Ca khúc Bích Anh (*) - ngăn ngắt tình hoài hương

10:54 30/10/2008
NGUYỄN THỤY KHAĐọc Dòng nước trong (Ca khúc Bích Anh), Nxb Đà Nẵng, 2006


Trong trí nhớ mờ sương của tôi, Bích Anh hiện lên như cô bé quàng khăn đỏ bước ra từ cổ tích và đứng hát hồn nhiên trên sàn diễn trẻ thơ của Sài Gòn 1975 sau ngày giải phóng. Ngày ấy, giai điệu “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” của Phong Nhã đã đưa cô bé Bích Anh tới vinh dự đoạt Huy chương Vàng cuộc thi hát thiếu nhi Sài Gòn 1975. Là người lính giải phóng, tình cờ được nhận vào mình ấn tượng trong ngần của giọng hát nhi đồng này, tôi tự nhủ thầm: “Thế là từ nay, sau hai mươi năm đứt quãng, các em bé Việt lại được hát tự do những giai điệu về Bác Hồ”. Không ngờ, mười năm sau, vào dịp kỷ niệm 10 năm giải phóng Sài Gòn, tôi lại được gặp và nghe Bích Anh hát cùng nhóm “Dây leo xanh” của cô do nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu giáo dưỡng. Cái giọng hát thanh mảnh, truyền cảm như chính dáng điệu thiếu nữ của Bích Anh đã khiến người nghe có cảm giác bị chinh phục thật ngọt ngào. Và giờ đây, sau hơn 30 năm, tôi lại được nghe giọng hát Bích Anh đang hát lên những giai điệu của chính mình. Đó là một duyên ngộ thật lạ giữa dòng thời gian vô thủy, vô chung. Cứ thế, giọng hát lan toả vào tôi những giai điệu ngăn ngắn tình hoài hương.

Có lẽ nhờ được giáo dưỡng bởi thầy Cầu - “Quả chôm chôm biết hát” đầy tài năng và tình thương - và sự chăm sóc như con gái của anh Sơn (nhạc sĩ Trịnh Công Sơn) thân thiết, Bích Anh đã nhập vào mình tự nhiên từ lúc nào một thế giới mỹ học sáng láng, nhân bản. Ám ảnh nhất trong những giai điệu ấy là “Sợi dây leo màu xanh” mà Bích Anh viết dành tặng tất cả những người bạn của mùa hè đầu thập kỷ 80 của thế kỷ trước. Hình ảnh của giai điệu thật giống như sợi dây leo cuốn quanh dòng nhạc với những thi ảnh mơ màng, thanh xuân của ca từ: “Màu trời xanh ngát - miền cỏ thơm ngát - Lùa vào chân bước - Nhẹ nhàng êm ái - Ôm tròn những gót chân son - Đường dài ra suối - Ngập tràn tiếng hát của đàn chim bé dại - Còn tung cánh bay...”. Một hồi ức thiếu nữ trinh trắng quấn quýt bên nhau ca vang đẹp đến nỗi muốn van xin đấng tối cao hãy dừng thời gian giây lát: “Xin trái đất ngừng quay - xin mây trắng đừng bay - Cho cây lá còn xanh tươi - Cho ta mãi gần bên nhau cùng đi suốt con đường...”. Giai điệu được nhắc lại như ước muốn đừng bao giờ tan biến những ngày xanh biếc như những sợi “dây leo xanh mát mẻ trẻ trung và yêu đời”. Khao khát bỏng cháy như nốt pha trung âm của giọng rê thứ đột ngột được thăng cao nửa cung mang hơi thở giọng trưởng đồng âm. Nốt pha thăng ấy còn xuất hiện cuối bài trong đoạn quay trở về giai điệu ban đầu dường muốn khắc tạc mãi mãi hạnh phúc những năm tháng đã rời xa: “Đàn trẻ yêu mến - Hồn bừng hương mới - Lòng bàn tay trắng trong. Đầy những dây leo xanh - Sợi dây leo màu xanh - Sợi dây leo màu xanh - xanh mãi”. Có lẽ, đấy cũng là lý do các cô gái yêu ca hát đã chọn cho nhóm của mình cái tên “Dây leo xanh” dễ thương từ những buổi lãng du đi biểu diễn ở các đơn vị thanh niên xung phong tại các vùng rừng núi miền Đông Nam Bộ những ngày đầu giải phóng.

