Huế Xưa - Lăng Thiệu Trị (Xương Lăng)

08:41 19/11/2014

Tổng thể kiến trúc của lăng Thiệu Trị là sự kết hợp và chọn lọc từ mô thức kiến trúc của lăng Gia Long và lăng Minh Mạng. Trải qua thời gian với những biến cố lăng đã trở nên đổ nát.

Đường vào lăng

Lăng Thiệu Trị có tên chữ là Xương Lăng, nằm ở địa phận làng Cư Chánh, xã Thủy Bằng, huyện Hương Thủy. So với lăng tẩm các vua tiền nhiệm và kế vị, lăng Thiệu Trị có những nét riêng độc đáo. Đây là lăng duy nhất quay mặt về hướng Tây-Bắc, một hướng ít được dùng trong kiến trúc cung điện và lăng tẩm thời Nguyễn. Cách lăng 8 km về phía trước, ngọn núi Chằm sừng sững được chọn làm tiền án. Dòng sông Hương chảy qua trước mặt làm yếu tố minh đường. Ngay cách chọn “Tả thanh long” và “Hữu bạch hổ” cũng có những nét khác thường: đồi Vọng Cảnh ở bên này sông được chọn làm “rồng chầu”, nhưng “hổ phục” lại là ngọn Ngọc Trản ở bên kia sông. Đằng sau, núi Kim Ngọc xa mờ trong mây được chọn làm hậu chẩm; đồng thời, những người kiến trúc lăng còn đắp thêm một mô đất cao lớn ở ngay sau lăng để làm hậu chẩm thứ hai. Một nét riêng khác là lăng không có La thành bao quanh. Nếu ở lăng Gia Long, La thành bằng gạch được thay thế bởi vô số núi đồi bao quanh như một vành đai tự nhiên, hùng tráng bảo vệ giấc ngủ cho vị tiên đế triều Nguyễn thì ở lăng Thiệu Trị, những cánh đồng lúa mượt mà, những vườn cây xanh rờn ở chung quanh được xem là La thành. Chính vòng La thành thiên nhiên đó tạo cho cảnh quan lăng Thiệu Trị sự thanh thoát và yên bình. Ông vua vốn được tiếng là thương dân đã yên nghỉ giữa ruộng vườn tươi tốt như cuộc đời bình dị của ông, không trăn trở nghĩ suy, không cầu kỳ, phức tạp mà mộc mạc thân quen vô cùng.

Thiệu Trị tên là Nguyễn Phúc Miên Tông, con trai trưởng của vua Minh Mạng. Lên ngôi giữa tuổi 34, nhà vua trị vì được 7 năm (1841-1847) thì băng hà, hưởng thọ 41 tuổi. Sinh thời, nhà vua chưa lo nghĩ đến cái chết của mình, phần nữa, không muốn binh dân hao tổn quá nhiều sức lực và của cải nên ông chưa xây cất Sơn lăng. Cho đến lúc chuẩn bị ra đi, nhà vua đã trăn trối với người con trai sắp kế vị rằng: “Chỗ đất làm Sơn lăng nên chọn chỗ bãi cao, chân núi cận tiện, để dân binh dễ công việc. Con đường ngầm đưa quan tài đến huyệt, bắt đầu từ Hiếu Lăng, nên bắt chước mà làm. Còn điện vũ liệu lượng mà xây cho kiệm ước, không nên làm nhiều đền đài, hao phí đến tài lực của binh dân”.

Vâng mệnh cha, vua Tự Đức đã sai các quan Địa lý đi chọn đất xây lăng. Họ tìm được cuộc đất tốt ở chân núi thấp thuộc làng Cư Chánh, cách Kinh Thành chừng 8km để xây cất lăng mộ. Ngọn núi ấy được đặt tên là núi Thuận Đạo và lăng ấy có tên là Xương Lăng.

Quá trình xây cất Xương Lăng diễn ra nhanh chóng và gấp rút, nên chỉ sau ba tháng thi công, các công trình chủ yếu đã hoàn thành. Ngày 14-6-1848, vua Tự Đức thân hành lên Xương Lăng kiểm tra lần cuối. 10 ngày sau, thi hài vua Thiệu Trị được đưa vào an táng trong lăng sau 8 tháng quàn tại điện Long An ở cung Bảo Định. Vua Tự Đức viết bài văn bia dài trên 2.500 chữ, cho khắc lên tấm bia “Thánh đức thần công”, dựng vào ngày 19-11-1848 để ca ngợi công đức của vua cha.

