vào làm thư lại ở Văn hàn ty của Lê Văn Duyệt. Khi xảy ra sự kiện Lê Văn Khôi chiếm thành Phiên An, Nguyễn Đình Huy đã bỏ trốn ra Huế nên bị cách hết chức tước. Sau đó ông cải dạng lén trở vào Nam đưa Nguyễn Đình Chiểu ra Huế năm 1833. Mặc dầu còn nhỏ tuổi, nhưng Nguyễn Đình Chiểu cũng đã nhận thức sâu sắc được sự lo sợ của cha trước triều đình, sự lo toan vất vả của mẹ ở Gia Định. Vì thế, “Sự kiện hãi hùng này cùng với những điều tai nghe mắt thấy trong suốt 8 năm ông theo học ở Huế và chế độ quan trường hẳn đã gợi lên trong lòng ông những suy nghĩ đầu tiên về thời thế, công danh, về đạo lý làm người, nhất là về đất nước dân tộc”⁵.

Sau khi được cha đưa về Huế, Nguyễn Đình Chiểu được cha gởi cho một người bạn cũ là một vị Thái phó mà qua lời kể của Nguyễn Đình Chiêm, tên tuổi đến nay ta không được biết, chỉ biết rằng quan Thái phó là một bậc túc nho tài đức nổi tiếng ở kinh đô. Nguyễn Đình Chiểu ở đấy vừa lo việc điếu đãi, vừa học hành, khoảng tám năm. “Chắc chắn qua thời gian tám năm, với tuổi thanh niên, được mẹ hiền chăm sóc từ bé, được thầy tốt giảng dạy, khi ra Huế có thêm điều kiện thuận lợi hơn: thầy thì tài đức có tiếng tăm, sách vở nhiều, quan hệ với người lao động trong nhà, hàng xóm, với học sinh trường kế cận, do đó mà Nguyễn Đình Chiểu học tập ngày càng tiến bộ, hẳn đã có những kết quả vượt bực. Thế là tám năm học tập ở Huế, Nguyễn Đình Chiểu được bồi dưỡng thêm nhân nghĩa truyền thống Việt Nam, đồng thời phát hiện được mặt tích cực ở tác phẩm Tây minh phù hợp với truyền thống dân tộc”⁶. Nguyễn Đình Chiểu ở Huế 8 năm, chuyên tâm học hành cho đến năm 1840 thì trở lại Gia Định tiếp tục học tập và khoa thi năm Quý Mão (1843), Nguyễn Đình Chiểu đỗ tú tài.

Năm 1847, ông lại trở ra Huế lần thứ hai, đợi dự chính khoa kỳ thi hương năm Kỷ Dậu (1849). Nhưng chưa đến kỳ thi thì nhận được tin mẹ là bà Trương Thị Thiệt qua đời (10/12/1848), Nguyễn Đình Chiểu cùng em là Nguyễn Đình Tựu trở về Gia Định chịu tang mẹ. Dọc đường do quá thương mẹ, lại gặp thời tiết và bệnh mắt nên ông bị mù. Tuy nhiên, chính sự cố nặng nề này lại càng hun đúc, tôi luyện giúp ông trở thành một tác gia với nhiều tác phẩm nổi tiếng, ghi đậm dấu son trong lịch sử văn hóa Nam Bộ, toàn bộ tác phẩm của ông đều được xem là “có sự kết hợp thống nhất, hài hòa, như là thiên bẩm trời phú giữa nhà giáo đạo đức cao cả, với người thầy thuốc thương dân và nhà thơ yêu nước tha thiết, bộc trực, nhà văn hóa chăm lo giữ gìn phát huy bản sắc truyền thống đạo nghĩa dân tộc”⁷.

