Chuyến độc hành nhìn lại

15:35 28/10/2008

NHỤY NGUYÊN

Truyện ngắn của Nguyên Quân trong Vòng tay tượng trắng (Nxb. Văn Học, 2006) khá mộc mạc ở cả đề tài và lối viết, nhưng cũng nhờ cái mộc mạc đó đã hút được nguồn nguồn mạch sống.

Số truyện viết trên nền “giấy bố” đều rất thành công. Căn nhà dưới tàn bông nhãn, Cậu bé và con khỉ, Chuyện từ thời chiến, Ông bố vợ... Những cái tên nghe đơn giản song đọc truyện rồi mới vỡ ra, rằng không nhất thiết phải thay bất kỳ một cái tên nào khác mĩ miều hơn.

Cậu bé và con khỉ gần như là truyện viết cho thiếu nhi song mang tầm để người lớn suy ngẫm. Hẳn tác giả đã quan sát kỹ trong thời gian dài mới viết được mấy trang văn về những biến thái tâm lý của con khỉ cũng như cậu bé. “Nhớ bầy đàn, con khỉ ngồi bất động trên nhánh cây cao nhất mà sợi dây cho phép. Cái đầu gục xuống giữa hai gối chân, thế ngồi ủ rũ ấy làm cậu bé liên tưởng đến con gà mắc dịch”. “Nỗi nhớ cũng có thể giết chết một sinh vật” - Câu nói của ông bố khiến cậu bé bần thần, và sau đó xin thả nó về rừng. Sau một tuần được thả về rừng, nó trở lại với cậu bé cùng vô số vết thương trên thân. Cậu bé không hiểu nổi. Cậu không hiểu vì sao sau một năm ở cùng cậu, nó linh hoạt vui vẻ, những tưởng đã quên cội nguồn... Cậu không hiểu tại sao đồng loại lại cắn xé nó. Đoạn văn dưới đây khá sâu sắc ở khía cạnh phân tích nỗi buồn của cậu bé thông qua chú khỉ chẳng rõ đang nghĩ gì về bầy đàn của nó: “Màu mây xanh trên nền trời phản chiếu trong đôi mắt nó sẫm tối mờ đục dần. Cúi xuống sát gần cậu bé cố lắng nghe tiếng khò khè đứt quãng từ cổ họng chú khỉ. Nhưng nó không thể kể cho cậu bé nghe. Nó chẳng sử dụng được ngôn ngữ loài người. Tiếng xào xạc của ngọn gió sớm lùa qua kẽ lá cũng chẳng nói được chuyện gì đã xảy ra với chú khỉ khi về lại với bầy đàn...”.

Chiến tranh bom đạn là nỗi ám ảnh với bất cứ ai từng kinh qua, thời hậu chiến còn tiềm ẩn nhiều vỉa tầng ảm đạm hơn mà mỗi nhà văn muốn khai thác phải thật khéo léo. Chuyện từ thời chiến có góc nhìn chân thật, không dễ được chấp nhận cách hơn chục năm về trước. Anh là một sĩ quan chế độ cũ giữa cơn hoảng loạn rút chạy... bây giờ đã thành đạt. Sự đầy đủ về vật chất không làm mờ đi hình bóng một người lính anh từng chôn cất sơ sài. Theo dòng tin trên ti vi, anh đã đến với người mẹ suốt mấy mươi năm cạn khô tuyến lệ mong tìm ra nắm xương của đứa con. Nhưng, khi cùng với đoàn người tìm ra nơi mình chôn cất thì “không ai dám khẳng định bộ hài cốt bọc kín trong tấm pon-so của quân đội Sài Gòn kia có đúng là một chiến sĩ giải phóng”. Nỗi đau hằn trong đôi mắt hút sâu, mờ đục của người mẹ. Ai sẽ minh oan cho người lính giải phóng? “Chính tôi đã giết chết anh!...” Lâu quá rồi, có thể anh quên; quên lửng đi tấm pon-so cùng số quân trang cá nhân của ngụy mà người sử dụng hồi đó chính là anh. Bởi thế anh không nghĩ tới chuyện mình phải thú nhận cái tội tày đình ấy. Truyện hấp dẫn được người đọc chính nhờ vậy. Đây là tình huống khá đắt trong vô số các tình huống của thời hậu chiến. Nó đắt, không phải chưa ai nghĩ tới (thực tế có nhiều người lính Mỹ qua Việt Nam tìm hài cốt của “đối thủ” mình từng bắn chết - chôn cất) mà chính là ở cách thức thể hiện, mức độ gửi gắm.