Lăng Thiệu Trị qua ảnh vệ tinh. Phần tẩm điện nằm ở bên trái (không có trong ảnh) bị một vùng mây che khuất. Từ Tây Bắc sang Đông Nam: hồ Nhuận Trạch, Nghi môn, sân Bái Đình, Bi Đình, Lầu Đức Hinh (đã đổ nát) với hai cột trụ biểu, ba cây cầu bắc qua hồ Ngưng Thuý dẫn đến Bửu thành (khu rừng thông hình tròn)

Tổng thể kiến trúc của lăng Thiệu Trị là sự kết hợp và chọn lọc từ mô thức kiến trúc của lăng Gia Long và lăng Minh Mạng. Xương Lăng giống với Thiên Thọ Lăng ở chỗ đều không có La thành, khu vực lăng mộ và tẩm điện biệt lập, song song với nhau. Xương Lăng lại giống Hiếu Lăng ở cách thức mai táng và xây dựng toại đạo, Bửu Thành hình tròn với hồ Ngưng Thúy hình bán nguyệt bao bọc ở phía trước. Lăng gồm hai khu vực: lăng và tẩm. Phần lăng nằm ở bên phải, phía trước có hồ Nhuận Trạch thông với hồ Điện ở trước khu tẩm qua một hệ thống cống ngầm và nối với hồ Ngưng Thúy ở trước Bửu Thành, tạo thế “chi huyền thủy” chảy quanh co trong lăng.

Nhìn từ hồ Nhuận Trạch

Ngay sau hồ Nhuận Trạch là nghi môn bằng đồng đúc theo kiểu “long vân đồng trụ”...

... dẫn vào Bái Đình rộng lớn. Bức ảnh này ghi chú nhầm là lăng Tự Đức

Hai hàng tượng đá tạc voi, ngựa và 5 vị quan quân ...

... đứng chầu hai bên tả, hữu sân

Bi Đình có dạng phương đình

Trong 3 hàng bậc đá dẫn vào khu này, chỉ có bậc thềm ở giữa dẫn lên Bi Đình

Tiếp sau Bi Đình là lầu Đức Hinh...

... ngự trên một quả đồi thấp hình mai rùa.

Đăng đối hai bên lầu Đức Hinh là hai trụ biểu ghi công lao của vua

Các nhà thiết kế lăng Thiệu Trị đã tách riêng khu vực tẩm điện trong lăng Minh Mạng rồi cải tiến, sửa đổi cho phù hợp với cảnh quan của Xương Lăng để tạo ra đồ án thiết kế lăng này. Chính vì thế mà Bi Đình và lầu Đức Hinh ở Xương Lăng mang dáng vóc của Bi Đình và Minh Lâu ở lăng Minh Mạng.

Mặt sau lầu Đức Hinh, trụ biểu lấp ló sau hàng cây

Đứng trên lầu Đức Hinh, phóng tầm mắt ra phía sau sẽ thấy một cảnh quan trác tuyệt. Hồ Ngưng Thúy như vầng trăng xẻ nửa án ngữ trước Bửu Thành. Bên trên hồ có 3 chiếc cầu: Đông Hòa (phải), Chánh Trung (giữa) và Tây Định (trái), dẫn đến Bửu Thành - nơi đặt thi hài của nhà vua. Xa hơn về phía phải của lăng có gác Hiển Quang - nơi nghỉ ngơi, suy tưởng của nhà vua ở cả cõi âm lẫn cõi dương.

Cầu Chánh Trung dẫn đến bậc tam cấp của Bửu Thành. Xem ảnh hiện tại

Lầu Đức Hinh nhìn từ Bửu Thành.

