NGÔ MINH
Đến năm 2018 này, nhà văn Huế tuổi U80, trên 80, còn sống cả chục người. Có thể gọi đây là THẾ HỆ VÀNG của Huế, thế hệ trụ cột làm nên diện mạo văn chương Huế từ sau năm 1975.
Gần nửa trong số họ đã được Giải thưởng Nhà nước. Đa phần những nhà văn này là những Tổng biên tập, những người đầu tiên tạo nên Tạp chí Sông Hương danh giá cho đến ngày nay! Mỗi nhà văn Huế tuổi 80 này có thể viết hàng pho sách dày về họ. Đến những ngày xuân này họ vẫn còn chứa chan nghiệp bút đời văn lắm.
Có 3 nhà văn Huế do tuổi già, ốm đau không viết nữa. Đó là nhà văn Hồng Nhu, 85 tuổi (1934) Giải thưởng Nhà nước về VHNT. Anh là một cây truyện ngắn hàng đầu Việt Nam. Những truyện ngắn Vịt trời lông tía bay về, Lễ hội ăn mày… đọc đi đọc lại vẫn thích. Mới đây, chị Trâm (vợ) cùng chồng đi uống cà phê. Giữa chừng chị Trâm bảo anh ngồi uống để chị về nhà có tí việc, sẽ trở lại ngay. Không có vợ bên, Hồng Nhu uống xong, lững thửng đi bộ về. Nhưng anh không nhớ đường, đi lạc, vợ con phải tìm mãi mới được. Lẫn thẫn rồi. Nhưng sáng nào anh cũng ra quán báo gần nhà mua tờ Bóng đá, Thể tháo Văn hóa về đọc. Anh ghiền bóng đá, không bỏ sót trận nào trực tiếp trên truyền hình… Nhà văn nằm một chỗ 20 năm nay là Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937), Giải thưởng Nhà nước về VHNT, bị tai biến năm 1998. Vợ chồng Tường - Dạ đã vào ở với con gái tại Sài Gòn từ năm 2012. Sau tập bút ký Lời tạ từ của một dòng sông (2011), anh Tường không viết nữa! Cuối tháng 8/2016 vợ chồng ra Huế định ở chơi đến hết Tết. Mới vài ba ngày đã bị tai biến lại. Hôn mê. May vào kịp Bệnh viện Đại học Huế. Một tháng sau khi đỡ bệnh, Bệnh viện đã cho xe chuyên dùng cùng bác sĩ, y tá áp tải vào Tp. HCM. Nhà thơ Trần Vàng Sao (1942) là tác giả Bài thơ của một người yêu nước mình được người đọc bình chọn là một trong 100 bài thơ Việt hay nhất thế kỷ XX. Trần Vàng Sao không vào Hội Nhà văn Việt Nam. Cuối tháng 10/2017, anh bị tai biến, lên viện, nặng quá, bệnh viện trả về, may vẫn tỉnh! Sau Tết Mậu Tuất anh vẫn cười với bạn bè đến thăm!
Ba “ông nhà văn già 81” (1937) sôi động nhất là Nguyễn Đắc Xuân, Nguyễn Khắc Phê, Nguyễn Quang Hà. Mới cuối tháng 9/2017, Bảo tàng văn hóa Huế đã giới thiệu 2 cuốn sách nóng hổi, dày dặn của Nguyễn Đắc Xuân in rất đẹp. Đó là sách Thiền Lâm - Ngôi chùa lịch sử, Thiền viện đầu tiên lớn nhất xứ Đằng Trong (Nxb. Thuận Hóa, 6/2017) và Phủ Dương Xuân thời các Chúa Nguyễn - Tiền thân cung điện Đan Dương của Hoàng đế Quang Trung ở Huế (Nxb. Văn hóa Văn nghệ Tp. HCM). Những cuốn sách nghiên cứu này nằm trong lộ trình “Đi tìm lăng mộ Hoàng đế Quang Trung” anh đã dày công nghiên cứu từ hơn 30 năm nay, và dường như anh sắp tới đích!? Nguyễn Đắc Xuân đã có gần 70 đầu sách về triều Nguyễn và Huế xưa. Chỉ tính từ năm 2011 đến nay anh đã ấn hành 9 đầu sách, trong đó có 2 cuốn rất dày và rất quan trọng: 700 năm Thuận Hóa - Phú Xuân (Nxb. Trẻ, 2009), tự truyện ngàn trang Nguyễn Đắc Xuân - Từ Phú Xuân đến Huế (3 tập, Nxb. Trẻ). Dù mắt anh chỉ còn một phần tư thị lực, đọc sách phải có kính lúp, làm mạng phải nhờ thư ký, nhưng sức nghĩ, sức viết của cây bút già này tuổi trẻ theo không kịp! Đó là chưa kể bao nhiêu bài phản biện xã hội nóng bỏng thường xuyên trên báo, trên mạng!
