Cần “tiếp âm” cho nghệ thuật không lời

16:29 13/05/2008
Trên Tạp chí Sông Hương số tháng 3, nhân sự kiện Trần Hạ Tháp dành được giải A trong cuộc thi truyện ngắn của báo “Văn nghệ”, tôi vừa lên tiếng về sự “lặng lẽ” - một điều kiện cần thiết để làm nên tác phẩm văn học nghệ thuật có giá trị, nay lại nói điều ngược lại, vậy có “bất nhất” có mâu thuẫn không?

Xin thưa: sự đời bao giờ cũng có hai mặt. Ngay cả với những tác giả đã “lặng lẽ” làm nên tác phẩm xuất sắc cũng cần sự “ồn ào” kèm theo. Không có những lời khen (và cả tiếng chê) nối nhau xuất hiện trên báo chí, thì giữa thời buổi thiên hạ đang khoái các món ngắn gọn và “mì ăn liền”, làm gì có chuyện các bộ sách dày cộp, cầm đọc mỏi tay, giá lại đắt như “Chiều chiều” của Tô Hoài, “Cơ hội của Chúa” của Nguyễn Việt Hà, “Hồ Quý Ly” của Nguyễn Xuân Khánh... lại được độc giả tìm đọc; sách vừa xuất bản đã phải tái bản. Một sự “ồn ào”, ba phía được lợi: đông đảo bạn đọc lại được  hưởng cái thú mỉm cười một mình trước những trang sách hay; Nhà xuất bản và “đầu nậu” lời to; còn tác giả có thêm nhuận bút.
Hình như đã có người nhận xét là Huế không giỏi cách thức làm “ồn ào” ấy; nói theo ngôn ngữ thương mại là tiếp thị kém, mình có nhiều cái hay cái quý mà không biết cách quảng bá với thiên hạ. Chẳng biết ý kiến đó là đúng hay sai. Tôi chỉ bàn riêng về lĩnh vực văn nghệ, về một loại hình “nghệ thuật không lời” đang cần được “tiếp âm”.
Chợt nhớ hồi đầu tháng 3, trong buổi làm việc với nhà thơ Nguyễn Duy - đại diện Ban biên tập báo Văn nghệ, tại trụ sở tòa soạn Tạp chí Sông Hương, ông Nguyễn Xuân Hoa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa thông tin Thừa Thiên-Huế đã nhắc đến sự kiện sẽ có Trại Điêu khắc quốc tế lần thứ hai tổ chức vào năm 2002. Chuyện đang ở “thì tương lai” mà đã được quảng bá từ hôm nay. Làm ăn có tính toán, có kế hoạch, biết nhìn xa thế là phải. (Xin được mở ngoặc nói thêm: Có một tờ báo nêu nhận xét rằng, nhiều cơ quan chỉ lo chạy “dự án” để có tiền “phần trăm” để hưởng các “tiêu cực phí”, chứ việc triển khai các dự án thế nào, hậu quả nó ra sao thì bất cần! Các sự kiện “Từ điển...” ồn ào mấy tháng nay và hai công trình kè bờ sông tốn hàng chục tỷ đồng vừa mới bị tạm đình chỉ, liệu có lây nhiễm cái bệnh ấy không? Nếu không, xin coi mấy dòng trên như là... một cách phòng bệnh vậy) Liên quan đến chuyện “trong ngoặc” là “hậu dự án” Trại Điêu khắc quốc tế lần thứ nhất. Xin nói ngay để khỏi hiểu lầm: Những người lo cho Trại lần I đã làm hết sức để Huế có thêm những công trình nghệ thuật mới và tôi là người có bài viết sớm nhất, đăng trên tờ báo có lượng phát hành vào loại lớn nhất nước (tờ “Kiến thức ngày nay”) giới thiệu thành công của Trại.