Sau khi mãn tang mẹ, Nguyễn Đình Chiểu mở trường dạy học, làm thuốc, và sáng tác thơ văn. Ông kết hôn với bà Lê Thị Điền, người làng Thanh Ba, huyện Phước Lộc, tỉnh Gia Định, sinh hạ Nguyễn Thị Hương, Nguyễn Đình Chúc, Nguyễn Thị Xuyến, Nguyễn Thị Khuê (Sương Nguyệt Anh), Nguyễn Đình Chiêm và Nguyễn Đình Ngưỡng và một người chết nhỏ trước Nguyễn Đình Chiêm⁸.

Có thể nói, những hình ảnh về đời thực mà Nguyễn Đình Chiểu cảm nhận được trước khi bị mù là gắn liền với Huế.

Nguyễn Đình Chiểu “là nhà thơ được đào tạo trong các trường ốc của đạo Nho và Hán học, thông tỏ các sách vở kinh điển của Nho gia và am hiểu các quy tắc, luật lệ sáng tác thơ, phú, văn tế”⁹. Những sáng tác của ông không chỉ đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn học của giới bình dân Nam Bộ mà còn lan tỏa ra đến tận kinh đô Huế. Những tác phẩm truyện thơ Lục Vân Tiên, Dương Từ - Hà Mậu, Ngư Tiều y thuật vấn đáp hoặc đến những bài văn tế đều lay động lòng người.

Chính vì thế mà ở kinh đô Huế, hoàng tử Tùng Thiện Vương Miên Thẩm và công chúa Mai Am đã thấu hiểu được tấm lòng của Nguyễn Đình Chiểu đối với nghĩa sĩ lâm trận vì dân vì nước¹⁰. Do đó, khi đọc văn tế của Nguyễn Đình Chiểu thì Tùng Thiện Vương Miên Thẩm đã làm bài thơ Độc Nguyễn Đình Chiểu nghĩa dân tử trận quốc ngữ văn (Đọc bài văn ông Nguyễn Đình Chiểu điếu nghĩa dân chết vì nước):

Nguyên văn:

Chiến trường hựu bả điếu văn khai
Lạp đạp biên thanh nhất nhất lai
Quốc ngữ danh tề Manh Tả sử
Quỉ hùng ca đáo Khuất Bình ai
Yết can trản mộc kham thiên cổ
Oán bạc đề viên tinh kỷ hồi
Chi cánh thư sinh không bút trận
Báo quân chi thử diệc bi tai!

Dịch thơ:

Lại đọc thơ ông điếu chiến trường,
Tin về dồn dập giặc biên cương,
Tiếng văn nôm giỏi tày Manh Tả
Khúc Quỷ hùng thương giống Khuất Bường,
Gươm gỗ, giáo sào gương dũng cảm,
Vượn kêu, hạc oán nỗi bi thương!
Thư sinh giết giặc bằng ngòi bút,
Báo nước ngần này cũng đáng thương.

Đây là lời tỏ lòng khâm phục của mình đối với nhân dân Nam Bộ và đối với nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu sau khi Tùng Thiện Vương Miên Thẩm đọc bài Văn tế nghĩa sĩ trận vong lục tỉnh.

Công chúa Mai Am lại có bài thơ Độc điếu nghĩa dân tử trận văn (Đọc bài văn điếu nghĩa dân chết trận) như sau:

Nguyên văn:

Điếu văn tam phục trung đê hồi
Nghị phách từ phong tẫn khả ai
Xích tử cần vương năng địch khái
Thư sinh dung võ tích phi tài
Yên mê chiến lũy Tây nhung mãn
Nguyệt lãnh sa trường hạch cốt đôi
Quốc ngữ nhất thiên truyền bất hủ
Tuyệt thăng Quảng-hán yêm khô hài.

Dịch thơ:

Bồi hồi đọc mãi bản văn ai,
Phách cứng văn hùng cảm động thay!
Dân chúng cần vương vì ghét địch,
Nhà nho lâm trận tiếc không tài,
Giặc đầy chiến lũy tầng mây phủ,
Xương chất sa trường bóng nguyệt soi!
Quốc ngữ một thiên truyền mãi mãi,
Còn hơn xây mộ cất khô hài.

