Ravi Shankar - bố già của dòng World Music
George Harrison của ban nhạc The Beatles gọi ông là “bố già” của dòng World Music. Yehudi Menuhin, Philip Glass, André Previn, Zubin Mehta và David Murphy từng hợp tác ra album hoặc chỉ huy tác phẩm của ông. Nhiều nghệ sĩ độc tấu, trong đó có nghệ sĩ flute Jean-Pierre Rampal hay nghệ sĩ cello Mstislav Rostropovich, đều từng mời ông biểu diễn cùng. Ông là nghệ sĩ đàn sitar, nhà soạn nhạc cổ truyền Ấn Độ Ravi Shankar.
Ravi Shankar và George Harrison ở Friar Park (Anh quốc).
Những năm 1935-1936, bậc thầy nhạc cụ truyền thống Ấn Độ Allauddin Khan gia nhập đoàn nghệ thuật của Uday với vai trò nghệ sĩ solo chính. Nhờ đó trên hành trình lưu diễn, Shankar có nhiều dịp thọ giáo Allauddin Khan. Năm 1938, Shankar quyết định từ bỏ sự nghiệp vũ công đầy tiềm năng và quay về Ấn Độ để theo học Allauddin Khan một cách chính thức trong hệ thống gurukul (một kiểu trường học mà thầy và trò cùng sống một nhà). Người thầy nghiêm khắc này đã dạy Shankar chơi đàn sitar và surbahar (sitar bass). Shankar cũng học về raga (các hình thức giai điệu trong âm nhạc cổ truyền Ấn Độ); về các phong cách âm nhạc dhrupad, dhamar và khyal; về tính năng các nhạc cụ rudra veena, rubab và sursingar. Từ tháng 12/1939, Shankar bắt đầu biểu diễn đàn sitar trước công chúng.
Sau khi hoàn tất việc học đàn sitar vào cuối năm 1944, Shankar chuyển đến Mumbai, gia nhập Hiệp hội Sân khấu nhân dân Ấn Độ và soạn các vũ khúc cho tổ chức này. Năm 1949, ông trở thành giám đốc âm nhạc của đài phát thanh All India Radio (AIR) ở New Delhi rồi thành lập Dàn nhạc Quốc gia Ấn Độ chuyên biểu diễn các sáng tác kết hợp các nhạc cụ cổ truyền Ấn Độ cùng nhạc cụ phương Tây do ông viết để phát trên AIR.
Năm 1954, ông được Yehudi Menuhin mời tới New York để biểu diễn một chương trình âm nhạc cổ truyền Ấn Độ do Quỹ Ford tài trợ nhưng phải từ chối do đang gặp vấn đề trong hôn nhân và giới thiệu anh vợ mình là Ali Akbar Khan đi biểu diễn thay. Nhờ vậy, Khan đã có cơ hội trở thành nghệ sĩ nhạc cổ truyền Ấn Độ đầu tiên biểu diễn trên truyền hình Mỹ và ghi âm trọn vẹn một chương trình raga cho hãng Angel Records.
Biết được phản ứng tích cực từ chuyến đi biểu diễn của Khan, Shankar từ chức giám đốc âm nhạc tại AIR vào năm 1956 để đi lưu diễn tại Anh, Đức và Mỹ. Ông chơi nhạc cho lượng khán giả nhỏ hơn và giảng giải cho họ hiểu về âm nhạc Ấn Độ. Ông kết hợp hình thức raga với âm nhạc Carnatic miền nam Ấn Độ trong các chương trình của mình và ghi âm album LP đầu tiên -Tree Ragas - được phát hành ở London vào năm 1956. Từ năm 1961, Shankar liên tục lưu diễn tại châu Âu, Mỹ và Úc.
