BẠCH LA
Hai năm trước đây, hình như không ai biết có một họa sĩ như thế trên đất Huế này. Tốt ngiệp Cao đẳng Mỹ thuật từ trước giải phóng, cuộc sống bươn chải và dồn đẩy thế nào đó mà Lê Quý Long bỗng trở nên một thầy giáo.
Họa sĩ - Thầy giáo Lê Quý Long - Ảnh: internet
Trường Phổ thông cấp 2 Ngự Bình - nơi Long dạy - nằm tại một vị trí có thể gọi là "rẻo cao" của thành phố, giới văn nghệ sĩ không mấy ai có dịp đặt chân tới. Và ngôi nhà của Long cũng oái oăm: nó nằm sát đường tàu hỏa, sát đến mức có thể "vẩy bút màu trang trí vào áo cho các em" đi trên tàu được! - Long cười cười nói như vậy với tôi khi lần đầu tôi tới nhà anh để xem tập tranh vẽ về phố cổ Hội An của anh - cái phố cổ mà tôi cực kỳ say đắm. Tôi không cười được, nghĩ bụng: Mỗi ngày đêm ít nhất chục chuyến tàu lịch kịch lộc cộc hú hét đi về qua đây, cha họa sĩ này đã tốn bao nhiêu năng lượng tinh thần để có thể loại bỏ ra khỏi tâm linh những tiếng ồn động khủng khiếp đó để múa cọ có hồn có phách?
Lê Quý Long - theo tôi - là một tổng số cái trái ngược. Xin mở ngoặc, đây là ý riêng của tôi, một người yêu tranh nhưng thật tình không mấy kiến thức về tranh, có gì không đúng, xin các anh chị cùng nghề với Long và khán giả sành điệu chỉ bảo. Người thì to đậm, nổi gân nổi múi như anh thợ cày, đi chiếc xe cũng vậm vạp trùi trũi, vậy mà nét cọ thì bay những đường xôn xao đến ngập thở, tương tự như mắt chàng trai đang yêu và được yêu lướt vờn thánh thiện trên những đường cong tuyệt mỹ thân thể người tình. (Khỏa thân bên dòng suối trắng, Hái hoa, Thiếu nữ nhìn trăng nghe chim hót, Giọt nắng trên cao v.v...) Tạm gọi đó là một điều.
Sáng ăn lót dạ bát cơm chiên hoặc ổ bánh mì rắc muối tiêu, hút thuốc Đà Lạt hoặc "Huế lùn", nghĩa là rất thực với đồng lương thực tế của anh giáo viên cấp 2, nhưng tranh thì cứ như dán như lôi người xem đi vào miên man cổ tích với những lời thì thầm của cỏ của rêu và đâu đây tiếng xạc xào gió triền thung báo hiệu sắp đến giờ bật mầm ảo huyền một loài hoa lạ (Thảo nguyên, Ở nơi yên tĩnh, Có một loài hoa, Diều v.v...) Tạm gọi đó là hai điều.
Tính tình, nói năng chậm rãi, khuôn mặt chữ điền chân chi với cái khóe miệng cong cong vểnh lên một chút vừa hài hước vừa dễ tin, nghĩa là cái gì cũng bày ra đấy một cách thật thà, nhưng màu sắc và mảng khối thì hầu như rất ít nguyên dạng, nguyên chất, ẩn chứa sự kín thầm nhưng đừng vội tưởng là đơn nhất, nó rắc rối đấy, nhiều chuyện đấy, tâm hồn không dễ phát hiện được đâu, ý tưởng không dễ xét suy đâu... Tất cả như nhắn gửi rằng: này hỡi ai, những người đáng yêu đáng sống ơi, hãy sống đi, hãy tìm cách gạt bỏ những gì đáng, cần gạt bỏ đi, nếu không thì cuộc sống nghiệt ngã này sẽ biến chúng ta thành những con người đáng ghét, đáng chết mất! (Thuyền mộng, Trăm năm trong cõi người ta, Cuộc du hành, Mẹ và biển xa v.v...) Tạm gọi đó là ba điều.
Vậy rốt cuộc Lê Quý Long là cái gì? Con đường anh đi liệu thuyết phục được những ai? Cái cách nghệ thuật của anh theo xem ra chẳng có gì mới chăng?