Chuyện “hậu dự án” Trại Điêu khắc quốc tế lần I là quang cảnh vườn tượng hôm nay. Ngay từ khi Trại mới kết thúc đã có sự “đùn đẩy” trách nhiệm hoàn chỉnh khuôn viên và quản lý vườn tượng. Lại có ý kiến rằng vị trí mỗi bức tượng và của cả vườn tượng nữa chưa có quyết định dứt khoát. Có phải vì vậy mà đến nay, vườn tượng vẫn như là không chủ?...
Xin nói sang một khía cạnh khác. Vườn tượng tồn tại đã hơn 2 năm, nhưng nhiều du khách đến Huế vẫn chưa biết, vì nếu tôi không nhầm, nó chưa được giới thiệu trong các sách hướng dẫn du lịch thông dụng, chưa trở thành một địa chỉ văn hóa. Lại nữa, bên cạnh những tấm biển đồng ghi tên tác giả dưới mỗi bức tượng, tiếc gì không dựng một bảng đồng cho thật “ấn tượng”giới thiệu vắn tắt, đại thể “Vườn tượng này được hình thành từ Trại Điêu khắc quốc tế tổ chức từ 1/11 đến 15/12/1998 với sự tài trợ của...., có 29 tác giả tham dự - trong đó 16 người đến từ các nước...”, tạo nên “cột mốc” hình thành một địa chỉ văn hóa mới và thu hút người xem.
 Không chỉ ở vườn tượng quốc tế, bức tượng cụ Phan Bội Châu cũng rất cần bảng giới thiệu  vắn tắt quá trình hình thành, tác giả, kích thước, trọng lượng... của pho tượng. Nhiều lần dẫn những người bạn đến đây, họ đều hỏi về những điều đó, nhưng làm sao tôi nhớ hết được. Nhân nhắc đến bức tượng cụ Phan, xin được nêu lại vấn đề mà các cơ quan hữu quan ở Huế đã bàn bạc nhiều lần vẫn chưa quyết định được. Đó là việc nên đặt bức tượng này ở đâu cho thích hợp? Gần đây, nhân ngày giỗ lần thứ 60 của cụ Phan, trên báo “Lao động”, ông Dương Trung Quốc, Tổng Thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam trong bài “Pho tượng chưa được đặt đúng chỗ” cũng đã viết: “...Dự kiến tượng sẽ được đặt trên khoảng không gian rộng đầu cầu Phú Xuân. Đáng tiếc là ý tưởng tốt đẹo ấy không thành hiện thực...Hình như có chủ trương chưa thành văn bản là vì Huế chưa có tượng đài Bác Hồ nên chưa thể đặt tượng người khác...”! Cần phải nói thẳng: còn có những ý kiến ấu trĩ như vậy thì văn hóa không thể phát triển. Xin được nhắc rằng, cụ Phan là bạn đồng niên với cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Huy, thân phụ nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc; và từ 3/4 thế kỷ trước, Nguyễn Ái Quốc đã viết những dòng biểu lộ lòng kính mộ của mình đối với một chí sĩ thuộc thế hệ cha anh: “Phan Bội Châu, bậc anh hùng, vị thiên sứ, đấng xả thân vì độc lập, được 20 triệu con người trong vòng nô lệ tôn sùng...” Xét về khía cạnh chính trị thì việc đưa tượng cụ Phan ra một vị trí rộng rãi thoáng đãng hơn là cách thực hiện tích cực Nghị quyết 5 của Đảng. Xin đừng cho là tôi cố “nói lấy được”. Đưa bức tượng ra chỗ đông người qua lại, nhiều người biết đến, chính là việc phổ biến rộng rãi các tác phẩm nghệ thuật có giá trị, bảo đảm quyền hưởng thụ văn hóa của công chúng đông đảo, đồng thời góp phần vào việc giáo dục truyền thống cách mạng. Huế giải phóng đã hơn một phần tư thế kỷ, đã bước sang thiên niên kỷ mới, không lẽ một “vấn đề cũ” như thế cứ bị treo lại mãi?