Tình bạn với George Harrison
Shankar kết bạn với Richard Bock, sáng lập viên hãng World Pacific Records trong chuyến lưu diễn đầu tiên tại Mỹ và đã ghi âm hầu hết các album của mình trong những năm 1950 và 1960 cho hãng này. Do ghi âm cùng studio với Shankar, ban nhạc rock The Byrds đã nghe được và nảy ra ý kết hợp một vài yếu tố trong nhạc của ông vào tác phẩm của mình. Sau khi được những người bạn ở ban nhạc The Byrds giới thiệu ca khúc sử dụng guitar điện để mô phỏng tiếng đàn sitar, George Harrison của nhóm The Beatles bắt đầu quan tâm tới âm nhạc cổ truyền Ấn Độ và mua hẳn một cây đàn sitar để dùng nó thay guitar lead khi ghi âm ca khúc nổi tiếng Norwegian Wood (1965). Vậy là âm nhạc cổ truyền Ấn Độ đã được nghệ sĩ ngoài Ấn Độ sử dụng để tạo ra xu hướng raga rock1.
| Từ giữa những năm 1950, Shankar bắt đầu soạn nhạc phim và làm giám đốc âm nhạc cho một số bộ phim Hindu. Ông trở thành người Ấn Độ đầu tiên soạn nhạc cho các phim ngoài Ấn Độ. Năm 1982, ông được đề cử giải Oscar nhạc phim hay nhất với âm nhạc viết cho phim Gandhi nhưng đã thua nhạc phim ET của John Williams. |
Năm 1966, Harrison gặp Shankar lần đầu tại London và cũng trong năm đó đã tới thăm Ấn Độ sáu tuần để học sitar với ông. Mối liên hệ giữa Shankar và Harrison làm gia tăng nhanh chóng danh tiếng của Shankar. Sau này, nhà phê bình Ken Hunt của mạng All Music tuyên bố rằng Shankar đã trở thành “nghệ sĩ Ấn Độ nổi tiếng nhất trên hành tinh” [tính đến năm 1966].
Năm 1967, Ravi Shankar giành giải Grammy ở hạng mục biểu diễn nhạc thính phòng hay nhất với album West Meets East, một sản phẩm cộng tác với Yehudi Menuhin, mà ba trong số bốn tác phẩm trong đó là âm nhạc Hindu [tiếp nối thành công này, năm 1968 và 1976, hai ông còn cho ra tiếp hai album West Meets East khác]. Cũng trong mùa giải này, nhóm The Beatles giành giải ở hạng mục album của năm với Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, trong đó có ca khúc “Within You Without You” do Harrison sáng tác chịu ảnh hưởng đậm nét từ âm nhạc cổ truyền Ấn Độ.
Những năm 1970, Shankar và Harrison lại cộng tác thu âm album Shankar Family & Friends năm 1973 và lưu diễn ở Bắc Mỹ vào năm sau đó, tiếp nối chuyến lưu diễn châu Âu có tên Music Festival from India của Shankar dưới sự tài trợ của Harrison.
Mặc dù không cảm thấy thoải mái với danh tiếng ở phương Tây do mối quan hệ với The Beatles mang lại, Ravi Shankar vẫn duy trì mối quan hệ bạn bè thân thiết với nhóm, đặc biệt là với George Harrison.
Lớn hơn Harrison 23 tuổi, Shankar mô tả mối quan hệ giữa hai người vừa như cha và con trai, vừa như bạn bè thân thiết, vừa như thầy và trò. Tình bạn của họ sâu đậm đến mức Harrison coi Shankar là “người ảnh hưởng nhiều nhất đến cuộc sống của tôi.” Khi Harrison qua đời vào tháng 11/2001 sau cuộc chiến dài bốn năm với bệnh ung thư, Shankar đã ở bên giường của Harrison cùng các thành viên trong gia đình của bạn. Harrison cũng chính là người được Shankar ủy quyền biên tập cuốn tự truyện thứ hai của mình mang tên Raga Mala [1997].
Những bản concerto và giao hưởng cho đàn sitar và dàn nhạc
Biểu diễn đàn sitar cùng con gái Anoushka. Ngoài Anoushka (1981), Shankar
còn có hai người con gái nữa - Shubhendra Shankar (1942-1992, kết quả của
cuộc hôn nhân đầu), thường đệm cho cha mình bằng đàn sitar và surbahar trong
các chuyến lưu diễn song không theo đuổi sự nghiệp solo; và Norah Jones (1979,
con gái với Sue Jones), nữ ca sĩ từng giành tám giải Grammy năm 2003.