Tình hoài hương trong ca khúc Bích Anh cứ ngăn ngắt trong những giai điệu về “Lá”, “Thảo”, “Lúa”, “Mưa”, “Đồng nội”, “Cánh diều xưa”, “Núi”, “Buồm”. Cái bát quái hoài hương này khiến cái tình xa xứ cứ xoay tròn day dứt. Vừa mới buồn vì: “Khi mùa thu đến vàng khung trời - Lá sầu gieo xuống thành muôn lời - Nát vì lót mềm bước chân lạ khóc - Vì khô gầy xa cành xưa...”, thì đã vui và đã yêu khi thấy: “Mọc hoang trên lối vắng những cành hoa màu tím tơ - Hồn hoa như giấy mới rất yêu đời và rất vui...”. Vừa thấy “ngọt ngào tiếng em - nhẹ trong hương lúa - chiều buông nắng say thả cho lúa bát ngát...”, đã nghe: “Mưa đang rơi em bé ríu rít ngoài hiên - chim bay về đứng hót líu lo chuyện trên trời...”. Vừa thả hồn trên đồng nội với: “Hoa giăng muôn lối nhỏ - Nở ngát bàn chân sai nhún nhảy - Như chim xanh bay giữa trời - Em tung tăng giữa đồng nội...” đã bâng khuâng: “Con diều xưa - chờ mây gió bay cao - Thả hơi nắng tươi - Mùa xuân về...”. Vừa nhớ Trịnh Công Sơn với “Núi ngồi yên - Con mắt trời nồng ấm...” còn mình thì lại thấy: “Núi ngồi - Dòng sông chảy xuôi”, đã thấy trên sông ấy: “Một ngọn buồm trắng mơ...”. Giai điệu Bích Anh có những khi mềm mại dây leo xanh, có những khi lại dựng đứng như bức tường, như vách đá của thác dốc tâm tư.

Nghe ca khúc Bích Anh, không hiểu sao tôi cứ nghĩ đến một bài thơ rất hay của một thiên tài thơ Nga bị ruồng bỏ - Ô Xip Man-delstan. Bài thơ có tên là “Im lặng” cứ khiến ta cứ liên tưởng đến khoảnh khắc ở giữa “những ngôn từ kết thúc” và “khi âm nhạc bắt đầu”. Bài thơ như giải thích cho tôi cái bút pháp hồn nhiên mà Bích Anh sử dụng để sáng tạo nên những ca khúc của mình: “Nàng còn chưa ra đời - Nàng vừa là nhạc vừa là lời - và vì vậy sợi dây không dứt - nối kết mọi sinh thể... Ước gì miệng tôi lấy lại được - Sự im lặng buổi ban đầu - như một nốt nhạc pha lê - trong vẻ trong trắng trinh nguyên...” (Bản dịch cuả giáo sư Phạm Vĩnh Cư - N.T.K). Dường như thấm vào mình cách lập ngôn của Phạm Trọng Cầu và Trịnh Công Sơn, Bích Anh đã lôi kéo bằng cảm xúc cả nốt nhạc lẫn ngôn từ vào cuộc chơi chung, khiến cho ca khúc của mình có dáng vẻ “vừa là nhạc, vừa là lời”. Rất khó có thể tách rời nhạc và lời trong ca khúc Bích Anh, giống như ta đã từng khó khăn như không thể làm được với ca khúc Phạm Trọng Cầu và Trịnh Công Sơn. Nhạc cũng đầy chất thơ mà lời cũng đầy chất thơ. Hai chất thơ ấy hoà vào trong một “dòng nước trong” của tâm hồn đầy trắc ẩn. Điều này có ấn tượng rất rõ trong bài “Mẹ” mà chắc chắn Bích Anh đã dốc cả trái tim rớm lệ nhớ nhung của mình vào giai điệu dành kính tặng người mẹ của mình

Mẹ như vầng trăng
Mẹ như dòng suối mát
ngọt ru đời con
đêm dài
Mẹ như dòng sông
phù sa đỏ thắm
nuôi đời

Gió mây hát ra lời mẹ
ru giấc xưa
Bao ngày nắng bao ngày mưa giông thác đổ

Đoá lan hương bên trời
ngát mênh mông
trái tim yêu trái tim mơ trái tim không lượng bờ
Toàn ca khúc đầy chất thơ, nốt đô thăng thơ nhất và chữ “Lượng” ở câu kết là thơ nhất. Siêu thực đến ngạc nhiên: “Trái tim sâu không lượng bờ”.