Cầu Tây Định và cầu Chánh Trung

Cầu Chánh Trung và cầu Đông Hòa

Hai đầu cầu Chánh Trung có cổng đồng trang trí các bức pháp lam

Có lẽ do yếu tố địa lý không cho phép kiến tạo Xương Lăng theo một trục dọc như Hiếu Lăng nên khu vực điện thờ được xây dựng riêng, cách lầu Đức Hinh 100m về phía trái. Ngay sau hồ Điện có một nghi môn bằng đá cẩm thạch, bên trên là những liên ba và một bầu Thái cực hình nậm rượu bằng pháp lam, trang trí hoa lá vui mắt và sinh động. Bức hoành phi nằm giữa những hoa văn trang trí với 4 chữ Hán: “Minh đức viễn hỷ” (Đức sáng cao xa vậy!) như muốn ghi mãi vào không trung tài đức của nhà vua.

Bước lên tam cấp dẫn vào khu vực điện Biểu Đức, du khách sẽ đi qua Hồng Trạch Môn nhìn về phía Bắc, một dạng vọng lâu như Hiển Đức Môn (ở lăng Minh Mạng) và Khiêm Cung Môn (ở lăng Tự Đức sau này). Chính giữa là điện Biểu Đức, nơi thờ cúng bài vị của vua và Hoàng hậu Từ Dũ. Trong chính điện, trên những cổ diêm ở bộ mái và ở cửa Hồng Trạch, du khách sẽ đọc được hơn 450 ô chữ chạm khắc các bài thơ có giá trị về văn học và giáo dục. Các công trình phụ thuộc như Tả, Hữu Phối Điện (trước), Tả, Hữu Tùng Viện (sau) quây quần chung quanh điện Biểu Đức càng tôn thêm vẻ cao quý của chính điện. Bên kia hồ Điện, hòn Bàu Hồ làm bình phong cho khu vực điện thờ, lác đác những bóng thông già ngạo nghễ vươn mình lên trời xanh, bất chấp mưa nắng, gió bão, như khí phách người quân tử.

Toàn cảnh khu điện thờ từ phía hồ Điện

Hồ Điện và nghi môn bằng đá cẩm thạch

Với người Pháp, nơi thờ cúng đều gọi chung là chùa (pagode)

Phía bên kia Hồ Điện là một bức bình phong

Một phần bức bình phong ở bìa trái ảnh

Người thợ ảnh mắc sai lầm khi tô mầu đồng cho nghi môn đá. Những bậc thềm đá dẫn tới Hồng Trạch Môn, chiếc cổng trên cao. Sau khung cửa để mở ta có thể nhận ra điện Biểu Đức, nơi thờ cúng bài vị của vua và Hoàng hậu Từ Dũ.

Hồng Trạch Môn

Hồng Trạch Môn nhìn từ trong khu tẩm điện

Giống các khu điện khác, điện Biểu Đức được trang trí bằng nhiều bồn cảnh phía trước

Những người phụ nữ trông coi việc thờ cúng trong lăng

Vua Thiệu Trị nằm đó, yên giấc ngàn thu trong khung cảnh thanh bình của đồng quê và sự quây quần của quyến thuộc, mặc thế sự đổi thay, mặc con tạo xoay vần. Chếch về phía trước lăng là lăng Hiếu Đông của bà Hồ Thị Hoa (mẹ vua). Bên trái phía sau là Xương Thọ Lăng của bà Từ Dũ (vợ vua) và không xa phía trước là khu mộ “tảo thương” - nơi có nhiều ngôi mộ của các ông hoàng, bà chúa nhỏ bé, con vua Thiệu Trị. Tất cả quây quần, đoàn tụ với nhau. Chính khu lăng này là sự thể nghiệm nét đẹp giản đơn để 16 năm sau, một Khiêm Lăng trữ tình và thơ mộng ra đời, đánh dấu một bước ngoặt vinh quang trong nghệ thuật kiến trúc triều Nguyễn.