Bóng lửa bên sông cũng là một truyện có được chiều sâu cảm xúc nhờ gây dựng trên nền sự ảm đạm, trên ranh giới của bến Âm và bờ Dương tại một ngôi làng cổ. Làng Phước Tích xưa có tập tục lạ: trừ ngôi mộ duy nhất của một vị khai canh được yên nghỉ tại làng, còn lại tất thảy con cháu khi chết đều phải đưa qua sông Ô Lâu an táng nơi dải đất có tên Hà Cát (sống ở Cồn Dương, thác về Hà Cát/ một bước sang sông mấy nhịp chèo). Sông Ô Lâu đoạn chảy qua làng cổ Phước Tích được xem như sợi chỉ mong manh chia thành hai bến Âm - Dương. Bờ Dương: “những chiếc thuyền buôn vẫn lui tới tấp nập ở cái bến gạch tương truyền đã được hàng trăm năm tuổi. Tiếng cười nói, trêu đùa của những anh chàng thương lái với mấy cô gái làng đang tranh thủ bốc xếp nào chum, lọ, nồi niêu xuống thuyền vang động cả một vùng sóng nước. Xa hơn, con đường làng nổi bật lên màu đỏ thẫm như màu gốm non trong những cái lò đang nhả từng cụm khói trắng đục lên bầu trời”. Bên bờ Âm, chỉ độc nhất mỗi nhân vật “Gã”. Gã được hoài thai từ những cơn oằn oại, đau buốt của mẹ trong cái đêm bị cưỡng hiếp. Gã là giọt máu bị pha lẫn mùi đất sét, mùi tanh nồng sông nước, mùi tro than lạnh; gã thẫn thờ ném những bông hoa dại xuống mặt sông đang hút sinh khí của ngày... “Con đường mòn ngoằn ngoèo, len lỏi giữa bãi tha ma dẫn từng bước chân nặng trĩu của gã về đến gần căn nhà rách nát, trống toang, tạp nham đủ thứ loại vật liệu tranh tre nứa lá gom góp dọc theo con sông sau từng mùa lũ”. Hai cõi thế nhân trái ngược, song chỉ có cõi Âm nhìn về cõi Dương. Người bên bờ Dương không muốn hoặc không dám nhìn về cõi Âm, trừ phi họ bị dồn vào bước cùng. Đấy là trường hợp của một người đàn bà: “chị nằm co quắp, áo quần ướt đẫm, tả tơi... mái tóc đen dày che kín khuôn mặt tái xanh, đầy những vết bầm tím, khiến gã giật mình”. Đây là một nút thắt của truyện. Gã, người từng tống táng không biết bao xác người xuống ba tấc đất; gã chưa bao giờ giật mình trước những oan nghiệt. Gã không tin bên bờ Dương lại có những góc đời oan nghiệt như người đàn bà đang lả đi trong vòng tay của gã giờ đây. Một người đàn bà tàn rũ bước vào cõi Âm, nhưng lại thức dậy trong gã sinh khí của một con người: “gã cảm thấy nhột nhạt, rậm rựt khắp người”. Tại đó, bên ngọn lửa từ đống củi rều vớt được trong trận lũ, bàn tay chai sần vết đào huyệt của gã đã truyền cho người đàn bà chút nóng ấm. Người đàn bà tỉnh dậy, vẫn chưa hoàn hồn bởi “những cú đấm đá hung tợn của lão chồng già nát rượu, đầy quyền lực mà bố mẹ chị đã đem cái tuổi trăng tròn của chị gán ghép vào; khi cùng đường trốn chạy chị cũng đã nhảy xuống sông, bơi qua bến Âm”. Bây giờ chị tỉnh táo hơn bao giờ hết. Chị sợ lệ làng với tội lăng loàn hơn là sợ người chồng đã đẩy chị qua bến Âm này. “Về bến Âm mà không được làng cho khua chiêng gióng trống là một sỉ nhục lớn, chẳng những cho người đã chết, mà còn lưu xú cho cả gia đình họ tộc đến mấy đời”... Chị vùng mình khỏi vòng tay của gã. Chị nhảy xuống sông, bơi, bơi trong hơi tàn lực kiệt... Con người trọng tiếng thơm khi chết là một nét đẹp văn hóa mà nay đã phai lạt nhiều trên khắp các vùng quê. Bóng lửa bên sông mang nặng tính nhân văn, để lại niềm ray rứt khôn nguôi cho người ở bến Dương.

