Cuối tuần với Modiano

09:10 30/10/2014

Vivre, c'est s'obstiner à achever un souvenir/ Sống là cố gắng ngoan cố để hoàn tất một kỷ niệm.
RENÉ CHAR

Nghe tin mừng Patrick MODIANO vừa được trao Nobel - đây cũng là vinh dự lớn cho nền văn học Pháp với 15 Nobel Văn Học - tôi lục tìm trong mấy kệ sách nhà mớ tiểu thuyết của Modiano để đọc lại. Thấy thiếu mấy cuốn - có lẽ cho mượn hay tặng bạn - tôi lái xe về Cambridge ghé nhà sách ngoại văn Schoenhof’s hi vọng tìm được vài đầu sách. Nhưng đã muộn, dâng hiền sách hoặc mê văn chương Pháp đã mua hết mọi trước tác của nhà vănTân-Nobel; chỉ còn duy nhất một quyển suy nghiệm về lịch sử khô khan ... Bèn quay về nhà, ngồi cạnh lò sưởi nhỏ với La Place de L'Etoile vừa nhâm nhi rượu vang cho qua đêm dài lập thu.

Sinh năm 1945 ở ngoại ô Paris ông bỏ đại học văn khoa sau năm dự bị và theo nghiệp văn bút từ đó.

Tiểu thuyết đầu tay LA PLACE DE L' ETOILE gây sự chú ý với giải Roger Nimier 1968; tiếp theo là LA RONDEDE NUIT và LES BOULEVARDS DE CEINTURE - ba cuốn truyện ông viết một hơi trong 5 năm thành bộ tam thiên (trilogie) về giai đoạn nước Pháp bị Hitler chiếm đóng. Đây sẽ là chủ đề xuyên suốt các trước tác về sau của Patrick Modiano. Giải Goncourt năm 1978 với tiểu thuyết RUE DES BOUTIQUES OBSCURES cùng giải Văn Chương Quốc Gia Grand Prix National des Lettres năm 1996 cho toàn bộ văn nghiệp là vài dấu mốc vinh quang trong cuộc đời của một văn hào bị phân thân liên tục giữa ký ức, bản sắc và số phận con người thăng trầm theo các biến động lịch sử.

Làm thơ từ lúc 9, 10 tuổi Patrick Modiano cũng có viết vài ca khúc. Bài đầu tiên của ông đặt lời là"Étonnez-moi Benoit" được Françoise Hardy hát năm 1968.

Nhưng máu văn chương đã lôi ông vào thế giới tiểu thuyết từ thuở 15 tuổi với nhiều phác thảo bỏ dở; cho đến mùa hè 1966 khi ông viết một mạch bản thảo La Place de l’Etoile và dứt điểm vào dịp Giáng Sinh. Đứa con đầu được nhà Gallimard xuất bản năm 1968giúp cho tác giả nó đủ tự tin để sáng tác ngay sau đó La Ronde de nuit – phát hành năm kế tiếp. Cuốn sau này là một kiệt tác ngắn với cốt truyện và tình tiết tập trung quanh nhân vật mang bí danh Lamballe, vừa làm mật vụ Gestapo Pháp vừa tham gia kháng chiến nội thành Paris, một loại tính cách nhị trùng cộng bệnh lý lịch sử-văn hóa mà Modiano sẽ dàn dựng và đào sâu trong chuỗi tác phẩm hư cấu của mình. Lamballe là tiền thân cho nhân vật Lucien Lacombe, phim truyện sau này Louis Malle sẽ đạo diễn thành công theo kịch bản của Modiano . La Ronde de nuit đưa chàng nhà văn 23 tuổi lúc ấy vào danh sách các ngòi bút sáng giá của tạp chí uy tín Le Magazine Littéraire khi tổng kết 40 văn học thế giới 1966-2006.Bài nói chuyện giữa tác giả với tạp chí năm 1969 chung quanh hai cuốn truyện đầu tay cũng được đăng lại trong số báo đặc biệt này:

Jean Montalbetti: Có liên hệ gì giữa hai quyển sách?