Lăng của bà Hồ Thị Hoa (mẹ vua Thiệu Trị)

Theo khamphahue.vn

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Chuẩn bị cho việc sản xuất dự án phim điện ảnh “Hoàng Hậu Cuối Cùng

Triển lãm Họ Hồ ở miền Tây Thừa Thiên Huế - Lịch sử và Nhân chứng"

Sáng ngày 17/5, tại Bảo tàng Hồ Chí Minh, Sở Văn hóa Thể thao đã tổ chức khia mạc triển lãm “ Họ Hồ ở Miền Tây Thừa Thiên Huế - Lịch sử và Nhân chứng”.
Khai mạc Lễ hội “Lăng Cô - Vịnh đẹp thế giới” năm 2019

Tối 16-5, tại Khu du lịch quốc tế Minh Viễn, thị trấn Lăng Cô, huyện Phú Lộc (Thừa Thiên - Huế) diễn ra Lễ khai mạc Lễ hội “Lăng Cô - Vịnh đẹp thế giới” năm 2019 nhân kỷ niệm 10 năm Lăng Cô được công nhận Vịnh đẹp thế giới (2009-2019).
ĐÓN ĐỌC SÔNG HƯƠNG SỐ ĐẶC BIỆT THÁNG 6 - 2019

Sông Hương số Đặc biệt kỳ này góp phần ghi lại dấu ấn ở những dấu mốc lịch sử của đất nước cũng như tôn vinh kịp thời những giá trị kinh tế văn hóa của tỉnh nhà. Đó là Kỷ niệm 60 năm ngày mở đường Hồ Chí Minh (19/5/1959 - 19/5/2019); Kỷ niệm Ngày báo chí Cách mạng Việt Nam 21/6; Kỷ niệm 10 năm Vịnh Lăng Cô được kết nạp vào Câu lạc bộ Các vịnh Đẹp nhất Thế giới, v.v.
Lễ viếng nguyên Chủ tịch nước, Đại tướng Lê Đức Anh tại Thừa Thiên - Huế

Sáng ngày 3/5, tại Hội trường UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã diễn ra Lễ viếng đồng chí Đại tướng Lê Đức Anh, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nguyên Cố vấn Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam.
ĐÓN ĐỌC SÔNG HƯƠNG SỐ 363 THÁNG 5 - 2019

“Vui sao một sáng tháng Năm/ Đường về Việt Bắc lên thăm Bác Hồ”. Hai câu thơ của nhà thơ Tố Hữu khiến chúng ta nhớ đến Bác Hồ trong kỷ niệm 129 năm ngày sinh của Người. Mở đầu cho số báo, Sông Hương giới thiệu bài viết “Nhớ về tác giả bài thơ “Hồ Chí Minh - tên Người là cả một niềm thơ”. Tác giả Chu Huy Sơn đã qua Cuba gặp gỡ thân mật nhà thơ Phêlích tại gia đình vào một ngày mùa hạ ở La Habana, nghe câu chuyện nhà thơ Phêlích được gặp Bác Hồ tại Hà Nội. Đó là một ngày cảm động hiếm thấy, có ý nghĩa nhất trong đời cầm bút của nhà thơ Phêlích. Câu chuyện mang nhiều ý nghĩa về cuộc nối kết thâm tình, giúp ta hiểu sâu hơn bài thơ mà sau này được phổ thành bản nhạc hào sảng tràn đầy niềm yêu thương.
Lễ tế tổ nghề bách nghệ

Chiều 29/4, tại công viên Tứ Tượng Huế, đã diễn ra Lễ tế tổ bách nghệ-lễ hội nhằm ghi nhớ công ơn của các bậc tiền nhân, những người đã khai sinh ra các làng nghề truyền thống
Áo dài trên con đường di sản

Tối 28/4, lễ hội áo dài với chủ đề “Áo dài trên con đường di sản” đã diễn ra tại cổng Ngọ Môn - Đại nội Huế, đây là một trong những chương trình chính của Festival nghề truyền thống Huế 2019.
THÔNG CÁO ĐẶC BIỆT

Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Chủ tịch nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam vô cùng thương tiếc báo tin:
Toàn tỉnh ra quân tổng vệ sinh môi trường

Sáng ngày 28/4, Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch UBND Tỉnh Phan Ngọc Thọ các cơ quan đoàn thể đã có đợt ra quân tổng vệ sinh môi trường cũng như có nhiều hoạt động thiết thực trong phong trào Ngày chủ nhật xanh.
Ra mắt Tiểu thuyết lịch sử “Từ Dụ Thái hậu” của nhà văn Trần Thùy Mai