Lại cũng ba điều mà người viết bài này nghĩ ngợi và không chỉ một lần đã bẻ ngược lại để kiểm tra cái sự cảm thụ khách quan của mình, mặc dù khen chê là quyền của mình, tiếp nhận hay chối bỏ là quyền của mình, ông họa sĩ Lê Quý Long nọ có thù ghét chi mình mô mà mình nói xấu, có thân thích ơn huệ chi mình mô mà mình hô tốt; lại nữa, ông ta vẽ là việc của ông ta, mình coi là việc của mình, ông ta có bắt mình phải nhai nuốt sản phẩm của ông ta đâu mà lo!
Họa sĩ vẽ những gì họ cảm, không vẽ những gì họ thấy, thậm chí họ nghĩ - dĩ nhiên. Ở Lê Quý Long, tôi chợt nhận ra - cũng là cái rất riêng mình tôi - cái linh hồ sương khói dân gian phảng phất sự ứng nghiệm của ngoại cảm hiện đại. Tôi nghĩ rằng đó là sự nhuần đượm cần đạt tới, liều lượng như thế nào còn bàn cãi, nhưng cần đoạt cho được, tương tự như đấu bóng đá là phải ghi bàn, là phải chọc thủng lưới đối phương, chứ còn vờn đẹp, bật tường hay mà chẳng sút được cú nào cả thì ai cần chi anh?
![]() |
Họa sĩ Lê Quý Long bên cạnh tác phẩm tại tư gia - Ảnh: baothuathienhue |
Lê Quý Long làm việc như trâu lăn, lại như thiền nhập. Anh là cái không là gì để được cái có là gì, người họa sĩ này dường như tự bôi xóa mình đi. Và cơ may, vì thế, anh làm rõ được mình. Nói chính xác hơn là người xem chiêm nghiệm rõ được anh. Diễn giải ra theo cách nói quen thuộc giờ đây là sức thuyết phục. Ở đời thì có người đời. Người đời bây giờ lắm nỗi lắm. Cái ông này chê cũ thì bà kia khen mới. Cái anh nọ bảo hay thì cô đây nói dở. Văn, thơ, họa, nhạc đều thế cả, đều đối mặt với người đời. Ai mà bắt ai theo ai được, mà có bắt, ai chịu để cho bắt, đó là chưa nói đến chuyện bị bắt lại.
Tôi có lần đứng ngẩn ngơ như ma ám trước tranh Long. Phải nói là kiểu như Rêu xanh trên đá, Thiếu nữ xanh, Thời gian... chẳng khó gì để chỉ ra những khiếm khuyết trong bố cục, trong độ sáng tối - trong nhào nặn hình thể nữa. Nhưng những gì mà người xem đòi hỏi chắc chi đã là những thôi thúc bất khả kháng của cây cọ? Huống chi cây cọ lúc xuất thần thường có trường hợp rời khỏi tay chủ nó, tự nó điều khiển nó, bất biết trời đất núi sông nhiệt độ tiết thời... cùng ông chủ mồ hôi rụng lộp độp ngồi bên cạnh.
Tôi nhắm mắt lại trước khoảng ngoài, khoảng trong, và cuối cùng là khoảng người của Long. Không sao hiểu nổi nếu như họa sĩ không "gọi hồn" được cho người xem lên đồng. Lạ thay, áng cổ văn nào ngày trước ngát mùi hương trầm giờ đây? Mùi vị thì hãy khoan, rồi ra sẽ thấy thực hư, nhưng giọng ngân thì chắc chắn là của tiếng vọng người đời giờ đây, chí ít là của một tôi, loại người đời chẳng phải dễ tính lắm.
Tôi rời mắt khỏi các bức tranh khổ thường lớn từ 80x100 trở lên của Long, đến ngồi vào bàn nước. Nội riêng cái khoản tiền gỗ khung tổ bố cả trăm bức thế kia cũng đủ tóa mồ hôi đầu, cũng ngốn có lúc sạch nhẵn túi lời hàng vải bé nhỏ ở chợ An Cựu của chị vợ, thu vén cả tháng cả năm rồi...