Bài Văn tế nghĩa sĩ trận vong lục tỉnh của Nguyễn Đình Chiểu đã được chép gửi đi các nơi. Mai Am nữ sĩ (tức là Lại Đức công chúa - em ruột của Tùng Thiện Vương Miên Thẩm) đang lúc ở Huế, có dịp được đọc bài văn tế đó, bà rất xúc động làm bài thơ này, để tỏ lòng khâm phục của mình đối với tác giả bài văn tế. Qua bài thơ của Mai Am, chúng ta cũng thấy được tình cảm của nữ sĩ đối với nhân dân Nam Bộ, cụ thể là đối với các chiến sĩ đã hy sinh trong cuộc chiến đấu chống thực dân Pháp xâm lược.

Trong truyện thơ Lục Vân Tiên, nhiều tên đất, tên làng có bóng dáng những nơi ông đã đi qua và sinh sống. Hình ảnh kinh đô được nhắc đến trong truyện thơ có thể cảm nhận là Huế đã đọng lại dấu ấn trong ông. Địa danh Hà Khê, được nhắc đến là nơi cha của nàng Kiều Nguyệt Nga làm tri phủ trong câu thơ:

“Thôi thôi em hỡi Kim Liên
Đẩy xe cho chị qua miền Hà Khê”

Địa danh Hà Khê khiến người đọc gợi nhớ tới vùng đồi Hà Khê, nơi có chùa Thiên Mụ. Hà Khê vốn là tên làng cổ ở huyện Kim Trà, phủ Triệu Phong, xứ Thuận Hóa vào thế kỷ XVI. Trên đất cũ của làng Hà Khê về sau thành lập làng Kim Long và làng Xuân Hòa (nay thuộc phường Kim Long và phường Hương Long, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế). Cũng chính từ địa danh Hà Khê và tích truyện Lục Vân Tiên mà người Huế có câu hò ru em rằng:

Kim Liên ơi hỡi Kim Liên
Đẩy xe cho chị qua miền Hà Khê
Hà Khê nước chảy bốn bề
Chim kêu vượn hú biết về nơi mô.

Có thể nói, Lục Vân Tiên là một truyện thơ hay viết theo lối kể chuyện, văn chương gần gũi với cuộc sống đời thường, được chuyển thể sang các lĩnh vực sáng tác khác như sân khấu, cải lương, kịch nói. Tác phẩm Lục Vân Tiên đã được lưu truyền rộng khắp vùng đất Nam Bộ cho đến kinh đô Huế. Vì thế trong văn học dân gian xứ Huế, ít nhiều cũng có sự xuất hiện các tích truyện Lục Vân Tiên, đưa thơ Vân Tiên vào trong hò bài chòi có câu:

“Đặt bàn hương án cầu nguyền
Họa ra bức tượng Vân Tiên để thờ”.
(Con tứ tượng)

Nếu như ở miền Nam khi muốn đọc truyện thơ Lục Vân Tiên thì người ta thường mở đầu có câu ca dao gợi mở:

“Vân Tiên, Vân Tiển, Vân Tiền
Cho tôi một tiền, tôi nói Vân Tiên”.

Còn đối với người dân xứ Huế, hình tượng Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga là tấm gương soi sáng cho tình cảm vợ chồng thủy chung son sắt dẫu cho có đến chết vẫn không rời. Đó là những câu ca dao như sau¹¹:

“Lan tàn huệ thế đặng không
Hay là thủ tiết thờ chồng nuôi con?
- Em đây là Nguyệt Nga chứ không phải Thể Loan
Hồn có về chín suối, vai cũng mang tượng chồng”.

Hoặc:

“Đôi ta như Nguyệt Nga ngày trước
Đã trao lời nguyền ước với Vân Tiên
Dù khi qua cống Tây Phiên
Vai mang bức tượng, giữ lời nguyền không phai”.

Và rồi:

“Nguyệt Nga xa Vân Tiên, vai mang bức tượng, ôm lòng thủ tiết
Thúy Kiều xa Kim Trọng lưu lạc mười lăm năm
Huống chi anh với em mới hết mối tơ tằm
Dù ngày sau thầy từ mẹ ghét, thiếp vẫn chí lăm thương chàng”.

