Hồn thiêng sông núi

Cuộc viễn du từ Làng Mai

Một ngày chớm thu. Lá vàng rơi lả tả trên bậc thềm nhà nguyện xóm Thượng Thiền viện làng Mai tại Pháp quốc. Hôm nay là ngày mở đầu “Tuần làm biếng” - tuần lễ xả hơi sau những ngày tập trung căng thẳng của khóa tu tập Thiền cuối hạ. Thầy Minh Mẫn, một giáo thọ trẻ tuổi, thông tuệ, luôn luôn có sáng kiến đặc sắc, đề xuất ý tưởng:

“Đi thăm mộ vua Hàm Nghi nhé?”

Chúng tôi - những cánh chim trời đang náo nức được vỗ cánh bay vào một cuộc viễn du ý nghĩa, đều nhất trí tán thành. Thế là một nhóm người, rất nhanh chóng sẵn sàng lên đường đúng ngày 31/8/2010.

10 giờ sáng, xe của Thiền viện ghé đón chị Yến, một Phật tử tu tại gia. Đoàn có năm nhà sư: Pháp Lữ, Pháp Hưng, Pháp Niệm, Pháp Đường, Minh Mẫn và thêm hai phụ nữ là Yến, và tôi - từ Việt Nam xa xôi tới thăm miền đất tâm linh này. Thầy Pháp Lữ, vốn là một bác sĩ xuất gia quốc tịch Pháp, là vị giáo thọ thông thạo đường sá ở các vùng địa danh có âm cuối “ac”(1). Thầy rất nhanh nhẹn; vừa lái xe, vừa diễn giảng cho chúng tôi về những cảnh vật hai bên con đường đi đến Thonac - một làng nhỏ xa xôi, xinh xắn và thơ mộng nằm bên con sông Vézère, thuộc huyện Montignac, vùng Aquitaine tỉnh Sarlat- la Canéda ở miền trung đông nước Pháp. Cùng tâm trạng giống nhau của những người xa xứ nhớ quê hương, chúng tôi lắng nghe hai thầy Pháp Lữ và Minh Mẫn gợi lại những ngày đã qua của nhà vua yêu nước:

...“Ngài là Nguyễn Phúc Ưng Lịch sinh ngày 3/8/1871 con Kiên Thái Vương(2), em của hai vua Kiến Phúc và Đồng Khánh. Lên ngôi ngày 1/8/1884 năm 13 tuổi, do hai đại thần phụ chính Tôn Thất Thuyết, Nguyễn Văn Tường tôn phò. Là vua thứ 8 của triều Nguyễn có niên hiệu Hàm Nghi, danh xưng Đại Nam Hoàng Đế, quốc hiệu Đại Nam. Ngày 5/7/1885, Kinh thành thất thủ, Tôn Thất Thuyết và các cận thần yêu nước rước nhà vua rời Huế, chạy ra Quảng Trị, Tân Sở, sang Lào, về Hà Tĩnh rồi đến Quảng Bình, Tuyên Hóa… Ở Tân Sở lúc vừa tròn 14 tuổi, vua Hàm Nghi ban Chiếu Cần Vương, và từ đó trở thành Ngọn cờ của nền độc lập quốc gia, kêu gọi sĩ phu và dân chúng nổi dậy chống thực dân Pháp…”

Ba năm đầy gian nan thử thách trong chốn sơn cùng thủy tận, chịu đói rét bệnh tật và tính
mạng luôn bị đe dọa; nhưng nhà vua vẫn giữ chí khí quật cường, kiên quyết kháng chiến đến cùng. Ngài trả lời Tôn Thất Thuyết: “Đi đâu cũng đi, sống thế nào cũng được miễn là đuổi giặc Pháp ra khỏi đất nước”(3).

Tôi còn nhớ xưa kia, mệ nội thường hát ru:

“Nước non ngàn dặm ra đi
Cái tình chi
Mượn màu son phấn đền nợ Ô Ly”
.................
“Thuyền ai thấp thoáng bên sông
Đưa câu mái đẩy nặng tình nước non…”

Những câu hát này về công chúa Huyền Trân và vua Duy Tân, ai cũng biết. Nhưng bà còn câu hát khác về vua Hàm Nghi, ít người hay:

“Một ngàn ba mươi vạn bốn thằng Tây
Mụ(4) đi mô, tui bắt mụ lại, tui đem mụ về”

Câu ca lắng đọng trong trí nhớ của tôi hàng mấy chục năm trời, liền bật ra một cách vô thức trên con đường đi thăm mộ nhà vua bị lưu đày.

Qua các tư liệu, vua Hàm Nghi bị bọn phản loạn Trương Quang Ngọc bắt trói lúc đang ngủ bên khe Tá Bào, huyện Tuyên Hóa. Các cận thần phò tá như Nguyễn Phạm Tuân, Tôn Thất Thiệp bị giết ngay trước mặt nhà vua, các tướng Lê Trực, Tôn Thất Đạm tiếp tục kháng chiến theo ngọn cờ Cần Vương và tuẫn tiết sau đó.

Lời nói của nhà vua 17 tuổi: “Tôi thân đã tù, nước đã mất, còn dám nghĩ chi đến cha mẹ, anh em nữa”(5) và òa khóc khi phải rời Thuận An bước lên tàu La Comète vào Sài Gòn, đáp tàu Biên Hòa đến Alger, Bắc Phi. Thật là ai oán thương tâm!

13 giờ, chúng tôi đến trước lâu đài Losse. Nơi đây, hoàng phi Marcelle Laloé cùng hai con là công chúa Như Mai và hoàng tử Minh Đức đã có thời sinh sống, sau khi đưa thi hài vua Hàm Nghi về Pháp năm 1965 tại nghĩa trang làng quê Thonac. Chúng tôi không ngờ rằng lâu đài Losse đã trở thành một địa danh du lịch vì người chủ mới đã cho phục hồi lại ở đây cảnh tượng lâu đài cổ của Lãnh chúa Jean de Losse (thế kỉ 16) có gắn huy hiệu với chín ngôi sao vàng mang dòng chữ “Thonacum 1382-2002”. Chẳng còn dấu vết gì của gia đình vua Hàm Nghi, kể cả ngôi nhà nhỏ kề bên là nơi họ đã từng ở sau khi phải bán đi lâu đài vào năm 1972…

Từ phía sau lâu đài, chúng tôi bâng khuâng ngồi ngắm nhìn dòng sông nhỏ trong vắt, bầy cá dạn dĩ lội tung tăng quanh chiếc thuyền con độc mộc, thầm tưởng tượng về hình bóng những người thân của nhà vua lúc cuối đời.

Nấm mồ hoang tận chân trời xa tắp

Ăn trưa xong, chúng tôi hăm hở tìm đến nghĩa trang. Vòng qua làng Montignac, cách Thonac 6 km và cách thị trấn Sarlat 30 km. Làng đang mở lễ hội chăng đèn kết hoa rực rỡ. Montignac là ngôi làng xinh đẹp, có cầu cổ xưa bắc ngang qua dòng Vézère, có các gian hàng nhỏ đầy ắp hàng hóa hai bên những con đường chật hẹp lát toàn đá cổ. Không hiểu sao ở đây nắng vàng đến thế! Nắng vàng ngập cả không gian mênh mông. Trên bầu trời, những áng mây trắng bạc tầng tầng lớp lớp xô đẩy nhau như các đợt sóng biển ùa vội vào bờ.

[if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif]Mộ vua Hàm Nghi