Patrick Modiano : La Place de l'Étoile là bài toán do thái và chỉ có vậy. La Ronde de nuit không chỉ là nước Pháp thời Vichy. Khi viết, tôi lợi dụng không khí Paris dưới ách chiếm đóng, nhưng tôi đồng thời không muốn truyên kể của tôi bị ràng buộc vào một thời điểm. Trong cả hai cuốn, bao giờ cũng là sự tìm kiếm bản sắc. Cuốn đầu là bản sắc do thái, còn cuốn sau là sự trốn chạy bản năng khỏi mọi định hình bản sắc. Sự việc diễn ra trong một khung cảnh đạo lý, nhưng nhân vật của nó là một kẻ hoàn toàn thiếu tính chất đạo lý.

JM : Tại sao ông quyến luyến với một thời kỳ khi mà ông chưa có mặt trên đời ?

PM : Đó là một thế giới trong đó tôi tìm thấy tất cả những gì ám ảnh mình - dù tôi không được biết nó. Sau ngày chiến tranh kết thúc, ta đã thấy hình thành một xã hội nhập nhằng đầy bọn trục lợi và đám thất thế. Trong thế giới ấy tôi tìm lại thứ cảm giác tôi thường xuyên có trong người là sự chông chênh không tìm ra điểm tựa. Lại còn một bầu khí công an của sự băng hoại luân thường. Khi tôi nghĩ đến giai đoạn Đức chiếm đóng, điều tôi lưu tâm không phải tính cách anh hùng ở vài người mà là sự thối nát và đớn hèn của đại đa số.

( ... )

JM : La Ronde de nuit được ghi chú là tiểu thuyết. Nhưng nơi trang 148 ông thú nhận rằng các nhân vật của mình từng hiện hữu và được nêu đúng tính danh...Có phải đó chỉ là một xão thuật?

PM :Tôi đã vận dụng một lối vọng tưởng huyền thoại (mythomanie) để có thể trộn lẫn sự thực với hư cấu. Cùng lúc tôi có cảm tưởng cách pha nhiễu này gây nên một thứ tâm trạng bất ổn đáng lẽ không xảy ra nếu độc giả biết được chắc chắn họ đang ở trong cõi tưởng tượng thuần túy hoặc là trong thực tế lịch sử. Xin nói thêm, nhiều nhân vật lịch sử được nhắc đến đối với tôi hầu như họ là huyền thoại...Tôi nhìn ngắm họ như những kẻ đi dây rất quyến rũ. Tôi có cảm nghĩ mình sinh vào thời kỳ ấy, và khi nhắc gợi các xung đột của họ tôi cũng được quay về nguồn cội của mình.

(...)

Tôi có vài kỷ niệm khó quên với PM; ông là một trong số các nhà văn tôi khám phá sau tháng 4-75 trong những năm dài ngột ngạt về thông tin và tư tưởng ở VN. Cũng may khả năng ngoại ngữ đã cho phép tôi ung dung ngao du trong thế giới chữ nghĩa phương Tây trong khi ngoài đời các sách dịch văn học của Sài Gòn trước đó bị tịch thu, kết án, hay lén lút chuyền tay...Trong không khí bất an như thế, những trang văn trongLa Place de l’Étoile hay La Ronde de nuitlại quyến rủ hơn vì tính chất nhá nhem lịch sử, nhập nhằng nhân tính thời nước Pháp bị Đức chiếm đóng – ít nhiều tương ứng với cả miền Nam lúc bấy giờ vẫn bị quân quản giới nghiêm khi mà bọn thua trận mang trên người đủ loại hóa trang để sống chung với phe thắng cuộc.