Vùng đất và con người Huế nơi quê nội vẫn đau đáu trong tâm hồn Nguyễn Đình Chiểu. Việc chính sự của triều đình với thực dân Pháp vẫn được ông dõi theo bởi mười năm sau khi Nguyễn Đình Chiểu bị mù, thực dân Pháp xâm lược nước ta, thông tin về quê cha cũng đồng thời là Kinh đô đất nước với nhiều biến động vẫn là mối quan tâm của ông. “Nguyễn Đình Chiểu phê phán vua Tự Đức nhưng rất tin tưởng vua Hàm Nghi - một ông vua trực tiếp chống Pháp. Năm 1888, khi nghe tin vua Hàm Nghi bị Pháp bắt, ông đau buồn vô hạn, lại vốn đã mang bệnh trong vài năm qua, cơ thể thêm hao mòn, ông trút hơi thở cuối cùng ngày 3/7/1888”¹².

Sau này, nối chí theo cha, trong số 7 người con của Nguyễn Đình Chiểu có bà Nguyễn Thị Khuê, tự Nguyệt Anh, hay chữ, hay thơ, chủ bút tờ báo Nữ giới chung, là tờ báo đàn bà trước tiên trên đất Việt. Bà sớm góa chồng, sương cư thủ tiết, bút tự Sương Nguyệt Anh.

Ông Nguyễn Đình Chiêm, tự Trọng Vĩnh, cũng hay chữ, hay thơ, có đặt những tuồng hát bội có tiếng là Nê Mã Độ Khương Vương, Phấn Trang Lầu và Nam Tống Tinh Trung¹³.

Tóm lại, việc hình thành nhân cách của Nguyễn Đình Chiểu được bắt đầu từ mạch nguồn văn hóa xứ Huế, bởi người cha từ Huế vào vùng đất mới kết thêm lương duyên với người con gái Gia Định - mẹ của Nguyễn Đình Chiểu. Và điều này thực sự đúng với nhận định của cố Giáo sư Nguyễn Thạch Giang rằng: “Nguyễn Đình Chiểu từ bé đến lớn đã được giáo dục chu đáo, và bản thân ông cũng không ngừng học tập, tu dưỡng, rèn luyện để tự tạo cho mình một khả năng kiến thức đủ để hoàn thành sự nghiệp.

Người mẹ của Nguyễn Đình Chiểu là người có công đức cao dày nhất, người đầu tiên đã gieo rắc vào tâm trí non trẻ của ông những ấn tượng sâu sắc về khí tiết, cốt cách con người Việt Nam sinh ra trên đất Sài Gòn - Gia Định. Cha của ông, tuy bận công việc thơ lại hằng ngày, ít gần gũi con, nhưng vẫn chú ý giáo dục con trong gia đình. Ông vốn có kiến thức, học vấn nên thường chăm sóc việc học của con là khi Nguyễn Đình Chiểu bắt đầu học vỡ lòng”¹⁴.

Ngày nay, trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đã có một hệ thống các di tích lịch sử, văn hóa, giáo dục liên quan đến gia thế và nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu hiện đang được bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích và được lồng ghép với việc giáo dục hoạt động trải nghiệm cho học sinh một cách tích cực như Từ đường Nguyễn Đình; mộ phần của cụ Nguyễn Đình Huy thân sinh của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu. Một tin vui là Quỹ văn hóa Huế do Phân viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại Huế và Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế - Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Thừa Thiên Huế cùng gia tộc và quê hương xây dựng lại lăng mộ cụ Nguyễn Đình Huy, phần nào cũng làm ấm lòng hương hồn Nguyễn Đình Chiểu ở nơi xứ dừa Bến Tre và Nam Bộ.