Bóng lửa bên sông, có một chi tiết rất cảm động: “Ngọn lửa từ đống củi rều vớt được trong trận lũ tháng trước, cứ bùng lên rồi tắt ngấm, tỏa khói mù mịt theo từng ngọn gió phát ra từ cái quạt bằng mo cau... Ngày xưa mẹ gã cũng hong ấm cho gã bằng ngọn lửa, bằng bụm khói cay xè của loại củi rều ẩm ướt... lại thấy nhớ tới tiếng ho sặc sụa của mẹ”. Ngồi với một người đàn bà đang đánh thức giống đực trong mình mà gã lại nhớ mẹ - điều tưởng chừng phi lý. Gã sinh ra và lớn lên ở bến Âm; từ khi mẹ gã chết cho đến nay, gã chưa hề chạm tay vào da thịt người đàn bà nào khác. Thế nên bên người đàn bà gã mới nhớ mẹ; gã mới kìm nén được dục vọng giữa lúc người đàn bà kia trần truồng trong tấm mền của mẹ gã để lại…

Căn nhà dưới tàn bông nhãn được lồng trong mảng kịch câm giữa hai anh em. Có đối thoại đấy song là đối thoại với tâm trạng. Ở đấy, “từng chi tiết vụn vặt từ quá khứ, như phép mầu đưa trả tôi về bồng bềnh trên những năm tháng vô tư, ngỗ nghịch mà đã từ lâu lắm rồi tôi quên khuấy, đánh mất trong bộn bề cuộc sống”. Ở đấy hiện lên khung cảnh gia đình họ một thời khốn đốn: “Lúc anh chưa tròn tuổi thôi nôi, ba tôi đã bị chúng bắt, với tội danh hoạt động tuyên truyền chống phá nhà nước bảo hộ của đại Pháp. Mẹ tôi sau nhiều ngày bồng bế đứa con dại, lang thang khắp các trại giam để dò hỏi mà chẳng có tin tức gì về chồng”... Căn nhà tuềnh toàng nương nhờ bóng mát của tàn bông nhãn chỉ là một hình tượng mơ hồ, để từ đó gieo vào lòng người cái mênh mang của nỗi buồn không hình hài giữa thế giới vô thanh. Truyện không thiên về kết cấu, tình huống. Nó trôi êm như một tản văn, như tiếng mọt gặm nhấm mảng tình câm trong đêm của những người mất ngủ.