“Nghệ thuật không lời” cần được “tiếp âm” còn là số phận những galery và những bức tranh có giá trị của Huế. Sau galery Bội Trân ở Sài Gòn Morin, Lê Quý Long ở đường Lý Thường Kiệt..., họa sĩ Dương Đình Sang vừa mở galery khá sang trọng ở cùng địa chỉ Sông Hương (số 5 Phạm Hồng Thái). Cũng như vườn tượng quốc tế, hình như chưa có cuốn sách hướng dẫn du lịch thông dụng nào ghi địa chỉ các galery. Các họa sĩ Lê Quý Long, Đường Đình Sang cho biết: Khách ghé lại, chẳng qua đi dạo phố, tình cờ thấy, vào xem, nên số lượng bán được rất ít. Tôi hỏi: “Sao các anh  không in những tờ quảng cáo rồi xin được “đính” vào một chỗ nào đó ở phòng tiếp tân các khách sạn lớn như Hương Giang, Ceintury, Lê Lợi...?” Trả lời: “Không thật quen biết, dễ gì họ cho!...”
Một sự thật ai cũng công nhận: kể từ sau 1975, nghệ thuật tạo hình - môn “nghệ thuật không lời” đã phát triển nhanh chóng, các nghệ sĩ đã sáng tạo được nhiều tác phẩm có giá trị. Tuy vậy, do nhiều điều kiện khách quan, việc tiêu thụ sản phẩm tác phẩm khó khăn hơn ở Hà Nội hay T.P. Hồ Chí Minh, nên khả năng để tái sản xuất, nâng cao tay nghề bị hạn chế. Cùng với việc mở rộng phương thức quảng bá cho các công trình nghệ thuật, các galery, với mối quan hệ gắn bó Hà Nội-Huế-Sài Gòn, thiết nghĩ tổ chức Hội chuyên ngành ở Huế nên chủ động ký kết hợp tác với các Hội ở Hà Nội và T.P. Hồ Chí Minh việc tổ chức triễn lãm định kỳ mỗi năm vài lần cho từng nhóm tác giả, thay vì để các tác giả tự xoay chạy một cách vất vả như lâu nay.
Việc “tiếp âm” cho bộ môn “nghệ thuật không lời” còn một khía cạnh khác, 5 năm trước, tôi đã một lần nêu lên mặt báo, nay nhân kỷ niệm 26 năm giải phóng Huế và năm mở đầu thiên niên kỷ mới vào lúc Thành Phố và Tỉnh đang triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng nhiệm kỳ mới, xin được nhắc lại: Huế cần sớm có một Nhà Bảo tàng Mỹ thuật! Tôi chợt nghĩ: Giá như việc này được quyết định sớm từ mươi, mười lăm năm trước thì bây giờ chúng ta đã có thêm một địa chỉ văn hóa mới làm sang trọng thêm cho Huế với những tác phẩm tiêu biểu của những Tôn Thất Đào, Phạm Đăng Trí, Tôn Thất Văn, Trịnh Công Sơn, Vĩnh Phối, Đỗ Kỳ Hoàng... và rất nhiều tên tuổi khác. Nghĩ đến những tác phẩm ấy nay không biết đang “phiêu dạt” nơi đâu, thật là tiếc! Cuộc đời những tác phẩm có giá trị dài hơn cuộc đời người nghệ sĩ và nghệ sĩ sẽ sống mãi với những tác phẩm đó, nếu như có Nhà Bảo tàng!
Hẳn sẽ có người hỏi: Tiền ở đâu ư? - Xin cứ “kiểm kê” các tòa nhà vừa xây dựng rất “đàng hoàng” ở Huế trong mấy năm qua, sẽ thấy còn rất nhiều phòng rộng để trống hoặc rất ít sử dụng. Vấn đề là cách nhìn của người có quyền phân phối sử dụng đồng tiền mà thôi!
Nói thật vắn tắt, thiên hạ biết đến Huế chỉ vì Huế đẹp! Một ngành nghệ thuật chỉ làm đẹp thêm cho Huế thì tiếc gì...
                                                                     Trường An, 20/3/2001