Nếu ở ca từ, Bích Anh đã khiến ta ngỡ ngàng như: “Người trên đường không lẽ quen - Mà trong lòng bỗng thấy vui...” hay “và đôi bàn tay lỡ quên - Hái cánh hoa xinh xinh lìa thân buồn...” thì trong giai điệu, Bích Anh cũng mở cho ta thấy sự tìm tòi ẩn sâu trong tư duy hoà thanh. Bài “Tóc tơ” cho ta rõ Bích Anh đã “chơi” hoà thanh rất riêng tư như thế nào. Ca khúc không ghi hoá biểu ở đầu dòng nhạc với câu hát đầu gồm hai âm tiết tiến hành trên giọng đô trưởng. Câu thứ hai cũng với hai âm tiết mô phỏng câu thứ nhất nhưng tiến hành trên giọng thứ đồng âm với sự xuất hiện rất si giáng. Ở đoạn sau, ngay từ tiết nhạc đầu đã thấy có sự lạ trong các nốt của giai điệu. Cũng là nốt đồng âm nhưng hai ô nhịp đầu, tác giả ghi nốt mi giáng, còn ở ô nhịp cuối tiết, tác giả lại ghi rê thăng. Mặc dù về cao độ, mi giáng bằng rê thăng như về hoà thanh, khi ghi nốt giai điệu như thế, có lẽ hai nghệ sĩ guitare Trần Văn Tài và Vũ Văn Tuyên phải tìm một cách chuyển theo đúng gợi ý ghi trong giai điệu. Điều đó, khiến đoạn sau của “tóc tơ” có vẻ “rối bời’ hơn đoạn đầu. Không chỉ thế, ở các tiết nhạc sau, tác giả còn cho nốt át âm - nốt sol. thăng bất chợt rồi lại bình bất chợt, khiến hiệu quả “rối bời” càng rõ rệt hơn. Cũng với cách riêng như thế, Bích Anh đã tạo ra một nỗi nhớ rất “gồ ghề” trong ca khúc “Nhớ”. Việc trộn lẫn giọng mi thứ và giọng mi trưởng trong nhịp đảo phách liên tục đã cho thấy rõ sự “gồ ghề” này. Và giai điệu còn gồ ghề hơn khi tác giả cho xuất hiện những nốt hạ âm - nốt la, thăng bất chợt và bình bất chợt. Nếu Trịnh Công Sơn đã từng da diết: “Em còn nhớ hay em đã quên - Nhớ đường dài - Qua cầu lại nối - Nhớ phố xưa quen - Nhớ tên bàn chân - Nhớ ngựa thồ - ngoại ô xa vắng - Nhớ xôn xao - Hàng quán đêm đêm”, thì đến Bích Anh, nỗi nhớ thành thổn thức: “Phố xa chờ tiếng rao buồn - giữa khuya hiu hắt người mang nắng vào đêm... Nhớ tranh khua vọng sóng đêm - Những tâm tư dòng nước trong...”

Lối đi của số phận thật kỳ diệu. Ngay chính cả Bích Anh khi hát bài “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” ngày đầu giải phóng, chẳng bao giờ cô lại nghĩ rằng sẽ có một ngày trong tương lai của vài chục năm sau, mình sẽ tự viết ra những giai điệu và tự hát nó lên trước mọi người. Nhưng điều đó đã xảy ra. Đã xảy ra cả nỗi ly hương để khiến cho những giai điệu này ngăn ngắt tình hoài hương. Và vì vậy, cuộc đời thật đáng sống, đáng hy vọng, mãi mãi ngạc nhiên.
                                                N.T.K

(nguồn: TCSH số 217 - 03 - 2007)

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • Các nhà nghiên cứu vừa phát hiện ra rằng Luwig van Beethoven đã soạn nhạc theo nhịp đập trái tim mình. Theo họ, những nhịp điệu ấn tượng trong một số tác phẩm nổi tiếng nhất của nhà soạn nhạc có thể xuất phát từ chứng loạn nhịp tim của ông.

  • Có lần tôi hỏi một nhóm các nhà soạn nhạc trẻ mà tôi đang giảng dạy xem liệu có thứ âm nhạc hiện đại nào khiến họ không ưa chăng. Hơn một nửa số người đã nhắc đến Pierre Boulez.

  • Joseph Haydn là một nhà soạn nhạc đáng kinh ngạc và hài hước là một phần trong nghệ thuật tuyệt vời của ông.