Cũng nhân vật “Tôi”, truyện Bồng bềnh tiếng chuông như là sự nối dài cái chết của người anh trong Căn nhà dưới tàn bông nhãn - cũng với bốn nhân vật trung tâm là cha mẹ và hai anh em (chỉ người chị dâu thay cho em dâu; cũng có một cuộc chuyển nhà và chùm nhãn vặt ngoài vườn). Riêng chuyện “anh” là con ông bác chỉ là một vết xóa để phân định ranh giới giữa hai truyện. Tác giả đã khai thác mỏ quặng trên ở một tầng vỉa sâu hơn. Cái chết của người anh để lại nỗi ám ảnh, bứt rứt cho “tôi”, cho chị dâu và cha mẹ. Tình huống anh lăng nhục một cô gái để rồi câm lặng mang nỗi uất hận xuống mồ chẳng hề khiên cưỡng. Mạch của câu chuyện rất tự nhiên, tuy hơi ảm đạm. Người chết họ nghĩ gì? Đó là câu hỏi mà tác giả đặt ra cho tất thảy những ai chưa trọn nghĩa với người thân, với cuộc đời đã lỡ “mang tiếng” ở trần gian.

Nhìn chung văn Nguyên Quân thiên về tự sự, ít đối thoại. Bạn đọc sẽ như trôi trong hoài niệm ở Tiếng kèn biển, Chuyến xe ngày hai tám, Căn nhà dưới tàn bông nhãn, Bồng bềnh tiếng chuông, Lằn roi,… Bởi thuộc dòng văn cổ điển nên trong truyện ngắn của Nguyên Quân gần như vắng bóng những trường đoạn tươi mát. Như gã tìm trầm chưa vợ gặp cô giáo đã li dị chồng trên Chuyến xe ngày hai tám. Ngay đến người con gái “năm năm chôn ba đời chồng” trong Màu hoa của đá cũng khước từ vòng tay của người yêu cũ.

Rải rác trong tập của Nguyên Quân có một vài tình huống, chi tiết không cần thiết. Trong chuyến độc hành trên con đường văn nghiệp tính đến tập truyện này, ngoái đầu lại chợt nghĩ: những truyện tốt nhất của Nguyên Quân đều đã đăng ở tạp chí Sông Hương, nơi anh thường lui tới cùng bè bạn nhấp ly cà phê chuyện phiếm.                                                                                                                                    N.N

(TCSH số 218 - 04 - 2007)

 

 

 

 

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • LGT: Vài năm lại đây, sau độ lùi thời gian hơn 30 năm, giới nghiên cứu văn học cả nước đang xem xét, nhận thức, và đánh giá lại nền “Văn học miền Nam” (1954 - 1975) dưới chế độ cũ, như một bộ phận khăng khít của văn học Việt Nam nửa sau thế kỷ XX với các mặt hạn chế và thành tựu của nó về nghệ thuật và tính nhân bản. Văn học của một giai đoạn, một thời kỳ nếu có giá trị thẩm mỹ nhân văn nhất định sẽ tồn tại lâu hơn bối cảnh xã hội và thời đại mà nó phản ánh, gắn bó, sản sinh. Trên tinh thần đó, chúng tôi trân trọng giới thiệu bài viết vừa có tính chất hồi ức, vừa có tính chất nghiên cứu, một dạng của thể loại bút ký, hoặc tản văn về văn học của tác giả Nguyễn Đức Tùng, được gửi về từ Canada. Bài viết  dưới đây đậm chất chủ quan trong cảm nghiệm văn chương; nó phô bày cảm nghĩ, trải nghiệm, hồi ức của người viết, nhưng chính những điều đó làm nên sự thu hút của các trang viết và cả một quá khứ văn học như sống động dưới sự thể hiện của chính người trong cuộc. Những nhận định, liên hệ, so sánh, đánh giá trong bài viết này phản ánh lăng kính rất riêng của tác giả, dưới một góc nhìn tinh tế, cởi mở, mang tính đối thoại của anh. Đăng tải bài viết này chúng tôi mong muốn góp phần đa dạng hóa, đa chiều hóa các cách tiếp cận về văn học miền Nam. Rất mong nhận được các ý kiến phản hồi của bạn đọc. TCSH

  • MAI VĂN HOAN giới thiệuNăm 55 tuổi, Hồng Nhu từng nhiều đêm trăn trở, băn khoăn lựa chọn việc trở về quê hay ở lại thành phố Vinh - nơi anh gắn bó trọn hai mươi lăm năm với bao kỷ niệm vui buồn. Và cuối cùng anh đã quyết tâm trở về dù đã lường hết mọi khó khăn đang chờ phía trước. Nếu không có cái quyết định táo bạo đó, anh vẫn là nhà văn của những thiên truyện ngắn Thuyền đi trong mưa ngâu, Gió thổi chéo mặt hồ... từng được nhiều người mến mộ nhưng có lẽ sẽ không có một nhà văn đầm phá, một nhà thơ “ngẫu hứng” như bây giờ.