NguyỄn KhẮc Phê
(nguồn: TCSH số 146 - 04 - 2001)

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • Trong bối cảnh giãn cách xã hội, nghệ sĩ và công chúng cùng ở nhà chung tay phòng, chống dịch bệnh, sân khấu cũng đóng cửa, tắt đèn. Tuy vậy, trên nền tảng trực tuyến, các nghệ sĩ Nhà hát Chèo Việt Nam vẫn “cháy hết mình” qua các chương trình biểu diễn, giao lưu với khán giả, đưa chèo đến gần người yêu nghệ thuật truyền thống.

  • Từ những câu chuyện cảm động hoặc những hình ảnh “đắt giá” nhiều họa sĩ chuyên nghiệp và không chuyên đã có những sáng tác tranh minh họa, ký họa theo phong cách lạc quan, lan tỏa những thông điệp tích cực về phòng, chống Covid-19.

  • Cùng với các loại nhu yếu phẩm, thời gian qua, nhiều tổ chức và đơn vị xuất bản đã chung tay đưa sách vào các khu cách ly và phong tỏa do dịch bệnh trên địa bàn TPHCM. Trong những ngày phải thực hiện giãn cách xã hội, hoạt động đưa sách đến tay bạn đọc thật có ý nghĩa.

  • Nhờ sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, các phần mềm dịch thuật miễn phí và có phí ra đời ngày càng nhiều, hỗ trợ tích cực cho quá trình chuyển ngữ. Tuy nhiên, vai trò của dịch giả vẫn không thể thay thế, đặc biệt trong lĩnh vực xuất bản.

  • Thời gian qua trên các trang mạng xã hội dấy lên những cuộc chiến livestream, có kênh thu hút hàng trăm ngàn người xem, cả trong và ngoài nước.

  • Nghị quyết số 68/NQ-CP của Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19 đã đề cập mức hỗ trợ dành cho diễn viên, nghệ sĩ hưởng lương hạng bốn trong các đơn vị nghệ thuật công lập. Đây được xem là bước đi thiết thực, ý nghĩa, góp phần kịp thời chia sẻ khó khăn cho đội ngũ nhân lực trẻ ở các loại hình nghệ thuật biểu diễn.

  • Những hình ảnh trống vắng, im ắng của một thành phố vốn sôi động, náo nhiệt trước đây được nhiều nhiếp ảnh gia, những người chụp ảnh chuyên và không chuyên ghi lại. Rất nhiều bức ảnh đẹp về con người thành phố nghĩa tình, sẵn sàng nhường cơm sẻ áo khi dịch bệnh bùng phát gợi cho người xem nhiều xúc cảm…

  • Bằng những cách khác nhau, các nhà văn của thành phố đã và đang chung tay tham gia phòng chống dịch Covid-19. Từ trực tiếp tham gia công tác thiện nguyện cho đến tìm kiếm chất liệu để có những tác phẩm gắn liền với đời sống người dân trong những ngày này.

  • Trong thời điểm giãn cách xã hội do dịch bệnh, các buổi trò chuyện, giao lưu, giới thiệu sách trực tiếp đều tạm hoãn, tuy nhiên, nhiều hoạt động vẫn được tổ chức theo các hình thức khác nhau nhằm kết nối với độc giả qua những trang sách, góp thêm niềm vui đọc.

  • Khi khán giả chưa thể đến rạp, sân khấu chưa thể sáng đèn, việc xây dựng và triển khai mô hình “nhà hát truyền hình” được xem là hướng đi phù hợp để không làm đứt đoạn dòng chảy biểu diễn nghệ thuật trong đại dịch. Ðồng thời, giữ lửa đam mê nơi nghệ sĩ và mang đến nhiều cơ hội giúp công chúng được thưởng thức những tác phẩm nghệ thuật chất lượng cao.

