Chợ Gia Lạc trong ngày lễ xuân

08:56 10/10/2011
TÔN THẤT BÌNH Trong ba ngày tết, tất cả các chợ đều nghỉ mua bán, chỉ có một chợ độc nhất đã mở đó là chợ Gia Lạc, đông vui chỉ trong ba ngày tết.

Một góc chợ Gia Lạc - Ảnh: internet

[if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif]

[if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif][if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif]Người sáng lập chợ Gia Lạc là Định Viễn Công Nguyễn Phước Bình, con thứ tư của Gia Long, lập chợ Gia Lạc từ thời Minh Mạng (1820-1840). Định Viễn Công là người hào hoa phong nhã thích vui chơi múa hát, đã lập một đội tuồng riêng để diễn trong phủ. Công còn là người có óc thương nghiệp, thường liên hệ mua bán với các thương nhân Trung Quốc lúc ấy thường xuyên có mặt tại kinh đô Huế, lấy sông Hương làm đường giao thông.

[if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif]Phủ của Định Viễn Quận vương ở cạnh chợ Gia Lạc
[if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif][if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif]

Phủ của Công lại gần bờ sông. Nhân ngày Tết, Công muốn lập một ngôi chợ nhỏ cho thân nhân trong phủ đệ có nơi trao đổi hàng hóa, vui chơi. Lúc đầu chợ chỉ họp nhóm trong giới hạn thân nhân của phủ đệ, sau thấy vui, nhân dân quanh vùng cũng đến mua bán, rồi bày ra các trò chơi dân gian. Chợ Gia Lạc trở thành một hình thức hội chợ vui xuân, loại chợ phiên trong ngày Tết.

Hàng mua bán trao đổi trong chợ Gia Lạc thật phong phú, nhiều màu nhiều vẻ, lại thay đổi tùy theo năm không định trước. Ai có thứ gì muốn bán cứ đem ra chợ bán, ai thấy thiếu thì mua. Từ những thứ gia dụng như chén, đĩa, cơi đựng trầu, quả hộp, áo quần may sẵn v.v... đến đồ chơi trẻ em, thức ăn, uống. Đó là một hình thức «Chợ trời» ngày nay.

Đồ chơi đặc biệt nổi bật là các đồ chơi dân gian dành cho trẻ em. Các con chim, con cá, quả phẩm trái cây nho nhỏ làm bằng bột sắn nhuộm đủ màu sặc sỡ, người sáng tạo có khi còn gia công làm thêm các mẫu ông trạng cưỡi ngựa bạch, bà Trưng cưỡi voi rất sinh động và đẹp đẽ. Loại đồ chơi to hơn bằng đất sét nặn bằng tay như con heo mập mạp để bỏ tiền, xu, hào, con gà trống oai vệ có thể phát ra tiếng gáy te te khi thổi vào lưỡi gà gắn vào thân, những thứ ấy đều được bày bán trong chợ.


Thức ăn thì gồm đủ các thứ thịt: thịt heo quay, thịt bò thui, các thứ rau quả ăn ghém và tôm cá. Đặc biệt là thịt bò thui trở thành một món ăn không thể thiếu được trong những ngày tết ở chợ Gia Lạc, truyền thống đó còn kéo dài đến ngày nay.

Từ một nơi buôn bán, trao đổi hàng hóa, chợ Gia Lạc trở thành một địa điểm tập trung vui chơi trong ba ngày tết. Các cuộc vui chơi như bài chòi, bài ghế, hò giã gạo, bài thai đều được tổ chức tại đây để gây thêm không khí vui nhộn của ngày Tết cổ truyền tại Huế.

Qua những giai đoạn lịch sử, hình thức mua bán vui chơi ở chợ Gia Lạc cũng có những biến đổi.

Vào những năm đầu thế kỷ XX, hình thức vui chơi được ưa chuộng nhất là bài chòi, bài thai, bài ghế, hò đối đáp nam nữ, mà gạo đựng trong cối được thay bằng trấu. Từ cách mạng tháng Tám 1945 trở về sau, hình thức hò giã gạo đối đáp dần được thay thế bằng các trò chơi bài vụ, bầu cua cá. Những năm sau giải phóng đến nay, các trò chơi trên chỉ được chơi lẻ tẻ và không còn được chơi công khai như trước, do chính sách lành mạnh hóa xã hội của Nhà nước cách mạng.

Chợ Gia Lạc ở Huế có những đặc điểm nổi bật khác với các chợ Tết truyền thống ở Việt Nam.