Long xòe cái bật lửa ga, mời tôi một điếu thuốc ngoại, nói là bạn nào đó mới biếu. Tôi hút, ngắm cái bật lửa và điếu thuốc cùng bao bì xanh đỏ trắng vàng của nó. Ngẫm chuyện đời mà thú: chuyện rằng cái hãng BIC nọ thuê họa sĩ vẽ quảng cáo: một anh ngồi trên tầng lầu hai ngó cổ xuống anh ngồi dưới tầng một, hỏi xin lửa. Anh tầng một ngồi tại chỗ xẹt cái bật lửa Bic. Luồng ga phụt lên tận tầng hai. Anh tầng hai cứ việc thò thuốc lá vào châm! Quảng cáo là thế, phải hò hét, phải loa loa. Hiện giờ không thiếu gì cái "mới", cái "nhân danh đổi mới" loa loa.
Còn cái mới thật sự thì - tôi nghĩ - như kịch câm pantomin. Lê Quí Long mới ở chỗ không có khả năng làm ra vẻ mới.
Một hôm, Long nói: "Hội An rồi, Hà Nội rồi, còn Nam Hà nữa. Mình sẽ đi nay mai làm các phố cổ Nam Định. Ông có ai quen ở Nam Định giới thiệu cho mình bắt bạn với? Phải có bạn, có người tin cậy để tâm sự, để chuyện trò, mới vẽ tốt, ông ạ". Tôi ngạc nhiên một giây. Và tự cười mình ngạc nhiên mần chi. Long nói thật như đếm tiền mà cũng ảo như tình yêu vậy thôi!
Khi tôi gặp lại Long thì cũng là lúc anh vừa làm xong cuộc Triển lãm "Việt Nam - ba phố cổ" trong dịp Festival Huế 92, tháng tư vừa rồi. Tôi hỏi kết quả, Long chỉ cười cười. Tôi bảo dở ra cho xem với, hôm triển lãm tiếc là bận vắng. Long lôi ra. Trước mắt tôi là ba tập, hầu như dùng cùng một chất liệu là lạ kiểu như than bếp hoặc như bàn chải chải xơ mực ra, ẩn hiện, tỏ mờ...
Những nét cong mái phố bản năng, nhuốm màu võ đạo của phố cổ Hội An... Những mảng, những dòng hun hút sâu, thanh lịch mà tính toan của phố cổ Hà Nội...
Những vòm, trụ lãng đãng, ngật ngưỡng của phố cổ Thành Nam... Và trên hết, không phải, bao trùm, càng không phải, cầm giữ, đúng, cầm giữ... Người có thể đi rồi, có thể mất rồi, nhưng người còn ở đâu đây, hồn còn ở lại, như vạn thuở màu xanh của cây lá cỏ rêu...
Tháng 5-92
B.L.
(TCSH50/07&8-1992)
NGUYỄN HỮU NGÔKhu nhà máy bên kia sông tràn đầy sức sống giữa một bầu trời êm ả. Những bông cỏ chen nhau vươn lên… và bỗng nhiên một cánh chuồn chuồn đỏ thắm đáp xuống - một chi tiết thật bất ngờ và thú vị. Toàn thể bức tranh tỏa ra ánh dịu dàng của một buổi sáng mùa xuân.
ĐẶNG MẬU TỰUKhi được Hội Mỹ Thuật Việt Nam phân bố cho miền Trung một suất đi thực tế Trường Sa, Họa sĩ Lê Văn Nhường là một điểm trong tầm ngắm để được giới thiệu đi trong chuyến hải hành này. Trường Sa là một trong những mục tiêu mà Hội Mỹ thuật quan tâm trong cuộc vận động sáng tác về biển đảo trong năm 2010 - là điểm nóng vì là tiền tiêu của Tổ quốc. Ai cũng mong có một lần được đi đến đó.
THANH TÙNGVào những ngày cuối tháng 7-2010 Đinh Cường từ Mỹ về và Phan Ngọc Minh từ Đà Nẵng ra tổ chức một cuộc triển lãm tranh ở gallery Chiêu Ê - số 89 Minh Mạng, thành phố Huế - nhà riêng của hoạ sĩ Hoàng Đăng Nhuận.