T.N.K.P
(TCSH46SDB/09-2022)

-----------------------------------
¹ Dương Phước Thu (Chủ biên), Ban chấp hành Đảng bộ xã Phong An: Lịch sử Đảng bộ xã Phong An (1930 - 2020). Nxb. Thuận Hóa, Huế, 2022, trang 17.
² Trần Đình Hằng: Thăm cố hương Văn hàn ty Nguyễn Đình Huy. Báo Thừa Thiên Huế, số ra ngày 8/5/2022. Trang web: https://baothuathienhue.vn/tham-co-huong-van-han-ty-nguyen-dinh-huy-a112686.html.
³ Nguyễn Đức Lộc, Đỗ Minh Điền: Nhận diện và bảo tồn, phát huy di tích liên quan đến danh nhân Nguyễn Đình Chiểu trên địa bàn Thừa Thiên Huế. Tập san Văn hóa Huế, số 45/2022, trang 43.
⁴ Nguyễn Thế: Tổ hương và ngôi mộ thân sinh Nguyễn Đình Chiểu ở Thừa Thiên Huế. Báo Thừa Thiên Huế, số ra ngày 22/1/2022. Trang web: https://baothuathienhue.vn/to-huong-va-ngoi-mo-than-sinh-nguyen-dinh-chieu-o-thua-thien-hue-a109183.html.
⁵ Nguyễn Ngọc Thiện (Tuyển chọn và giới thiệu): Nguyễn Đình Chiểu - Về tác giả và tác phẩm. Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2003, trang 34.
⁶ Nguyễn Ngọc Thiện, Sđd, trang 49, 50.
⁷ Nguyễn Ngọc Thiện, Sđd, trang 12.
⁸ Nguyễn Ngọc Thiện, Sđd, trang 29.
⁹ Nguyễn Ngọc Thiện, Sđd, trang 13.
¹⁰ Bảo Định Giang (biên soạn), Ca Văn Thỉnh (giới thiệu): Thơ văn yêu nước Nam Bộ nửa sau thế kỷ XIX. Nxb. Văn học, Hà Nội, 1977, trang 279, 280, 281, 282.
¹¹ Triều Nguyên: Ca dao Thừa Thiên Huế. Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Thừa Thiên Huế xuất bản, Huế, 2005, trang 295, 479, 572.
¹² Nguyễn Ngọc Thiện, Sđd, trang 39.
¹³ Nguyễn Ngọc Thiện, Sđd, trang 29.
¹⁴ Nguyễn Ngọc Thiện, Sđd, trang 47, 48.

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Lê Trường Danh -vị quan thanh liêm trải bốn triều vua Nguyễn

Nữ sĩ George Sand và sự thăng hoa tình yêu

TRẦN HUYỀN SÂMGeorge Sand (1804-1876) là một gương mặt độc đáo trên văn đàn Pháp thế kỷ XIX. Cùng thời với những cây bút nổi tiếng như: A.Lamartine, V.Hugo, A.Vigny, A.Musset... nữ sĩ vẫn tạo cho mình một tầm vóc riêng không chìm khuất. George Sand bước vào thế giới nghệ thuật bằng một thái độ tự tin và một khát vọng sáng tạo mãnh liệt. Với hơn hai mươi cuốn tiểu thuyết đồ sộ, G.Sand đã trở thành một tên tuổi lừng danh ngay từ đương thời. Dĩ nhiên, bà lừng danh còn bởi nhiều mối tình bất tử, trong đó có nhà thơ Pháp nổi tiếng A.Musset và nhạc sĩ thiên tài Chopin người Ba Lan.
Cái hại khó lường của thành kiến văn chương

PHẠM QUANG TRUNGCó lần, dăm ba người có thiên hướng lý luận chúng tôi gặp nhau, một câu hỏi có thể nói là quan thiết được nêu ra: trong quan niệm văn chương, e ngại nhất là thiên hướng nào? Rất mừng là ý kiến khá thống nhất, tuy phải trải qua tranh biện, không đến nỗi quyết liệt, cũng không phải hoàn toàn xuôi chiều hẳn. Có lẽ thế mới hay!
Thơ thế hệ thứ tư