Nhà văn Nguyễn Quang Hà đã viết trên 30 đầu sách. Giữa tháng 9/2017, sau cơn tai biến nằm viện, đã đến nhà biếu tôi cuốn tiểu thuyết Nhật ký Đông Sơn (285 tr, Nxb. QĐND, 2017). Anh cho biết anh đang viết tiểu thuyết mới Mỹ nữ Mộng Huyền khoảng 500 trang, đang viết được nửa thì bị tai biến, bây giờ đang viết tiếp cho xong. Dường như nhà văn sinh năm 1937 khai thành 1939 để đi bộ đội, đã qua 8 lần mổ, hiện vẫn đeo cái “bị đại tiện nhân tạo” này bút lực vẫn rất ghê gớm!
Nhà văn Nguyễn Khắc Phê, Giải thưởng Nhà nước về VHNT, sau tiểu thuyết Biết đâu địa ngục thiên đường (Nxb. Phụ nữ, 2010) nổi tiếng, đã ra mắt rất nhiều cuốn sách khác như Những người mở đường ngày ấy (2016), Nhà văn và thời cuộc (2013)… Năm 2016 anh bị ngã quỵ suýt “đi họp”. May là chị Rạng (vợ) phát hiện được. Thế mà năm đó anh cho ra mắt cuốn tự sự của đời mình: Số phận không định trước dày gần 600 trang. Nghe nói sách này sắp được tái bản. Vài năm nay, Nguyễn Khắc Phê cùng anh chị em ruột của mình đã biên soạn và xuất bản những cuốn sách về ông bố Hoàng Giáp Nguyễn Khắc Niêm, sách 30 năm tưởng nhớ mẹ về mẹ Đoàn Thị Viên và ông anh nổi tiếng Nguyễn Khắc Viện. Đó cũng là “chuyện hậu sự” của gia đình mà anh lo toan được!
Nhà văn Bửu Ý (Nguyễn Phước Bửu Ý) dạy tiếng Pháp và dịch giả. Nhưng văn chương ông ai cũng nể. Trước 1975, Bửu Ý là cây bút uy tín được bạn đọc hâm mộ với rất nhiều các bài viết trên các tạp chí Mai, Văn, Diễn Đàn, Phố Văn... Nhắc đến Bửu Ý người ta nhớ ngay đến cuốn sách nổi tiếng Nhật ký Anne Frank do ông dịch từ tiếng Pháp (Nxb. An Tiêm, 1974). Ngoài ra, Bửu Ý còn dịch nhiều tác phẩm kinh điển của nước ngoài như Truyện con lừa và tôi của Juan Ramón Jiménez, Hoàng tử bé của Antoine de Saint-Exupéry… Cuối năm 2017 (81 tuổi), Bửu Ý ra mắt một lúc 5 tập sách do Công ty Sách Phương Nam ấn hành: Ngày tháng thênh thang, Nước chảy qua cầu, Trịnh Công Sơn một nhạc sĩ thiên tài, Tâm tình với Trịnh Công Sơn, Tác giả thế kỷ XX làm bất ngờ nhiều bạn đọc. Thì ra nhà văn già nói rỉ rả từng câu này bút lực còn sung lắm! Anh Bửu Ý không phải hội viên Hội Nhà văn Việt Nam!