Cuối năm 1970, Dàn nhạc giao hưởng London mời Shankar soạn một bản concerto với đàn sitar. Kết quả là Concerto cho đàn sitar và dàn nhạc được biểu diễn dưới đũa chỉ huy của nhạc trưởng André Previn và Shankar chơi sitar. Mặc dù nhà phê bình Hans Neuhoff của bộ bách khoa âm nhạc Đức Musik in Geschichte und Gegenwart (Âm nhạc trong lịch sử và hiện tại) nhận xét rằng cách phối khí dàn nhạc trong bản concerto này là “không chuyên nghiệp” nhưng album buổi hòa nhạc vẫn trở thành một trong những bản ghi âm bán chạy nhất của thể loại và đem về cho Shankar giải Grammy thứ hai.
Bản concerto số hai cho đàn sitar [Raga Mala] mà Shankar viết cho Dàn nhạc giao hưởng New York được Zubin Mehta chỉ huy vào năm 1981.
Gần mười năm sau, bản concerto số ba cho đàn sitar và dàn nhạc của Shankar được con gái út Anoushka biểu diễn cùng Dàn nhạc thính phòng Orpheus vào ngày 25/1/2009.
Ngày 1/7/2010 tại London, cũng Anoushka với cây đàn sitar đã cùng Dàn nhạc giao hưởng London dưới sự chỉ huy của nhạc trưởng David Murphy đã biểu diễn tác phẩm được tính là bản giao hưởng đầu tiên của Shankar. Buổi biểu diễn được thu âm và phát hành trên đĩa CD. Tác phẩm dài 40’50’’ và gồm bốn chương nhạc giống như một bản giao hưởng cổ điển song có sử dụng hình thức raga của Ấn Độ trong mỗi chương.
Trong thập niên đầu của thế kỉ 21, ông giành thêm một giải Grammy ở hạng mục album World Music hay nhất với album Full Circle: Carnegie Hall 2000 nhưng từ trước đó rất lâu, ông đã được George Harrison tôn vinh là “bố già của dòng World Music2“. Shankar biểu diễn buổi hòa nhạc cuối cùng với Anoushka vào ngày 4/11/2012 tại California. Hơn một tháng sau đó, ông qua đời, sau một ca phẫu thuật thay van tim vào ngày 11/12/2012.
|
Âm nhạc cổ truyền Ấn Độ chủ yếu dựa trên giai điệu và nhịp điệu chứ không dựa trên sự hòa âm, đối vị, hợp âm, sự chuyển giọng và các nền tảng khác của âm nhạc cổ điển phương Tây.
Loại hình âm nhạc Ấn Độ được biết đến với cái tên Raga Sangeet có thể bắt nguồn từ gần hai ngàn năm trước trong các bài thánh ca Vệ Đà ở các ngôi đền Hindu, nguồn gốc cơ bản của mọi loại hình âm nhạc Ấn Độ. Vì thế cũng như trong âm nhạc phương Tây, gốc rễ của âm nhạc truyền thống Ấn Độ là tôn giáo. Với chúng tôi, âm nhạc có thể là một phương tiện tinh thần trên con đường tiến tới nhận thức bản thân, vì chúng tôi theo giáo huấn truyền thống coi âm thanh là Thượng Đế - Nada Brahma: bằng tiến trình này, ý thức cá nhân có thể được nâng lên một cảnh giới nhận thức nơi mà sự mặc khải chân lý đồng nghĩa với sự mặc khải vũ trụ - tính chất vĩnh cửu và bất biến của nó - có thể được trải nghiệm một cách hân hoan. Các điệu raga của chúng tôi là phương tiện mà nhờ đó tính chất này có thể được lĩnh hội. Âm nhạc cổ truyền Ấn Độ là dạng âm nhạc truyền khẩu. Nó được guru (nhạc sư) giảng dạy trực tiếp cho các môn đồ chứ không phải qua phương pháp kí âm được sử dụng ở phương Tây. Cốt tủy của âm nhạc cổ truyền Ấn Độ là raga: hình thức giai điệu mà dựa vào đó nhạc sĩ sẽ ngẫu hứng. Khuôn khổ này được truyền thống thiết lập và tinh thần sáng tạo của các nhạc sĩ bậc thầy truyền cảm hứng. Ravi Shankar |
Nguồn: Ngọc Anh - Tia Sáng
---
1 Raga Rock: là nhạc rock hoặc pop với ảnh hưởng đậm nét từ âm nhạc Ấn Độ trong cấu trúc, âm sắc hoặc cách phối khí.
2 World Music: Thuật ngữ chỉ mọi loại âm nhạc không thuộc dòng pop và cổ điển, chứa những thành tố “sắc tộc”. Trong định nghĩa cổ điển, World music là âm nhạc truyền thống hoặc âm nhạc dân gian của một nền văn hóa được tạo ra và chơi bởi nghệ sĩ bản địa và liên quan chặt chẽ đến âm nhạc tại khu vực xuất xứ của họ.