Thông thường chợ Tết đông vui trong những ngày giáp năm. Vào những ngày ấy, người ta đi mua hàng về cúng Tết và chuẩn bị thức ăn uống cho ba ngày Tết không đi chợ. Do vậy ngày nhóm chợ đông vui nhất là ngày 29 Tết. Còn ở chợ Gia Lạc, cả ba ngày tết đều đông vui, vì ngoài việc mua bán còn có ăn uống, vui chơi. Chợ chỉ nhóm họp vào ban ngày.

Trong những ngày Tết tham dự chợ Gia Lạc, các bà, các chị ăn mặc thật chải chuốt, chỉnh tề để đi chợ. Y phục cổ truyền, áo mớ năm, mớ ba. Các cụ già mặc áo rộng xanh, bịt khăn nhiễu tam giang. Những năm về sau, mặc dù ảnh hưởng của âu phục lan tràn, nhưng chiếc áo dài tha thướt và cái nón lá thon nhẹ vẫn không bao giờ rời người phụ nữ Huế, khi mua cũng như khi bán hàng.

Cũng theo tập tục truyền thống, những ngày đầu năm là những ngày mọi người thường giữ gìn lời ăn tiếng nói, dù có giận nhau cũng làm lành, nên khi mua bán, trao đổi, cả đôi bên, người bán lẫn người mua đều trở nên lịch sự, vui vẻ, không có cảnh ồn ào, cãi cọ thiếu văn hóa như những ngày chợ thường trong năm.

Chợ Gia Lạc mang tính địa phương đậm đà. Một thứ hàng đặc biệt được bày bán khắp chợ là cau Nam Phổ và trầu chợ Dinh.

Chợ Gia Lạc còn mang tính nhân dân sâu sắc. Từ ý đồ của người sáng lập muốn tạo một nơi trao đổi, mua bán thu gọn trong dân gian. Các trò chơi văn nghệ tiêu biểu trong sinh hoạt chợ Gia Lạc là các trò chơi dân gian truyền thống của dân tộc như bài chòi, bài thai v.v... Chính nhờ sự hưởng ứng mạnh mẽ của đông đảo quần chúng; chợ Gia Lạc đã có một đời sống lâu dài trải qua gần hai trăm năm lịnh sử, còn tồn tại đến ngày nay.

T.T.B
(17/2-86)















Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • NGUYỄN HỮU THÔNG     (Dẫn liệu từ miền Trung Việt Nam)I. Có lẽ khi những đoàn lưu dân Việt từ đất Bắc trong quá trình mở cõi về Nam, họ buộc phải có những thích ứng khá táo bạo khi tiếp cận với một vùng địa sinh thái mới lạ, cùng với nền văn hóa của cư dân bản địa tiền trú, ít chất tương đồng, cho dù, tất cả đều chịu sự chi phối của không gian đặc thù Đông Nam Á.

  • NGUYỄN HỮU NHÀNXa xưa tục ném còn có ở nhiều nơi trong nước. Ở đất bản bộ của Vua Hùng cũng có nhiều làng, nhất là ở vùng Mường không mấy làng không tổ chức ném còn trong dịp hội xuân và hội làng.

  • TRẦN NGUYỄN KHÁNH PHONG Trong nghi lễ vòng đời người của người Tà Ôi, lễ cưới là một trong những nghi lễ quan trọng nhất và được phản ánh qua những điều cấm kị, kiêng cữ mà mỗi đôi trai gái, gia đình hai bên, những người tham gia đám cưới phải thực hiện.

  • TRẦN HOÀNGTrên dải bờ biển dài 340 km, từ chân Đèo Ngang đến chân đèo Hải Vân có hàng chục làng làm nghề chài lưới, đánh bắt và chế biến hải sản. Tổ tiên của cư dân các làng biển này đều có gốc gác từ các tỉnh phía Bắc.

  • TRẦN HOÀNG Cách đây gần 450 năm, khi đề cập tới phong tục và sinh hoạt văn hoá tinh thần của cư dân vùng đất từ Đèo Ngang trở vào, tiến sĩ Dương Văn An đã viết: “Xuân sang thì mở hội đua trải, gái lịch, trai thanh. Hè đến thì bày cuộc đấu thăm, dập dìu rộn rã nơi ca, chốn múa…” (1).