Nhà văn Tô Nhuận Vỹ, Giải thưởng Nhà nước về VHNT, có hai tác phẩm gần đây là Vùng sâu (tiểu thuyết, Nxb. Hội Nhà văn, 2012) và Bản lĩnh văn hóa (Nxb. Tri thức, 2014). Là hai tác phẩm rất đáng đọc thể hiện phẩm chất của một cây bút tài năng và có bản lĩnh. Mấy năm qua Tô Nhuận Vỹ ít viết. Anh bận bịu với con cháu. Nhờ nhuận bút Dòng sông phẳng lặng (3 tập) tái bản lần thứ 6 năm 2016, anh có tiền mua vé khứ hồi sang Mỹ chăm nuôi con gái Tô Diệu Liên sinh nở tới 4 tháng ròng. Năm nay anh lại bận bịu với con gái Tô Diệu Lan sinh nở. Hàng ngày anh đi cà phê với bạn, không quên rẽ vô chợ Bến Ngự mua thực phẩm về cho vợ thổi cơm cả ngày. Ít viết nhưng việc gì của Hội Nhà văn Việt Nam anh đều được mời tham gia ý kiến, như Hội nghị văn chương mùa thu mời các nhà văn Việt ở Hải ngoại năm rồi. Anh đang ấp ủ tác phẩm cuối đời của mình… Đầu năm 2018 đang đi trên đường, anh bị một người đi xe máy cùng chiều tông mạnh, ngã dập mặt xuống đường, phải cấp cứu tại Bệnh viện Trung ương Huế. May mà không bị chấn thương sọ não!
Nhà văn Nguyễn Văn Dũng (1941) là một võ sư Karate cao cấp huyền đai đệ thất đẳng. Ông được ghi nhận đã đào tạo được cả chục ngàn môn đồ Suzucho Karatedo tại Việt Nam. Anh đã có 8 cuốn sách dạy về võ Karate. Võ và văn. Anh viết văn muộn, nhưng đến nay đã có 5 tác phẩm: Linh Sơn mây trắng (Nxb. Thuận Hóa, 2006); Đi tìm ngọn núi thiêng (Nxb. Thuận Hóa, 2012); Lời tự tình của một dòng sông (Nxb. Thuận Hóa, 2013); Trò chuyện với môn sinh (Nxb. Thuận Hóa, tập 1/2014, tập 2/2017); Tâm thức núi (Nxb. Thuận Hóa, 2015). Anh đang chuẩn bị cho cuốn sách bút ký mới Đi qua những dòng sông. Nhà văn đã đi khắp thế giới, đã vào rừng Amazon, đi thuyền trên sông Amazon (Brazin). Văn Nguyễn Văn Dũng như con người anh, dịu hiền, chắt lọc và cuộn ngầm như sông Hương. Viết văn hay thế nhưng lúc nào anh cũng bảo: “Với văn chương mình là ngoại đạo” và không vào Hội Nhà văn!
Nguyễn Khoa Điềm (1943), Giải thưởng Nhà nước về VHNT. Mấy năm qua, ngoài chuyên đọc lại tập hợp in các tuyển thơ chuyên đề của mình, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm cũng đã sưu tầm, tập hợp, sửa chữa tư liệu bài vở để ra mắt 3 bộ sách về bố mình, nhà văn Hải Triều - tác phẩm (1987); Hải Triều toàn tập (2 tập) (1996) và về bà nội Tuyển tập Đạm Phương Nữ sử (Nxb. Hội Nhà văn, 2016). Những công trình đó thể hiện tấm lòng của một người con, người cháu hiếu thảo! Anh Điềm vừa trải qua một tai nạn nguy hiểm. Đầu năm 2017, anh bắc ghế đóng đinh trên tường nhà cao, bị ngã rơi xuống sàn nhà, chấn thương sọ não, phải mổ! Lúc đó, chị Lợi (vợ) và các con đều ở Hà Nội. Anh nằm Bệnh viện Quốc tế Huế cả tháng trời. Các bác sĩ Huế đã tập trung chăm sóc cho nhà thơ. Thật may là anh đã qua khỏi, đã nói chuyện và đi lại được. Anh nhiệt tình tham dự các cuộc hội thảo, tọa đàm để gặp anh em! Sau khi “hết quan hoàn dân” anh có tập thơ Cõi lặng (2007). Giờ anh vẫn làm thơ đều đặn. Vẫn “một mình một xe đạp, gió gọi anh đi…”.