  • LÊ HỒNG SÂMTìm trong nỗi nhớ là câu chuyện của một thiếu phụ ba mươi tám tuổi, nhìn lại hai mươi năm đời mình, bắt đầu từ một ngày hè những năm tám mươi thế kỷ trước, rời sân bay Nội Bài để sang Matxcơva du học, cho đến một chiều đông đầu thế kỷ này, cũng tại sân bay ấy, sau mấy tuần về thăm quê hương, cô cùng các con trở lại Pháp, nơi gia đình nhỏ của mình định cư.

  • NGUYỄN KHẮC PHÊ     (Đọc “Cạn chén tình” - Tuyển tập truyện ngắn Mường Mán, NXB Trẻ, 2003)Với gần 40 năm cầm bút, với hơn hai chục tác phẩm văn xuôi, thơ và kịch bản phim, nhà văn Mường Mán là một tên tuổi đã quen thuộc với bạn đọc, nhất là bạn đọc trẻ. Có lẽ vì ấn tượng của một loạt truyện dài mà ngay từ tên sách (Lá tương tư, Một chút mưa thơm, Bâng khuâng như bướm, Tuần trăng mê hoặc, Khóc nữa đi sớm mai v...v...) khiến nhiều người gọi ông là nhà văn của tuổi học trò, trên trang sách của ông chỉ là những “Mùa thu tóc rối, Chiều vàng hoa cúc...”.

  • NGUYỄN VĂN HOATranh luận Văn Nghệ thế kỷ 20, do Nhà xuất bản lao động ấn hành. Nó có 2 tập: tập 1 có 1045 trang và tập 2 có 1195 trang, tổng cộng 2 tập có 2240 trang khổ 14,4 x 20,5cm. bìa cứng, bìa trang trí bằng tên các tờ báo, tạp chí có tư liệu tuyển trong bộ sách này.

  • VĨNH CAO - PHAN THANH HẢIVườn Thiệu Phương là một trong những Ngự uyển tiêu biểu của thời Nguyễn, từng được vua Thiệu Trị xếp là thắng cảnh thứ 2 trong 20 cảnh của đất Thần Kinh. Nhưng do những nguyên nhân lịch sử, khu vườn này đã bị triệt giải từ đầu thời vua Ðồng Khánh (1886-1889) và để trong tình trạng hoang phế mãi đến ngày nay. Trong những nỗ lực nhằm khắc phục các "không gian trắng" tại Tử Cấm Thành và phục hồi các khu vườn ngự của thời Nguyễn, từ giữa năm 2002, Trung tâm BTDTCÐ Huế đã phối hợp với Hội Nghệ thuật mới (Pháp) tổ chức một Hội thảo khoa học để bàn luận và tìm ra phương hướng cho việc xây dựng dự án phục hồi khu vườn này.

  • HỒNG DIỆUNhà thơ Cao Bá Quát (1809-1854) được người đời hơn một thế kỷ nay nể trọng, với cả hai tư cách: con người và văn chương. "Thần Siêu, thánh Quát", khó có lời khen tặng nào cao hơn dành cho ông và bạn thân của ông: Nguyễn Văn Siêu (1799-1872).

  • HÀ VĂN THỊNHI. Có lẽ trong nhiều chục năm gần đây của lịch sử thế giới, chưa có một nhà sử học nào cũng như chưa có một cuốn sách lịch sử nào lại phản ánh những gì vừa xẩy ra một cách mới mẻ và đầy ấn tượng như Bob Woodward (BW). Hơn nữa đó lại là lịch sử của cơ quan quyền lực cao nhất ở một cường quốc lớn nhất mọi thời đại; phản ánh về những sự kiện chấn động nhất, nghiêm trọng nhất đã diễn ra trong ba năm đầu tiên của thiên niên kỷ mới: sự kiện ngày 11/9, cuộc chiến tranh Afganistan và một phần của cuộc chiến tranh Iraq.