***

Rời khỏi VN sau này, tôi tiếp tục tìm đọc sáng tác mới của Modiano cũng như các biên khảo hoặc phê bình về nghệ thuật tiểu thuyết của ông, đặc biệt vào những dịp sang Pháp thăm mẹ vào mùa hè. Cho đến hôm nay ông đã cống hiến cho nền văn học - không riêng gì nước Pháp - 28 tác phẩm trong đó có cả hai tự truyện LIVRET DE FAMILLE và PEDIGREE để dựng lại chân dung nghệ thuật cho cha mẹ ông và chính quá trình hình thành nhà văn Patrick Modiano có người cha là một doanh nhân Ý-Do thái quảng giao với giới quí tộc thượng lưu Pháp và bà mẹ diễn viên kịch nghệ gốc Bỉ. Có thể nói toàn bộ sáng tác ấy xoay quanh nỗ lực phục chế quá khứ bằng cách hư cấu những nhân vật quay về chốn cũ tìm kiếm hình bóng một người thân thuộc như cha mẹ, người tình, hoặc chính bản thân trong dĩ vãng như kẻ mất trí điều tra tông tích mình qua các trang tiểu thuyết Rue des Boutiques obscures/Con Đường của những Cửa Tiệm âm u được giải Goncourt 1978... Mối ám ảnh đó nằm cô đọng trong câu văn René Char mà Modiano đã mượn để mở đầu quyển tự truyện LIVRET DE FAMILLE :Vivre, c'est s'obstiner à achever un souvenir/ Sống là cố gắng ngoan cố để hoàn tất một kỷ niệm.

Như Victor trở lại Thụy Sĩ, ký ức còn vương mùi hương của Yvonne (Villa Triste) hay bóng hình Carmen ám ảnh Jean hai mươi năm sau lúc quay về mấy con phố Paris cũ (Quartier Perdu), kẻ kể truyện luôn luôn đi tìm một phụ nữ của kỷ niệm - Louki (Dans le café de la jeunesse perdue), Jacqueline (Du plus loin que l'Oubli), ??? Vì nội dung các tác phẩm Modiano quay đi quay lại là sự truy tìm quá khứ và những năm tháng đã biệt tăm, các độc giả của ông phần nào sẽ tán thành khi Peter Englund, thư ký văn phòng Nobel, xưng tụng Modiano là “Proust của chúng ta hôm nay” qua những trang tả tình quyến luyến da diết không kém quan hệ Swann-Odette hay Marcel-Albertine thuở nào. Với giới sành văn chương diễm tình Pháp, sự mê đắm gần như hoang đường với mấy bóng hồng quá vãng đó còn nhắc thêm mối ám ảnh tâm thần của Gérard de Nerval với các kiều nữ Aurélia, Sylvie, Adrienne… trong Les Filles du Feu.

Nhưng với kẻ chịu khó so sánh bút pháp với văn phong thì hai nhà văn là hai đối cực. Proust thì gặm nhấm ký ức trong từng câu dài lê thê quá kích thước ngữ pháp thông thường, Modiano lại ngắn gọn kiệm lời khi trao cho bối cảnh địa lý - thay vì ngữ cảnh- chức năng dàn dựng mọi niềm ám ảnh. Theo tôi, ngòi bút có phong cách gần với Modiano nhất là Marguerite Duras.

Ils sont devant l'hôtel, ils font les cent pas. Elle attend l'auto qui doit venir la prendre pour la mener place de la Paix. Il y a peu de monde. Mais les autos passent sans arrêt. C'est un boulevard. HIROSHIMA,MONAMOUR.

Quand il revient du métro, le boulevard ...était désert, et ses pas résonnaient...il pensait à l'homme qui, à cette heure, était peut-être encore à courir les rues, anxieux, évitant les coins sombres, cherchant un peu de sécurité dans les bars et les cafés.MAIGRET ET SON MORT.

Kỹ thuật dựng truyện phỏng theo thể loại hình sự của Modiano không chỉ giống Simenon về cách hành văn mà còn tương đồng về mẹo dàn dựng khung cảnh đặc thù tại Paris, London, vùng biển Normandie hay miền đồi núi Savoie-Thụy sĩ...Nhưng sự vật dù cụ thể đến đâu vẫn bị vây bọc bởi một màn sương hoài niệm gần như vô định của một Từ Thức thời đại như Jean Claude Raspiengas đã nhận định về Modiano, "éternel égaré dans le Paris des réminiscences/kẻ thất lạc đời đời giữa Paris của các hồi tưởng".( La Croix, 3-10-2014). Nhưng kẻ thất lạc này là một phù thủy rành pháp thuật văn chương, biết huơ bút chụp bắt năm tháng đã qua và khiến cho các hồn ma hiện lại. Bí quyết ấy có khi đơn giản như một màn ảo thuật -

Les dimanches, surtout en fin d'après-midi, et si vous êtes seul, ouvrent une brèche dans le temps. Il suffit de s'y glisser. L'HERBE DES NUITS.