NGUYỄN HỮU HỒNG MINH1- "Thơ trẻ- Những giá trị mới" là một "mưu mô" của nhà phê bình trẻ Nguyễn Thanh Sơn và nhóm "Văn nghệ mới" (bao gồm Nguyễn Hữu Hồng Minh, Văn Cầm Hải, Phan Huyền Thư, Ly Hoàng Ly, Nguyễn Vĩnh Tiến, Dạ Thảo Phương... và một số người khác) dự tính tập hợp, tuyển chọn 1 tuyển thơ của 10 (hay nhiều hơn) tác giả trẻ từ 30 tuổi trở xuống, xuất hiện trong vòng 3 năm cuối cùng của thế kỉ để trình làng giới thiệu chân dung thế hệ mình.
Những sai lệch, thiếu sót trong cuốn sách “Trịnh Công Sơn vết chân dã tràng”

NGUYỄN HOÀN Trịnh Công Sơn là một hiện tượng độc đáo của âm nhạc và văn hoá Việt Nam được ái mộ không chỉ ở trong nước mà cả ở nước ngoài. Vì thế mà từ khi ông qua đời đến nay đã có trên chục đầu sách viết về ông, một số lượng hiếm thấy đối với các nhạc sĩ khác. Gần đây có cuốn “Trịnh Công Sơn vết chân dã tràng” của Ban Mai do Nhà xuất bản Lao Động, Trung tâm Văn hoá Ngôn ngữ Đông Tây xuất bản, Hà Nội, 2008. Với niềm ngưỡng mộ tài hoa và nhân cách nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, tôi đã hăm hở tìm đọc cuốn sách mới này nhưng tiếc thay, chưa kịp trọn nỗi mừng đã phải thất vọng về những trang viết đánh giá đầy sai lệch và thiếu sót, phiến diện về Trịnh Công Sơn và chiến tranh Việt Nam.
Thơ thiền Lý - Trần - nguồn tư duy minh triết

HOÀNG QUỐC HẢIThơ Lý - Trần có mạch nguồn từ Đinh - Lê, nếu không muốn nói trước nữa. Rất tiếc, nguồn tư liệu còn lại cho chúng ta khảo cứu quá nghèo nàn.Nghèo nàn, nhưng cũng đủ tạm cho ta soi chiếu lại tư tưởng của tổ tiên ta từ cả ngàn năm trước.
Về con người cô đơn trong tiểu thuyết “Rừng Nauy” của Haruki Murakami

NGUYỄN VĂN THUẤN (Nhóm nghiên cứu - lý luận phê bình trẻ)Thời gian gần đây, tại Việt , các tác phẩm của nhà văn Nhật Bản H.Murakami thường xuyên được dịch và xuất bản. Là một giọng nói hấp dẫn trên văn đàn thế giới, sáng tác của ông thu hút đông đảo công chúng và dành được nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, phê bình. Một trong những tiểu thuyết làm nên danh tiếng của ông là Rừng Nauy.
Điểm tương đồng, giao hội giữa Hồ Chí Minh & Phan Đăng Lưu

PHAN TÂMQuê hương Phan Đăng Lưu, xã Hoa Thành, huyện Yên Thành, cách Kim Liên, Nam Đàn, quê hương Hồ Chí Minh khoảng 60 km.Hai nhân cách lớn của đất Nghệ An. Không hẹn mà gặp, xuất phát từ lương tri dân tộc, chủ nghĩa yêu nước Việt Nam, đến chủ nghĩa Mac - Lê nin, thành hai chiến sĩ cộng sản Việt Nam nổi tiếng.
Võ Văn Trực với những câu thơ cháy đến tận cùng buồn vui

THÁI DOÃN HIỂUNhà thơ Võ Văn Trực thuộc loại tài thì vừa phải nhưng tình thì rất lớn. Chính cái chân tình đó đã giúp anh bù đắp được vào năng lực còn hạn chế và mong manh của mình, vươn lên đạt được những thành tựu mới đóng góp cho kho tàng thi ca hiện đại của dân tộc 4 bài thơ xuất sắc: “Chị, Vĩnh viễn từ nay, Thu về một nửa và Nghĩa địa làng, người ta sẽ còn đọc mãi.
Hai bài báo xuân viết về Thanh Tịnh