Chiều ngày 27/4, Tạp chí Sông Hương phối hợp với Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế, Nhà xuất bản Phụ Nữ tổ chức buổi giới thiệu Tiểu thuyết lịch sử “Từ Dụ Thái hậu” của nhà văn Trần Thùy Mai. Đông đảo văn nghệ sĩ đến tham dự.
Lễ hội hoa làng nghề 2019

Sáng 27/4, tại bảo tàng thêu XQ Huế đã diễn ra Lễ hội hoa làng nghề lần thứ nhất với nhiều hoạt động phong phú, đa sắc màu nằm trong khuôn khổ Festival làng nghề Huế năm 2019.
Khai mạc Festival Nghề truyền thống Huế 2019

Tối 26/4, Festival Nghề truyền thống Huế 2019 đã chính thức khai mạc với nhiều tiết mục đặc sắc, mang đậm âm hưởng dân tộc.
Không gian trưng bày và thao diễn các sản phẩm nghề thủ công truyền thống

Chiều ngày (26/4), tại Bảo tàng Văn hóa Huế đã diễn ra lễ Khai mạc Không gian trưng bày và thao diễn các sản phẩm nghề thủ công truyền thống của các thành phố và tổ chức quốc tế.
Khai mạc Không gian trưng bày, giới thiệu sản phẩm, tôn vinh nghệ nhân và làng nghề

Chiều 26/4, tại công viên Tứ Tượng, UBND TP Huế tổ chức Khai mạc Không gian trưng bày, giới thiệu sản phẩm, tôn vinh nghệ nhân và làng nghề; không gian ẩm thực.
Bàn giao dự án làm sạch Cổng Ngọ Môn

Sáng 26/4, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế và Công ty Karcher Việt Nam thuộc tập đoàn Karcher Đức tổ chức lễ bàn giao dự án làm sạch Cổng Ngọ Môn tại Cổng Ngọ Môn, Đại Nội Huế.
Trụ sở Tòa soạn Báo Tiếng Dân được công nhận là di tích cấp tỉnh.

Sáng ngày 26/4, Sở văn hóa Thể thao phối hợp với Bảo tàng lịch sử Thừa Thiên Huế tổ chức lễ công bố Quyết định Trụ sở Tòa soạn Báo Tiếng Dân là di tích cấp tỉnh.
Lời kêu gọi của Chủ tịch UBND tỉnh Phan Ngọc Thọ "Hãy hành động để Thừa Thiên Huế thêm xanh - sạch - sáng"

Để phong trào “Ngày Chủ nhật Xanh” tiếp tục duy trì một cách thường xuyên và rộng khắp, mang lại hiệu quả và ý nghĩa thiết thực trong cộng đồng và toàn xã hội;Chủ tịch UBND tỉnh Phan Ngọc Thọ đã có lời kêu gọi đến các sở, ban, ngành, đoàn thể, tổ chức, cơ quan, doanh nghiệp bà con nhân dân, cán bộ, chiến sỹ, đoàn viên, hội viên, học sinh, sinh viên trong toàn tỉnh cùng vào cuộc, chung tay góp sức mình lan tỏa phong trào "Ngày chủ nhật xanh". Cổng Thông tin điện tử tỉnh Thừa Thiên Huế xin giới thiệu đến bạn đọc toàn văn lời kêu gọi của Chủ tịch UBND tỉnh.
Triển lãm “Tranh dân gian truyền thống Việt Nam”

Chiều 25/4, Trong khuôn khổ Festival nghề truyền thống Huế 2019, Bảo tàng Mỹ thuật Huế phối hợp với Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tổ chức Triển lãm “Tranh dân gian truyền thống Việt Nam”.
Khai mạc “Không gian Đông y Huế ”.

Chiều ngày 25/4, tại Trung tâm văn hóa Phật giáo Liễu Quán, Ban tổ chức Festival nghề truyền thống Huế 20 I 9 long trọng tổ chức lễ khai mạc “Không gian Đông y Huế ”.
"Họa sĩ Đặng Ái Việt - Nét cọ tạc những tượng đài thời gian"

Chiều ngày 25/4, tại Bảo tàng Hồ Chí Minh tỉnh Thừa Thiên Huế đã diễn ra lễ khai mạc triển lãm "Họa sĩ Đặng Ái Việt - Nét cọ tạc những tượng đài thời gian".