Nếu ta đơn độc, những ngày chúa nhật - nhất là lúc xế chiều - mở ra một khe hở thời gian. Ta chỉ cần lách mình vào.

HinghamBay, trung tuần October, 2014

Nguồn: Chân Phương - vanchuongviet

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Xem thêm

Ấn tượng Seoul

TRẦN THÙY MAI.Năm giờ sáng, máy bay chở chúng tôi đáp xuống sân bay Incheon. Giọng nói ngọt ngào của nữ tiếp viên vang lên với lời cảm ơn và câu chào tạm biệt, sau khi báo một thông tin làm chúng tôi ớn lạnh: Nhiệt độ bên ngoài là 4 độ C...
Ấn tượng Fukuoka

ĐẶNG NHẬT MINHLà một thương cảng của Nhật Bản, nhưng Fukuoka lại được nhiều người biết đến như một thành phố của nhiều hoạt động văn hoá mang tầm quốc tế. Tôi có duyên nợ với thành phố này từ năm 1991 khi được mời tham dự Liên hoan phim quốc tế Fukuoka lần thứ nhất với bộ phim Bao giờ cho đến tháng 10.
Trà Trung Hoa

PHẠM XUÂN PHỤNGChữ tea trong tiếng Anh là do dùng mẫu tự La -tinh để ký âm chữ trà (âm Hán Việt) mà người Trung Hoa nói rất rõ là chè. Lâu nay cứ tưởng chè là tiếng thuần Việt hoặc là biến âm của trà, hóa ra chè lại là từ gốc của trà. Mẹ mà nhầm là con, vui thật.
Thơ của Thượng Đế

BÙI NGỌC TẤNLần đầu tiên đặt chân tới Châu Âu, có biết bao nhiêu ấn tượng. Ấn tượng về những nét mặt người, về những dáng người đi, về bầu trời không vẩn bụi trong veo, về những xa lộ, về những chiếc xe phóng với tốc độ 140 kilômét không một tiếng còi, nối nhau trên các con đường tám đến mười làn xe chạy không còn biên giới cách ngăn...
Praha - bài thơ bằng đá

NGUYỄN VĂN DŨNGCó người nói Praha đẹp hơn Paris . Tôi không tin. Nhưng bây giờ thì tôi thấy nhận xét ấy không phải không có căn cứ. Praha là thành phố cổ kính nguyên vẹn nhất châu Âu, là “thành phố của trăm tháp vàng”, là “bài thơ bằng đá”, là khúc hát đắm say, là cốc rượu nồng nàn, là bức tranh tuyệt mĩ, là mảnh thời gian còn sót lại... Năm 1992, Praha được công nhận là di sản văn hoá thế giới.
Chuyện “lai rai” về nước Pháp

PHẠM THỊ CÚCCó người nghĩ rằng, ở các nước giàu, thì ít người thất nghiệp. Không đâu, ở Pháp, người thất nghiệp cũng khá nhiều, mà đâu phải vì không có bằng cấp mà thất nghiệp, đa số họ đều có bằng kĩ sư, cử nhân, cả thạc sĩ hẳn hoi.
Manaus - miên man núi rộng sông dài

NGUYỄN VĂN DŨNGAmazon là tên khu rừng lớn nhất thế giới. Amazon cũng là tên con sông, theo khảo sát mới đây, là con sông dài nhất thế giới. Amazonas, quê hương của hai Amazon kia, là bang rộng nhất trong 26 tiểu bang của Brasil - rộng hơn cả diện tích của nước Anh, Đức, Pháp, Ý cộng lại. Còn Manaus, là kinh đô của Amazonas miên man núi rộng sông dài.
Trò chuyện với Lý Tiểu Long