TRẦN THANH BÌNHCách đây đúng 9 năm, có một họa sĩ xứ Huế đã lang thang gần 2 tháng trời trên những góc phố cổ kính Hà Nội để "chiêm nghiệm", đó là Lê Quý Long.
LÊ QUÝ LONGMùa xuân năm ấy, vào dịp Tết, chợt nhớ đến người bạn đồng nghiệp ở cách thành phố hơn hai kilômét về phía tây dọc theo dòng sông Hương. Anh ở gần chợ Long Thọ, bên trái là con đường đi đến sân Hổ Quyền.
SĨ THIỆNTrại sáng tác điêu khắc Quốc tế lần 2 được tổ chức tại Huế đã kết thúc được 3 tháng. Bằng sự lao động sáng tạo, bất chấp cái "mưa thúi đất thúi trời", 14 nhà điêu khắc Việt Nam là 16 nhà điêu khắc đến từ châu Mỹ, châu Âu, châu Á đã để lại cho Huế 30 bức tượng, một món quà vô giá và vĩnh hằng.
NGÔ MINHTôi quen biết họa sĩ Đặng Mậu Tựu từ những ngày gửi con trai đi học lớp hội họa ở Nhà Thiếu nhi Huế. Những ngày đó thiếu nhi đến học vẽ đông lắm. Có lớp buổi sáng, buổi chiều, lại có lớp ban đêm. Lớp nào cũng có mặt thầy Đặng Mậu Tựu có mái tóc bồng bềnh như sóng Quy Nhơn, mặt mày hốc hác vì thiếu ngủ và thiếu dinh dưỡng, cặm cụi dạy các cháu cách cầm cọ, pha màu, phác thảo tranh. Rồi thầy Tựu dắt các em đi chơi Bạch Mã, Lăng Cô... để tìm cảm hứng vẽ.
LGT: Sau hơn năm tháng bị tai biến, họa sĩ Hoàng Đăng Nhuận đang dần hồi phục trở lại. Ý thức sống là sáng tạo đã thôi thúc người họa sĩ. Và như vậy toile đã căng lại trên khung, màu cũng đã sẵn sàng.A. Camus trong một cơn bệnh đã chiêm nghiệm “Bệnh tật là một dòng tu kín”. Hy vọng rằng trong ngọn lửa sáng tạo nhen lên lần này, tranh Hoàng Đăng Nhuận có thêm nhiều chiêm nghiệm mới trong dòng tu kín của mình.S.H
ĐẶNG MẬU TỰU... Về quê, về quê, ai cũng có ít ra một lần về quê.Về cái nơi chôn nhau cắt rốn ấy, dù giàu nghèo đến đâu thì mảnh đất ấy cũng rất thiêng và rất riêng với mình.
NGUYỄN NGUYÊN ANTừ những thập niên sáu mươi đến tám mươi của thế kỷ trước, trong làng vẽ Huế, họa sĩ Lê Vinh - một cây cọ cinéma nổi lên như hiện tượng. Tưởng rằng, ông chuyên vẽ tranh quảng cáo, pano, nhưng không, ông có 20 bức vẽ còn lưu giữ trong Bệnh viện Trung ương Huế từ năm 1970 và là người vẽ tranh Bác Hồ to lớn nhất Việt Nam trong thời điểm 1975.
HẠNH NHIĐó là tên sê-ri tranh sơn mài của họa sĩ Đinh Khắc Thịnh - người được biết đến nhiều với các tác phẩm mỹ thuật sắp đặt trong các Festival nghề thủ công truyền thống và các Festival Huế.
PHAN THANH BÌNH-KHÁNH TRANGNăm nay triển lãm mỹ thuật Bắc Miền Trung lần thứ VIII được tổ chức tại Thanh Hoá, vùng đất địa đầu của khu vực miền Trung. Triển lãm trưng bày 116 tác phẩm của 46 tác giả là hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam và 51 tác giả hội viên Hội VHNT các địa phương. Hội đồng nghệ thuật đã loại 19 tranh vi phạm quy chế về thời gian sáng tác, kích thước (TT-Huế có 3 tranh) và đặc biệt trong đó có 9 tranh bị loại vì chất lượng nghệ thuật kém.