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
Nhạc và lời: NGUYỄN VĂN VŨ -
TÔN THẤT BÌNH
Nếu dân ca là suối nguồn cảm hứng của nhân dân lao động trong cuộc sống thì hò là phương thế thể hiện tâm tình tràn đầy xúc cảm một cách trung thực nhất. -
VĂN CAO
Hồi kýSau triển lãm Duy nhất 1944 (Salon Unique), tôi về ở một căn gác hẹp đầu phố Nguyễn Thượng Hiền.
-
TÂM HẰNG NGUYỄN ĐẮC XUÂN
Tin từ Làng Mai Pháp quốc cho biết: Đêm giao thừa Thầy nói về Phạm Duy cho khoảng 70 cháu sinh viên Việt Nam về thăm Làng. Bài giảng này cũng là một loại hommage(1) cho Phạm Duy. Có thể nghe lại trên mạng chỗ Pháp Thoại online của Thầy vào ngày 30 Tết vừa rồi. -
Trưa ngày 27/01/2013, cây đại thụ của làng nhạc - Nhạc sĩ Phạm Duy – đã qua đời, hưởng thọ 93 tuổi. Nhạc sĩ Phạm Duy có số lượng tác phẩm âm nhạc đồ sộ, trong đó có nhiều tác phẩm nổi tiếng. Khi còn sống, nhạc sĩ Phạm Duy cũng thường xuyên cộng tác với Tạp chí Sông Hương. Chúng tôi xin đăng lại bài viết cuối cùng của nhạc sĩ đã gởi cho tòa soạn trước khi mất và đã được đăng trên Sông Hương số Tết Quý Tỵ 2013, như một nén hương tưởng nhớ người nhạc sĩ tài hoa.
-
“Đời là những cơn mưa vô thường/ Trói chân em bên đường/ Nước dâng cao chân tường/ Đường xa chân ướt phơi nắng dầm sương”...
-
NGUYỄN TẤN TÔN NỮ Ý NHI
Trong ý niệm của nhiều người từ hạng trí thức cao cho đến bình dân, ngoại trừ dân nghiên cứu dân tộc nhạc học, hát xẩm là một thể loại âm nhạc có xuất thân thấp kém, luôn gắn liền với hình ảnh của người khiếm thị và cây đàn nhị từ góc phố, sân đình hay bãi chợ. Nhắc đến hát xẩm, đa phần người ta liên tưởng ngay đến những ca từ mộc mạc, dung dị và lắm khi dung tục.
-
NGUYỄN ĐẮC XUÂN
Đêm giới thiệu Trường ca Hàn Mặc Tử, tại Học viện Âm nhạc Huế thầy Trần Văn Khê và nhạc sĩ Phạm Duy đã đưa chúng ta đi từ cõi thực mộng mơ trải qua những đau đớn, vật lộn với cơn đau đến ngất lịm và cuối cùng nương tựa vào niềm tin tâm linh để hiện hữu.
-
TRƯƠNG ĐÌNH NGỘ
Thượng thanh khí tiết ra nguồn tinh khí
Xa xôi đời trăng mọc nước Huyền Vi
Đây Miên Trường, đây Vĩnh Cữu tề phi
Cao cao vượt hai hàng bóng vía -
(Bản dịch của Trương Đình Ngộ) -
NGUYỄN THỤY KHA
Có thể nhận ra sự giao hòa giữa nhiều chiều cảm xúc trong quá trình thai nghén bài hát "Thiên Thai". Song có lẽ cái lớn nhất, cái bao trùm, cái gốc để tỏa ra sự tràn trề giai điệu của bài hát này chính là sự phản ảnh có thực của một dòng sông nào đó.