HÀ ÁNH MINHBài thứ nhất, Một cuộc đời "Ngậm ngải tìm trầm" của Vương Trí Nhàn, đăng trên tạp chí Diễn đàn văn nghệ Việt Nam số Xuân Canh Thìn năm 2000, và bài thứ hai "Sư phụ Thanh Tịnh làm báo tết" của Ngô Vĩnh Bình, đăng trên báo Văn Nghệ, số Tết cũng năm Canh Thìn 2000. Bài đầu tiên viết dài, giọng văn trau chuốt điệu nghệ. Bài sau ngắn, mộc mạc.
Thế giới cỏ dại trong văn thơ Hoàng Phủ Ngọc Tường

LÊ THỊ HƯỜNGDẫu mượn hình thức của thể kí, dẫu tìm đến vần điệu của thơ, điểm nhất quán trong sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một cái tôi say đắm thiên nhiên. Đằng sau những tài hoa câu chữ là một cái tôi đa cảm - quá chừng là đa cảm - luôn dành cho cỏ dại những tình cảm lớn lao.
Thơ Mỹ La Tinh hiện đại: vấn đề và suy nghiệm

BỬU NAM1. Nếu văn xuôi hư cấu (đặc biệt là tiểu thuyết) chiếm vị trí hàng đầu trong bức tranh thể loại của văn học Mỹ - La tinh nửa sau thế kỷ XX, thì thơ ca của lục địa này ở cùng thời gian cũng phát triển phong phú và rực rỡ không kém, nó tiếp tục đà cách tân và những tìm tòi đổi mới của những nhà thơ lớn ở những năm 30 - 40.
Màu yêu trong đồng tử thơ Linh

NGUYỄN ĐĂNG ĐIỆP1. Khi chạm vào cơn lốc và những điệu rock thơ mang tên Vi Thuỳ Linh, bất chợt tôi nhớ đến câu thơ dịu dàng và sâu thẳm của Paul Eluard: Trái đất màu xanh như một quả cam. Với P. Eluard, tình yêu là một thế giới tinh khiết, rạng rỡ và ngọt ngào: Đến mức tưởng em khỏa thân trước mặt. Còn Vi Thuỳ Linh, nếu ai hỏi thế giới màu gì, tôi đồ rằng nàng Vi sẽ trả lời tắp lự: Màu yêu.
“Đợi anh về” của K. Ximônốp - Bản tình ca bất tử

HÀ VĂN LƯỠNG1. Cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại của nhân dân Xô Viết là một bản anh hùng ca bất tử của dân tộc Nga trong thế kỷ XX (1941-1945). Nó mãi mãi đi vào lịch sử vẻ vang và oanh liệt, không chỉ của đất nước Xô Viết mà còn cả với nhân loại tiến bộ yêu chuộng hòa bình trên thế giới, khẳng định bản chất tốt đẹp và chủ nghĩa anh hùng cách mạng của con ngưòi Xô Viết.
Bàn về bạn

LƯƠNG THỰC THULTS: Lương Thực Thu, sinh năm 1903 tại Bắc Kinh, thời nhỏ học ở trường Thanh Hoa. Năm 1923 du học tại Mỹ. Năm 1926 về nước, lần lượt dạy học ở trường Đại học Đông Nam, Đại học Thanh Đảo, Đại học Bắc Kinh, và Đại học Sư phạm Bắc Kinh. Năm 1949 sang ở Đài Loan, chủ yếu giảng dạy ở Đại học Sư phạm Đài Loan. Năm 1966 nghỉ hưu, năm 1987 ốm chết tại Đài Bắc.
Chúng ta còn mắc nợ cuộc đời sự thật