Chỉ dăm ba năm nữa, thế hệ này có còn đông đủ? Ôi! 80, 85 cả rồi. Bài viết này mong như bức ảnh chung về các anh, THẾ HỆ VÀNG của Huế!
N.M
(SHSDB28/03-2018)
LÊ HUỲNH LÂM
Văn chương như một món ăn tinh thần cho mọi người. Đối với những người đam mê, các tác phẩm văn chương như hơi thở, như máu thịt. Ngoài việc là món ăn tinh thần, văn chương như những con đường vươn ra dẫn dắt để nối kết, giao thoa giữa quốc gia này với quốc gia khác, giữa vùng miền văn hóa này với vùng miền văn hóa khác.
LÊ VĂN LÂN
Trong phong trào đô thị Huế, từ phong trào hòa bình 1954 - 1955, phong trào Phật giáo ở Huế những năm 1963 - 1964 đến phong trào li khai ở Huế 1966, có một nhân vật khi nhắc đến hầu như ai cũng biết - đó là bác sĩ Lê Khắc Quyến, nguyên Giám đốc Bệnh viện Trung ương Huế, nguyên Khoa trưởng Đại học Y khoa Huế.
ĐỖ MINH ĐIỀN
Ngày 01/10/2012, một tin vui không chỉ dành riêng cho Huế khi bộ Cửu vị thần công là 1 trong 30 hiện vật/nhóm hiện vật đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia Việt Nam.
NGUYỄN MINH VỸ
Hồi ký
Thú thật với các bạn Tạp chí Sông Hương và những ai cùng quê là trước Cách mạng Tháng 8-1945 tôi có phần nào "mặc cảm" vì cái gốc Thừa Thiên của mình.
LƯƠNG AN
Vào đầu nửa sau thế kỷ 19, tại Phú Xuân (tức Huế bây giờ), giữa lúc tiếng tăm hai anh em Miên Thẩm và Miên Trinh đang lừng lẫy, một sự kiện bỗng thu hút sự chú ý của giới thơ kinh thành: sự xuất hiện gần như đồng thời của Tam Khanh(1), ba nhà thơ nữ người hoàng tộc, trong đó, Thúc Khanh được ca ngợi nhiều hơn cả.
(SHO) Tiến sĩ Lê văn Hảo quê ở Huế, con trai ông Lê Văn Tập - một đại phú gia ở miền Trung, du học Pháp (1953), đỗ Tiến sĩ Đệ Tam cấp ngành Dân tộc học (1961) tại Đại học Sorbonne, làm việc tại Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp (Centre national de la recherche scientifique) một thời gian rồi về nước (1965) giảng dạy Dân tộc học và Văn minh Việt Nam tại các Đại học Văn khòa Huế, Đại học Văn khoa Sài Gòn.
Có một người phụ nữ xứ Huế sinh sống và giảng dạy tại CHLB Đức nhưng luôn dành tình trang trọng chiếc áo dài Việt Nam. Bà là TS triết học Thái Kim Lan, với bà, áo dài làm nên một phần bản sắc vẻ đẹp phụ nữ Việt Nam.
NGUYỄN HỒNG TRÂN
Như chúng ta đã biết qua sách sử, cựu Hoàng đế Bảo Đại có 2 người vợ được hôn thú chính thức. Đó là bà Nguyễn Hữu Thị Lan (tức Nam Phương Hoàng hậu) và bà người Pháp là Monique Marie Eugene Baudot.
LÊ VĂN LÂN
Những thập niên cuối thế kỷ XX, có một nhân vật lúc ẩn lúc hiện như rồng trong mây, như kình ngư giữa đại dương, có mặt ở các thời điểm lịch sử, có tác động đến phong trào giải phóng dân tộc ở Thừa Thiên Huế nói chung và phong trào đô thị Huế nói riêng.