NGUYỄN VĂN DŨNG Tôi thật sự xúc động khi đứng trước ngôi mộ của Lý Tiểu Long. Trước đây tôi hình dung nơi an nghỉ cuối cùng của anh phải là một ngôi đền cực kỳ tráng lệ cho xứng với tên tuổi lẫy lừng của anh. Sau khi anh mất, một tờ báo ở Sài Gòn hồi đó viết đại loại trong thế kỷ XX, anh là một trong ba nhân vật nổi tiếng nhất châu Á.
Linh sơn mây trắng

NGUYỄN VĂN DŨNGVới Phật giáo, Linh Thứu là ngọn núi thiêng. Sau khi thành đạo, một thời gian dài Linh Thứu là trú xứ của đức Phật và các đệ tử của Ngài. Tại đây Ngài đã giảng kinh Pháp Hoa và nhiều bộ kinh quan trọng khác. Linh Thứu còn là nơi khởi phát dòng Thiền Ấn Độ để rồi từ đây hạt giống Thiền được gieo trồng khắp nơi trên trái đất.
Ngước nhìn Bắc Kinh

PHẠM PHÚ PHONGTrong lịch sử đất nứơc Trung Hoa có sáu nơi được chọn làm thủ đô, theo thứ tự Lạc Dương, Tây An, Nam Kinh, Khai Phong, Hàng Châu và Bắc Kinh là thủ đô thứ sáu, tồn tại cho đến ngày nay. Bắc Kinh đầu tiên là kinh đô của nước Yên, nên còn gọi là Yên Kinh, sau đó đến thời Minh Thành Tổ cho xây dựng trở thành Bắc Kinh ngày nay. Với diện tích 18.826 km2, Bắc Kinh rộng gấp 18 lần so với thủ đô Hà Nội, được mệnh danh là thành phố bốn nhiều: nhiều người, nhiều xe, nhiều cầu vượt, nhiều di tích...
Ngay trong phút giây hiên tại, thiền tập có thể chuyển hoá khổ đau và đem tới an lạc

Từ một trại lính đầy vết đạn ở vùng California (Hoa Kỳ) đã xuất hiện một tu viện Phật giáo - Tu viện Lộc Uyển - do nhà sư gốc Huế - Thiền sư Thích Nhất Hạnh - gầy dựng. Tại đây, ảnh hưởng của Thiền học Việt Nam đã tạo được một sự chuyển hóa đầy thử thách: biến trung tâm luyện tập bắn súng trở thành thiền đường đầy ánh sáng và tình thương, có ảnh hưởng rất lớn đối với nhiếu người ở Hoa Kỳ.Sông Hương xin giới thiệu bài viết của Teresa Wattanabe đã đăng trên tờ Los Angeles Times, tờ nhật báo lớn hạng ba của Hoa Kỳ, với bản dịch của Làng Mai và ảnh của Nguyễn Đắc Xuân để giới thiệu với bạn đọc như một dòng chảy của văn hóa Phật giáo xứ Huế.
Tokyo mùa hoa anh đào

TRẦN THÙY MAICác quan chức ngành khí tượng Nhật Bản đã cúi gập mình xin lỗi toàn dân: Hoa anh đào sẽ nở ngày 23 thay vì 16 - 3 như dự báo. Đến sân bay Narita vào đúng sáng 24, tôi tự nghĩ mình đến rất kịp thời, nên khi cậu cảnh sát làm thủ tục nhập cảnh hỏi về mục đích đến Nhật, tôi đã không ngần ngại trả lời chắc nịch: “Ngắm hoa anh đào”. Cậu cảnh sát khoanh cái rụp vào lời khai của tôi và “OK” ngay với một nụ cười trên môi.
Trẻ trung Madrid

NGUYỄN VĂN DŨNGNằm giữa trung tâm bán đảo Iberia, thủ đô Tây Ban Nha trải rộng trên các ngọn đồi dưới chân rặng Sierra de Guadarrama, ở độ cao 640m so với mặt nước biển - là thành phố cao nhất châu Âu. Diện tích 607 km2. Dân số gần 4 triệu người.
Hai mươi lăm năm dấn thân: Trung tâm William Joiner ở đại học Massachusetts Boston