  • ĐẶNG TIẾN     (Đọc Hồi ức của Đại tướng Võ Nguyên Giáp)Một tờ báo ở ngoài nước đã giới thiệu bốn cuốn hồi ức của Đại tướng Võ Nguyễn Giáp mới xuất bản. Dĩ nhiên là một bài báo không thể tóm lược được khoảng 1700 trang hồi ký viết cô đúc, nhưng cũng lảy ra được những đặc điểm, ý chính và trích dẫn dồi dào, giúp người đọc không có sách cũng gặt hái được vài khái niệm về tác phẩm.

  • NGUYỄN THỊ ANH ĐÀO       (Đọc tập truyện ngắn “Trà thiếu phụ” của nhà văn Hồng Nhu – NXB Hội Nhà văn 2003)Tôi đã được đọc không ít truyện ngắn của nhà văn Hồng Nhu và hầu như mỗi tập truyện đều để lại trong tôi không ít ấn tượng. Trải dài theo những dòng văn mượt mà, viết theo lối tự sự của nhà văn Hồng Nhu là cuộc sống muôn màu với những tình cảm thân thương, nhiều khi là một nhận định đơn thuần trong cách sống. Nhà văn Hồng Nhu đi từ những sự việc, những đổi thay tinh tế quanh mình để tìm ra một lối viết, một phong cách thể hiện riêng biệt.

  • ĐỖ QUYÊN…Đọc thơ Bùi Giáng là thuốc thử về quan niệm thơ, về mỹ học thi ca. Đã và sẽ không ai sai nhiều lắm, cũng không ai đúng là bao, khi bình bàn về thơ họ Bùi. Nhắc về cái tuyệt đỉnh trong thơ Bùi Giáng, độ cao sâu tư tưởng ở trước tác Bùi Giáng nhiều bao nhiêu cũng thấy thiếu; mà chỉ ra những câu thơ dở, những bài thơ tệ, những đoạn văn chán trong chữ nghĩa Bùi Giáng bao nhiêu cũng bằng thừa…

  • LÊ THỊ HƯỜNGTrong căn phòng nhỏ đêm khuya, giai điệu bản sonat của Beethoven làm ta lặng người; một chiều mưa, lời nhạc Trịnh khiến lòng bâng khuâng; trong một quán nhỏ bên đường tình cờ những khúc nhạc một thời của Văn Cao vọng lại làm ta bất ngờ. Và cũng có thể giữa sóng sánh trăng nước Hương Giang, dìu dặt, ngọt ngào một làn điệu ca Huế khiến lòng xao xuyến.

  • NGÔ MINHĐến tập thơ chọn Giếng Tiên (*), nhà thơ - thầy giáo Mai Văn Hoan đã gửi đến bạn yêu thơ 5 tập thơ trữ tình, trong đó có hai tập thơ được tái bản. Đó là tập đầu tay Ảo ảnh, in năm 1988, tái bản 1995 và tập Hồi âm, in năm 1991, tái bản năm 2000. 15 năm xuất bản 7 đầu sách (2 tập tiểu luận) và đang có trong ngăn kéo vài tập bản thảo tiểu luận nữa, chứng tỏ sức sáng tạo sung mãn đáng nể trọng của một thầy giáo vừa dạy học vừa sáng tác văn chương.

  • NGUYỄN THỊ ANH ĐÀO        (Đọc tập thơ ''Độc thoại trước mặt trời'' của Trần Lan Vinh- NXB Văn học Hà Nội- 2003)Trên thi đàn văn học Việt Nam hiện đại, sự thiếu vắng những cây bút nữ đã trở thành một vấn đề cần được chú trọng. Hầu như mỗi khi phụ nữ cầm bút, điều họ quan tâm nhất đó là sự giải bày tâm sự với ngàn ngàn nỗi niềm trắc ẩn. Nếu viết là một cách để sẻ chia tâm sự thì Trần Lan Vinh là một trường hợp như thế.