PHAN THUẬN AN
"Hôm nay, Ngài trở về trong lòng đất mẹ thân yêu, trở về giữa tất cả đồng bào con Hồng cháu Lạc, trở về bên núi Ngự, sông Hương...
"Chúng ta thành kính cầu cho nhà vua đời đời yên nghỉ.
"Lòng yêu nước của nhà vua còn sáng mãi với sử xanh".
NGUYỄN ĐẮC XUÂN
LTS: Thời Pháp thuộc cũng như thời tạm chiếm, những “thượng khách” đến du lịch Huế thường được bà công chúa Lương Linh (con gái thứ 19 của vua Thành Thái và là em út của vua Duy Tân) hướng dẫn.
LÊ TIẾN DŨNG
Một ngày cuối thu tháng Mười năm 1965 tôi nghe qua Đài Tiếng nói Việt Nam một tin quan trọng: Hội Văn nghệ Giải phóng công bố Giải thưởng Văn học Nghệ thuật Nguyễn Đình Chiểu.
ĐOÀN XANH
Nhà thơ, nhà báo Thúc Tề bị Pháp thủ tiêu khi mới 30 tuổi. Gần 50 năm sau, bí mật được phát lộ, Nhà nước đã truy tặng ông danh hiệu Liệt sĩ với bằng Tổ quốc ghi công.
Ở tuổi 75, nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân vẫn miệt mài bên chiếc máy tính để làm việc mỗi ngày. Ông luôn mang theo bên người một chiếc máy ghi âm, loại dùng bằng băng cassette, ông có thói quen ghi lại bất cứ buổi làm việc nào với các phóng viên báo, đài... Đón tôi trong con hẻm nhỏ dẫn vào ngôi nhà ở một quận gần trung tâm Sài Gòn, ông đội chiếc mũ kiểu Huế và những tiếng “răng, ni, nớ” rất Huế của ông mang lại cho tôi sự gần gũi để bắt đầu buổi trò chuyện.
Nhà văn ÁNH HƯỜNG (thực hiện)
Ngày 9/6/2014, nhà báo Nguyễn Khoa Bội Lan đã vĩnh biệt chúng ta, hưởng thượng thượng thọ 105 tuổi
Tôi lặng lẽ đi tìm về nhà "O Thương trống” mà trong lòng có cảm giác như một đứa con đi xa lâu ngày trở về với mẹ để được nghe mẹ kể chuyện đời, chuyện nghề.
Có lẽ cho đến nay, ông Lê Văn Kinh là nghệ nhân làng nghề truyền thống lập nhiều kỷ lục nhất VN. Ông đã lập kỷ lục về bộ tranh thêu bài thơ "Cáo tật thị chúng” của Mãn Giác Thiền sư bằng 14 thứ tiếng. Tiếp đó là bộ Tâm kinh Bát Nhã Ba La Mật. Đầu tháng 5-2014 vừa qua, ông tiếp tục xác lập kỷ lục thứ ba, đó là thêu tay hai bài thơ "Tẩu lộ” và "Hoàng hôn” - hai bài thơ trong tập "Nhật ký trong tù” của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
VÕ SƠN TRUNG
Con người đó, là nhà văn, nhà văn hóa, nhà từ điển học Đào Đăng Vỹ cực kỳ nổi tiếng ở Huế từ những năm 1940. Ông sinh ngày 1 tháng 2 năm 1908 tại Huế, có tài liệu nói ông mất ngày 7/4/1987 tại California - Mỹ(1).
Cật tre được lựa từ rừng già, xung quanh lồng được chạm trổ tuồng tích như một bức tranh hoàn hảo… Những chiếc lồng chim như một tác phẩm nghệ thuật ấy có giá cả chục triệu đồng.
Nếu còn sống, ngày 28 tháng 2 năm nay, cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn sẽ tròn 75 tuổi. Nhưng ông đã nằm xuống 13 năm rồi, vào một ngày đầu hạ, cái ngày mà cả thế giới có quyền được nói dối và chắc hẳn nhiều người yêu thương ông cũng từng mong đó chỉ là một lời nói đùa…