  • Sau 2 năm lao đao vì dịch Covid-19, nhiều đơn vị sân khấu truyền thống đang đối mặt với nguy cơ phải đóng cửa, ngừng hoạt động, hoặc tình trạng nguồn nhân lực bị suy giảm trầm trọng. Trong khi đó, số lượng nghệ sĩ hoạt động trong lĩnh vực sân khấu truyền thống đang dần mai một, việc đào tạo nghệ sĩ trẻ gặp không ít khó khăn. Đây là vấn đề cấp bách, rất cần được ngành văn hóa và các cơ quan chức năng quan tâm kịp thời.

  • 0 giờ ngày 9-7, khi TP.HCM bắt đầu thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị 16, cũng là lúc nỗi lo lắng phủ trùm lên hàng vạn mảnh đời sống khó khăn, vô gia cư, chạy cơm từng bữa.

  • “Hỡi cô thắt dải lưng xanh/ Có về Nam Định với anh thì về/ Nam Định có bến đò Chè/ Có tàu Ngô Khách, có nghề ươm tơ”.

  • Phá bỏ và xây mới tiêu hao rất nhiều năng lượng, lãng phí nguyên nhiên liệu và gây ô nhiễm môi trường. Việc chuyển đổi công năng công trình cũ nên được ưu tiên. Vấn đề là công trình ấy sẽ được biến đổi công năng như thế nào trong tương lai để mang lại giá trị cho xã hội.

  • TP.HCM đã qua gần 5 tuần thực hiện giãn cách xã hội và Chỉ thị 10, chị tôi và những người thân của chị, hay chú Bảy, chú Út chạy xe ôm trước cơ quan tôi cũng như nhiều người khác, đã thấm mệt mỏi với sự sợ hãi, lo âu...

  • Gia đình có vai trò quan trọng trong việc chọn lọc, lưu truyền và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc. Phát triển gia đình là nhiệm vụ có tính chiến lược của sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam. Trước tác động của quá trình phát triển kinh tế - xã hội, gia đình Việt đã trải qua những biến chuyển lớn, kéo theo sự thay đổi các giá trị gia đình truyền thống. Vì vậy, xác định hệ giá trị chuẩn mực mới cho gia đình Việt Nam là công việc cần thiết hiện nay.

  • Vào cuối tháng 4-2021, các diễn viên trong Đoàn múa rối Rồng Phương Nam (Nhà hát nghệ thuật Phương Nam) tất bật tập vở mới Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực để kịp công diễn dịp hè. Khi mọi thứ được chuẩn bị sẵn sàng thì đợt dịch Covid-19 ập đến, những diễn viên múa rối nước của đoàn tứ tán khắp nơi. Kẻ về quê, người ở nhà trông con…, mong chờ ngày được hội ngộ khán giả.

  • Trong Offline: Giải phóng tâm trí khỏi căng thẳng trên điện thoại thông minh và mạng xã hội (Tân Việt Books và NXB Dân Trí), hai tác giả Imran Rashid và Soren Kenner sẽ cung cấp cho độc giả những thông tin gây sốc về cách các gã khổng lồ công nghệ như Facebook, Apple, Google và Instagram… sử dụng cách “hack tâm trí” để khiến bạn và con bạn bị cuốn hút vào các sản phẩm của họ.

  • Với người Phật tử, dù không có một quy định nào, nhưng có lẽ Đại lễ Phật đản là một sự kiện vui tươi và thành kính nhất, có sức cộng hưởng trên toàn thế giới.

  • Đại dịch Covid-19 đã khiến cả xã hội đảo lộn, nhiều ngành nghề gặp khó khăn. Sân khấu – ngành nghệ thuật biểu diễn trực tiếp cũng rơi vào tình trạng vô cùng vất vả.