PHAN THANH BÌNHHình bóng người phụ nữ xứ Huế từ lâu đã được khắc sâu trong nghệ thuật hội họa với bao tác phẩm, dáng hình và tình cảm sâu nặng, với những vẻ đẹp chiều sâu hài hòa, rung cảm, xao động lòng người. Những tác phẩm ấy đã có ý nghĩa lịch sử lớn lao trong việc khẳng định và làm sáng tỏ hơn những giá trị tinh thần, phẩm chất của con người Huế nói chung và của người phụ nữ Huế nói riêng.
Đầu năm 1997, khi mới chuyển về công tác tại Đài Truyền hình Huế, tôi có ý định làm một phim tài liệu nghệ thuật về hoạ sĩ Bửu Chỉ. Sau nhiều lần từ chối, họa sĩ Bửu Chỉ đã đồng ý giúp tôi việc này. Ngày 25-2-97, tôi gửi anh 7 câu hỏi nhằm có thêm tư liệu để lên đề cương kịch bản phim. Hơn 20 ngày sau, anh chuyển cho tôi một thếp giấy vở học trò gồm 13 tờ do tự tay anh viết xong, đề ngày 16-3-1997. Vì nhiều lý do, phim chưa làm được, tôi gửi trả anh các tư liệu đã mượn, riêng bài trả lời phỏng vấn, anh nói tôi hãy giữ làm kỷ niệm về một dự định bất thành.Với tất cả tấm lòng thương quý và kính mến một người Anh, xin được giới thiệu bài trả lời phỏng vấn của Anh mà tôi xem như là những trang di cảo về CUỘC ĐỜI VÀ NGHỆ THUẬT. ĐẠI DƯƠNG
ĐẶNG MẬU TỰUGiới họa sĩ xem Bửu Chỉ là một người đặc biệt không chỉ vì tính khí hoặc bởi từ một người học và tốt nghiệp ngành luật nhưng lại tự học vẽ, có tác phẩm từ lúc học Luật rồi trở thành họa sĩ thực thụ, chết sống với nghề, mà vì tác phẩm của anh có một sắc thái riêng, anh đã tạo cho mình một cõi riêng trong nền nghệ thuật đương đại.
NGUYỄN TRỌNG TẠOMột ngày cuối năm Con Khỉ, tôi ghé vào Gallery Minh Châu số 7 Lý Đạo Thành, Hà Nội, không phải để chiêm ngưỡng tranh của các bậc thầy hội hoạ Nguyễn Phan Chánh, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng... vẫn thường được bày bán ở đây, hay để thăm cô chủ nhỏ Minh Châu quen thân từ trong Huế như mọi lần, mà để xem tranh của mẹ cô vừa mang từ Huế ra trình làng với giới hâm mộ hội hoạ đất Hà Thành.
PV: Ảnh hưởng nào đã cho hoạ sỹ về một thế giới quan có tên gọi là: "Không gian Lê Bá Đảng"? Lê Bá Đảng (L.B.Đ): Không gian của tôi là tạo hoá thiên nhiên hài hoà trong tác phẩm. Không có cô đứng, cô ngồi, cô uỷ lụy, cô say, cô tỉnh, cô chiêm bao; không nhìn thẳng như mọi người mà nhìn từ nhiều góc độ.
PHÚC VINHSau một thời gian dài lang bạt giang hồ, tết này, họa sĩ Hoàng Đăng Nhuận quyết định trở về Galery Chiêu Ê, nơi ông đã gắn bó một thời trai trẻ, trú mình trong căn họa thất xinh xắn vừa xây dựng.
TRẦN KIÊM ĐOÀNLàm nghệ thuật ở xứ nghèo là một “thiện nghiệp gian nan”! Thiện nghiệp vì làm cho đời vui. Gian nan vì phải sống đời áo cơm vất vả.
TRẦN HẠ THÁP Với gần bốn mươi bức tranh trong cuộc triển lãm ở số 4 Hoàng Hoa Thám - Huế khai mạc vào 11 tháng 10 năm 2008, Võ Xuân Huy đã đặt người thưởng ngoạn trước một công trình tổng hợp từ 3 phạm trù sơn mài độc đáo. Sự nối kết truyền thống vào hiện đại này mang tầm vóc đặt để một nguyên lý, xứng đáng để giới bình luận lưu tâm và ghi nhận lâu dài.