  • LAN PHƯƠNGHuyện Phong Thổ (còn có tên gọi Mường Tso, Chiềng Sa) tỉnh Lai Châu nằm trong vùng núi rừng hùng vĩ với mạng lưới sông suối dày đặc và những thung lũng lòng chảo màu mỡ. Nơi đây tụ hội nhiều dân tộc anh em cùng chung sống như Thái, Dao, H'Mông. Hà Nhì, Giáy... trong đó người Thái (Tay đón, hay Táy Khao) chiếm vai trò chủ thể, cư trú lâu đời  với thiết chế bản mường chặt chẽ.

  • TRẦN HOÀNGCho đến nay cũng chưa ai biết rõ tín ngưỡng thờ cá voi ở các làng chài ven bờ biển Bình Trị Thiên xuất hiện từ bao giờ. Song việc cá voi dạt vào vùng bờ biển này thì đã được sử sách ghi lại từ cách đây gần 450 năm.

  • PHAN THUẬN ANLễ hội là sinh hoạt văn hoá tinh thần của một cộng đồng người và đã có từ lâu trong lịch sử của nhân loại nói chung và của dân tộc Việt Nam nói riêng. Lễ hội phản ánh một cách rõ nét những đặc trưng về lịch sử và văn hoá của mỗi địa phương và của từng quốc gia.

  • LÊ ANH TUẤNCứ vào độ cuối tháng 11 Âm lịch trở đi thì không khí Tết dường như đã dần dần hiện diện trong cái tiết trời, cây cỏ và trong sinh hoạt thường nhật của người Huế.

  • TRẦN VŨTrâu là loài động vật thích nghi với hệ sinh thái đầm lầy, ấm, ẩm thuộc khu vực Đông Nam Á. Nó là một nhân tố cấu trúc hữu cơ của nền văn minh nông nghiệp trồng lúa nước Việt Nam “Con trâu là đầu cơ nghiệp”, “Trên đồng cạn, dưới đồng sâu/ Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa”...

  • NGUYỄN THỊ SỬUKhông dịp nào bằng lễ Aya (lễ cúng mùa, tết), trên mỗi nóc nhà người Taôi bốc lên nghi ngút thơm lừng hương vị cơm mới hoà quyện với bao món ăn đặc sản bay đi khắp núi rừng.

  • HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNGTrong kỷ niệm về thời thơ ấu của mỗi người ở Huế, thế nào cũng có những kỷ niệm về coi bói ngày Tết, nghĩa là có pha một chút mê tín dị đoan. Bởi vì suy cho cùng, đặc trưng của tinh thần Huế đâu có xa lạ gì với chuyện mê tín dị đoan. Người Huế nhìn vào đâu cũng thấy ngũ hành, vì vậy, thói kiêng cữ hoạc sùng bái lại càng là một thứ đặc sản Huế ở nơi họ.

  • NGUYỄN THỊ NGUYÊN HƯƠNGTết là một sự kiện đặc biệt trong đời sống của người Việt . Tục lệ về Tết cũng là chuyện “đất lề quê thói”, mỗi nơi có một cách riêng để đón Tết dù Tết mọi nơi cũng tương tự như nhau. Riêng với Huế, tục lệ đón Tết cũng mang những nét đặc trưng của vùng đất từng là kinh kỳ.

  • NGUYỄN KHẮC XƯƠNGTết miền Trung xưa có thể nói không thể thiếu vắng bài chòi. Đây là một hình thức vui chơi đấu trí cũng như tổ tôm điếm, cờ người, cờ bỏi ngoài Bắc. Bài chòi là hình thức chơi bài lá phổ biến ở các tỉnh Nam Trung bộ như Quảng Bình, Quảng Nam, Đà Nẵng, Quảng Trị, Thừa Thiên, Bình Định, cũng còn gọi là hát bài chòi.

  • LÂM TÔ LỘCTrong di sản văn hoá dân tộc ở Việt Nam, múa dân tộc Việt có bề dày lịch sử được xác định bởi những hoa văn hình múa trên trống đồng Ngọc Lũ. Múa truyền thống nổi lên ở các lễ hội. Có người cho rằng người Việt không có thói quen sinh hoạt múa tập thể. Sử sách đã nói đến truyền thống sinh hoạt múa này.

  • TRẦN HOÀNGThành ngữ Việt có câu: "Vui như tết". Quả là như vậy! Tết vui không phải chỉ vì Tết là dịp để sum họp gia đình, gia tộc, để chú, bác, cậu, dì, bà con nội ngoại và xóm giềng tề tựu, gặp gỡ, thăm viếng nhau dưới một mái đình, mái nhà chung.