NGUYỄN XUÂN HOÀNG (Đọc “Lý luận và văn học”, NXB Trẻ 2005 của GS.TS Lê Ngọc Trà)Ra mắt bạn đọc năm 1990, năm 1991, cuốn sách “Lý luận và văn học” của Giáo sư - Tiến sĩ Lê Ngọc Trà được trao giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam. 15 năm qua, những tưởng một số vấn đề về lý luận văn học mà cuốn sách đề cập đã không còn mới, đã “lạc hậu” so với tiến trình phát triển của văn học. Nhưng không, khi đọc lại cuốn sách được nhà xuất bản Trẻ tái bản lần thứ nhất năm 2005, những vấn đề mà GS.TS Lê Ngọc Trà đề cập vẫn còn nóng hổi và giữ nguyên tính thời sự của nó.
Ba mươi năm lí luận, phê bình, nghiên cứu văn học - thành tựu và suy ngẫm

TRẦN ĐÌNH SỬLí luận văn học Việt Nam thế kỉ XX đã trải qua ba lần thay đổi hệ hình tư duy. Lần thứ nhất diễn ra vào những năm 1932 đến 1945 với việc hình thành quan niệm văn học biểu hiện con người, xã hội, lấy thẩm mĩ làm nguyên tắc, chống lại quan niệm văn học thời trung đại lấy tải đạo, giáo huấn, học thuật làm chính tông, mở ra một thời đại mới trong văn học dân tộc.
Thế giới truyện ngắn của Đà Linh

HỒ THẾ HÀĐà Linh - Cây bút truyện ngắn quen thuộc của bạn đọc cả nước, đặc biệt, của Đà Nẵng với các tác phẩm Giấc mơ của dòng sông (1998), Nàng Kim Chi sáu ngón (1992),Truyện của Người (1992) và gần đây nhất là Vĩnh biệt cây Vông Đồng (1997). Bên cạnh ấy, Đà Linh còn viết biên khảo văn hoá, địa chí và biên dịch.
Tản mạn về lao động thơ

NGÔ MINHBữa nay, người làm thơ đông không nhớ hết. Cả nước ta mỗi năm có tới gần ngàn tập thơ được xuất bản. Mỗi ngày trên hàng trăm tờ báo Trung ương, địa phương đều có in thơ. Nhưng, tôi đọc thấy đa phần thơ ta cứ na ná giống nhau, vần vè dễ dãi, rậm lời mà thiếu ý.
Đào Phan với ba công trình nghiên cứu về chủ tịch Hồ Chí Minh

NGUYỄN KHẮC PHÊ Ba công trình dày dặn nghiên cứu về Chủ tịch Hồ Chí Minh của cùng một tác giả, cùng được xuất bản trong năm 2005 kể cũng đáng gọi là "hiện tượng" trong ngành xuất bản. Ba công trình đó là "Hồ Chí Minh - danh nhân văn hóa" (NXB Văn hóa Thông tin, 315 trang), "Hồ Chí Minh - một nhân cách lớn" (NXB Văn hóa thông tin, 510 trang) và "Đạo Khổng trong văn Bác Hồ" (NXB Đại học quốc gia Hà Nội, 375 trang).
Một cuộc thi đã thể hiện được tâm tư nguyện vọng của quần chúng nhân dân

PHAN CÔNG TUYÊNLTS: Cuộc thi tìm hiểu “60 năm Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam” do Ban Tư tưởng - Văn hoá trung ương, website Đảng Cộng sản Việt Nam phối hợp với Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia phát động trong cả nước. Tại Thừa Thiên Huế, cuộc thi được phát động từ ngày 7/5/2005 đến ngày 10/7/2005; Ban tổ chức cuộc thi đã nhận được 160.840 bài dự thi của rất nhiều tầng lớp nhân dân, nhiều thành phần trong xã hội tham gia. Điều này chứng tỏ cuộc thi mang nhiều sức hấp dẫn. Sông Hương xin trích đăng báo cáo tổng kết cuộc thi của đồng chí Phan Công Tuyên, UVTV, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ, Trưởng Ban tổ chức cuộc thi tại Thừa Thiên Huế.