-
ĐẶNG TIẾN “Bộ môn” Thơ đang lùi bước trong xã hội hiện đại. Đời sống đô thị nhanh bước theo nhịp tiến hóa của công nghiệp, đẩy lùi biên độ của thơ: kỹ thuật hiện đại cung cấp cho quần chúng - nhất là thanh niên - những phương tiện giải trí và truyền thông hấp dẫn và nhanh chóng hơn những bài bản vần vè trước đây - dù sao cũng gắn liền với nếp sống nông thôn.
-
NGUYỄN HOÀN Nhân kỷ niệm 10 năm ngày nhạc sĩ Trịnh Công Sơn về cõi thiên thu 1/4 (2001-2011), Nhà xuất bản Trẻ xuất bản cuốn sách “Thư tình gửi một người” tập hợp hơn 300 trang thư tình của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn gửi Ngô Vũ Dao Ánh, người tình có ảnh hưởng mạnh mẽ và lâu bền trong cảm hứng sáng tạo âm nhạc của nhạc sĩ.
-
DƯƠNG BÍCH HÀDân tộc Tà Ôi, cũng như các dân tộc cư trú dọc Trường Sơn, âm nhạc là một bộ phận thiết yếu trong đời sống văn hóa của họ, nó không chỉ mang chức năng giải trí đơn thuần mà gắn liền với tín ngưỡng, với đời sống tâm linh, là phương tiện để tiếp xúc với thần linh.
-
NGUYỄN THỊ HỒNG SANHNgười ta gọi Trịnh Công Sơn là “sứ giả tình yêu”, “người tình của mọi thế hệ”, nhưng có lẽ chức danh “con người thi ca” mà nhạc sĩ Văn Cao yêu mến dành tặng cho ông là phù hợp hơn cả.
-
TrẦn thỊ AnCho đến nay, ca trù vẫn là một thể loại văn chương âm nhạc rất xa lạ với đông đảo đại chúng. Trong ấn tượng chung, ca trù là một sinh hoạt âm nhạc trước hết gắn với lễ lạt của các ông hoang bà chúa hay các miếu đền, sau nữa là thú ăn chơi ở dinh quan, thậm chí trở nên sa đọa và trụy lạc nơi ca quán.
-
NGUYỄN THỤY KHATừ sau "Đề cương văn hóa" của Đảng ra đời năm 1943 sáu chữ "Dân tộc - khoa học - đại chúng" đã trở thành tâm niệm của những chiến sĩ cách mạng làm công tác văn hóa. Song ngay cả khi Cách mạng tháng Tám thành công, rồi cả dân tộc bước vào cuộc trường kỳ kháng chiến thì cho đến trước chiến dịch Điện Biên, chữ "Dân tộc' trong "Đề cương văn hóa" vẫn chỉ được các nghệ sĩ khai thác ở những vốn cổ của người Kinh, trong đó có nghệ thuật âm nhạc.
-
NGUYỄN THỤY KHATrong hai đêm 2 và 3.06.2004 tại Nhà Hát Lớn, Hà Nội đã diễn ra chương trình hoà nhạc của Dàn Nhạc Giao Hưởng Việt Nam dưới sự chỉ huy của Giáo sư - Nhạc trưởng người Anh Colin Metters - Cố vấn âm nhạc và nhạc trưởng hợp tác chính của Dàn Nhạc Giao Hưởng Việt Nam trong dự án 5 năm nhằm củng cố và phát triển dàn nhạc lên ngang tầm quốc tế.
-
VĂN THAO... Tôi tập tễnh bước một leo lên cầu thang ngôi nhà số 108 phố Yết Kiêu vào một ngày giáp tết năm 1976. Đã sang tiết xuân, trời nắng nhẹ mà vẫn lạnh. Tiếng đàn dương cầm vọng ra. Một điệu vans. Giai điệu của bản nhạc mượt mà, lấp lánh như những hạt nắng xao động trên vòm cây. Một giai điệu mà tôi chưa nghe bao giờ.
-
MẶC HY Hồi kýThế là tôi và Lê Lự, mấy đêm nay, lại được nằm chỏng khoèo trên mấy tấm ván nóc chuồng trâu nhà mẹ An tại Khe Giữa để đón một cái Tết thứ hai ở chiến khu Ba Lòng.
.png)
.png)