KEVIN BOWEN
(Giám đốc WJC)

LTS: Trong 25 năm qua tên tuổi nhiều nhà văn, nhà thơ của Trung tâm William Joiner (Đại học Massachusetts - Hoa Kỳ) như Kevin Bowen, Fred Marchant, Nguyễn Bá Chung, Lady Borton, Martha Colline, Bruce Weigl, Lary Heinemann... đã xuất hiện trên Sông Hương cũng như trên nhiều báo chí văn nghệ, văn hoá trong nước với những tác phẩm tâm huyết, mến yêu đất nước Việt Nam cũng như những hoạt động trên các lãnh vực giao lưu văn hoá, giúp đỡ y tế, giáo dục cho Việt Nam sau chiến tranh, như những biểu hiện của sự ân hận, tủi hổ với những gì mà đất nước họ đã gây ra trên mảnh đất này.
Trung tâm Joiner: hai mươi năm nhìn lại

NGUYỄN BÁ CHUNG

Tháng 10 năm 2007 đánh dấu 25 năm thành lập trung tâm Joiner. Nhưng với tôi, nó đánh dấu một đoạn đường 20 năm nổi chìm với trung tâm, trong đó có 15 năm làm thiện nguyện và 10 năm cuối cùng làm việc chính thức. Hai mươi năm là một thời gian dài đủ để nhìn lại, ghi lại một số kỷ niệm và rút ra một số kinh nghiệm để nhìn tới đoạn đường phía trước.
Tôi được biết có một nước Mỹ khác

NGUYỄN ĐẮC XUÂNHoạt động yêu nước ở miền Nam từ những năm sáu mươi của thế kỷ trước, tôi không lạ gì nước Mỹ. Thuở ấy, Phan Ch. anh bạn vong niên của tôi làm phiên dịch ở cơ quan MACV ở Huế từng bảo tôi “Người Mỹ giống như một cậu bé con nhà giàu nhưng thiếu lễ độ”.
Những kỷ niệm ca Huế trên đất Mỹ

VÕ QUÊNhận lời mời của Hội đồng quốc gia vì nghệ thuật truyền thống Hoa Kỳ (National Council for the Traditional Arts), đoàn nghệ sĩ thuộc Hội Văn học nghệ thuật Thừa Thiên Huế đã tham dự Festival dân ca dân nhạc tại thành phố Lowell, bang Massachusetts, Hoa Kỳ từ ngày 25-7-1995.
Một lần đến Hy Lạp

NGUYỄN XUÂN THÂMChúng tôi đến Aten vào cuối tháng chín, mà buổi trưa vẫn còn oi bức như bao trưa miền biển ở Việt . Thanh Tùng và tôi loay hoay mãi vẫn không bắt được taxi để chuyển tiếp đến sân bay nội địa.
Thành phố xanh màu ngọc bích

NGUYỄN VĂN DŨNGSau Cali tôi định đi Dallas, nhưng rồi chuyển hướng, tôi lên Seattle theo vẫy gọi của bạn bè. Ai ngờ cái thành phố nầy dịu dàng, xanh và đẹp đến vậy. Hèn chi người ta gọi nó là “Thành phố ngọc bích” ( Emerald City ), hay “Mãi mãi xanh tươi” ( Evergreen State ).
Bay lên từ minh triết phương Đông

PHẠM THƯỜNG KHANHĐầu năm nay khi biết tôi chuẩn bị đi công tác Trung Hoa, em gái tôi, một người thơ gọi điện từ Huế ra bảo: “Anh cố gắng mà cảm nhận vẻ đẹp rực rỡ của văn minh Trung Hoa. Hình như với bệ phóng vững chắc của nền văn minh hàng ngàn năm ấy, người Trung Hoa đang có những cuộc bứt phá ngoạn mục và trong tương lai dân tộc này còn tiến xa hơn nữa”. Là một quân nhân, tôi đâu có được trí tưởng tượng phong phú và trái tim dễ rung động như em tôi, nhưng 10 ngày trên đất nước Trung Hoa đã để lại trong tôi những ấn tượng thật sâu đậm.