  • NGUYỄN THANH TÚMùa đông năm ngoái, anh Đoàn Tuấn từ Hà Nội vào Huế giảng dạy lớp đạo diễn điện ảnh. Dù công việc khá bận rộn nhưng anh vẫn dành cho tôi không ít thời gian tâm sự, bởi ngoài tình cảm thân thiết anh còn là cấp trên của tôi ở toà soạn tạp chí Thế Giới Điện Ảnh. Trong những lần trò chuyện ấy, tôi thật sự bất ngờ khi nghe anh kể chuyện về cuốn sách anh sắp in ở Nhà xuất bản Trẻ mà nội dung của nó là câu hỏi hơn 20 năm nay vẫn luôn canh cánh trong tôi. Vốn dĩ Đoàn Tuấn là nhà biên kịch điện ảnh tên tuổi, anh đã có nhiều kịch bản phim nổi tiếng như: Chiếc chìa khoá vàng (1998), Ngõ đàn bà (1992), Đường thư (2003)...

  • MAI VĂN HOANNguyễn Khoa Điềm đến với thơ hơi muộn nhưng đã sớm định hình một phong cách riêng. Qua các tập Đất ngoại ô (1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (1990), Cõi lặng (2007) ta bắt gặp những suy ngẫm của anh đối với nhân dân, đất nước; những chiêm nghiệm của anh về đời sống xã hội, nhân tình thế thái. Những chiêm nghiệm và suy ngẫm đó được thể hiện bằng một giọng thơ trầm tĩnh, bình dị, sâu lắng và khá hiện đại.

  • NGUYỄN QUANG HÀ       (Đọc Nỗi niềm để ngỏ của Lê Lâm Ứng - Nhà xuất bản Văn học 2002)Đọc thơ Lê Lâm Ứng để tìm những câu mượt mà thì hơi khó. Thảng hoặc lắm mới bắt gặp ở anh tâm trạng thư thái này:                Biết rằng trong cõi nhớ thương                Lạc nhau âu cũng lẽ thường vậy thôi

  • MAI VĂN HOANNguyễn Đắc Xuân không chỉ có chân trong Hội Nhà văn Việt Nam mà anh còn là hội viên Hội Lịch sử Việt Nam, hội viên Hội Nhà báo Việt Nam... Nhưng dù ở cương vị nào thì điều mà anh tâm huyết nhất vẫn là lịch sử và văn hóa Huế.

  • HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG   (Nhân đọc sách "Gió về Tùng Môn Trang" của Nguyễn Xuân Dũng)Tác giả cuốn sách này là một võ sư đệ bát đẳng huyền đai thuộc phái không thủ đạo, vừa là một nhà hoạt động thương trường nổi tiếng ở Mỹ. Nhưng cuốn sách này không hề bàn đến chuyện đấm đá hơn kém hoặc là chuyện mua bán lời lỗ mà bàn về cái TÂM. Tác giả tỏ ra hết sức chú trọng vũ đạo; nhất cử nhất động đều phải xuất phát từ cái TÂM, cái TÂM viết hoa.

  • TRẦN THUỲ MAI            (Đọc Uẩn khúc, tiểu thuyết của Hoàng Văn Bàng, NXB Thuận Hoá 2002)Câu chuyện xảy ra ở một vùng quê không xa lắm, với một tầm mức tai hại không lớn, gây một ảnh hưởng mới xem qua tưởng chừng không đáng kể. Một ông trưởng phòng ở huyện tham ô vài chục triệu thì đã thấm gì so với những câu chuyện động trời hàng ngày trên các báo, mà thủ phạm mang những chức tước lớn lao hơn, với những số tiền khổng lồ tới hàng nghìn tỉ!