  • Nhạc: NGUYỄN VIỆT HOÀNG
    Thơ:   NGUYỄN THÀNH PHONG

  • George Harrison của ban nhạc The Beatles gọi ông là “bố già” của dòng World Music. Yehudi Menuhin, Philip Glass, André Previn, Zubin Mehta và David Murphy từng hợp tác ra album hoặc chỉ huy tác phẩm của ông. Nhiều nghệ sĩ độc tấu, trong đó có nghệ sĩ flute Jean-Pierre Rampal hay nghệ sĩ cello Mstislav Rostropovich, đều từng mời ông biểu diễn cùng. Ông là nghệ sĩ đàn sitar, nhà soạn nhạc cổ truyền Ấn Độ Ravi Shankar.

  • LÊ ĐÌNH BÍCH

    Sau lần dự buổi giảng dạy về văn hóa và âm nhạc của chúng tôi cho sinh viên Đại học SIT - Hoa Kỳ theo kế hoạch thường niên hợp tác giữa Đại học Cần Thơ và Đại học SIT, nghiên cứu sinh tiến sĩ âm nhạc Alexander M. Cannon, thuộc bộ môn âm nhạc học Đại học Michigan quyết định về Cần Thơ nghiên cứu âm nhạc Tài Tử Nam Bộ - một phần trong luận án tiến sĩ của anh.

  • Nền Âm nhạc Việt Nam vừa phải đau đớn tiễn biệt những vị nhạc sĩ tài hoa liên tiếp chỉ trong một thời gian ngắn, từ Trần Văn Khê, Phan Huỳnh Điều, Phan Nhân cho tới An Thuyên. Trong số này, nhạc sĩ An Thuyên được coi là gương mặt tiêu biểu của dòng âm nhạc dân gian đương đại.

  • Đa số giao hưởng của Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) được viết ở giọng trưởng, chỉ có hai bản giao hưởng số 25 và số 40 đều được viết ở giọng thứ (Sol thứ).

  • Mặc dù tên tuổi của Cristofori ít được phổ biến rộng rãi, nhưng cây đàn piano do ông tạo ra đã trở thành nhạc cụ có tầm ảnh hướng rất lớn đến nền âm nhạc và xã hội loài người.

  • Âm nhạc cổ điển vốn có tiếng là quý phái song cũng đầy rẫy những cuộc luận chiến và những vụ bê bối. Clemency Burton-Hill chọn ra một vài sự vụ đình đám nhất trong số đó.

  • Huế và chùa, hai mảnh ghép trong vô tận mảnh ghép cuộc đời họ Trịnh, chỉ duy, chúng hình như gần trái tim của người nhất, hay nói cách khác, Trịnh đã hít thở từ khi còn nằm nôi...

  • NGUYỄN VIỆT

    Tuyển tập Rừng hát do Nxb. Văn học ấn hành, vừa ra mắt bạn đọc tháng 1/2015, là một công trình xuất bản văn học nghệ thuật công phu, chất lượng và rất đáng trân trọng về những tác phẩm và công trình nghiên cứu của nhạc sĩ, nhà văn, nhà biên kịch, nhà nghiên cứu văn hóa, văn nghệ dân gian Minh Phương.

  • Sau hơn một năm điều trị bệnh, dù được các y bác sĩ tận tình cứu chữa, nhưng vì tuổi cao, sức yếu, nhạc sĩ Hồ Bông đã trút hơn thở cuối cùng vào lúc 16 giờ 15 ngày 23-4, tại Bệnh viện Thống Nhất, TPHCM.

  • Martin Jarvis, giáo sư âm nhạc người Wales hiện đang giảng dạy tại ĐH Charles Darwin, Úc, vừa đưa ra một số bằng chứng cho rằng người vợ thứ hai của Bach, Anna Magdalena, mới chính là tác giả thực sự của một số tác phẩm lớn của ông, bao gồm cả bộ tác phẩm Cello Suites kinh điển.

  • “19 tháng 8”, “Giải phóng Điện Biên”, “Tiến về Hà Nội”, “Đất nước trọn niềm vui”, “Như có Bác trong ngày đại thắng”…là những khúc tráng ca đầy hào hùng và xúc động ngợi ca chiến thắng của quân và dân ta, gắn liền với những mốc son của lịch sử dân tộc.

  • Các dòng nhạc ít nhiều đều góp phần nuôi dưỡng lẫn nhau. Ta có thể nói các bài hát của Adele có cấu trúc giống các ca khúc nghệ thuật của Schubert và việc vay mượn giai điệu có thể đã không tồn tại nếu không có Dvorák.

  • Trong cảnh phong trần của lịch sử dân tộc, mỗi con người đều mang chút thân phận éo le, không cứ gì các bậc tài danh. Nhưng tài danh thì nhiều người biết đến, và trở thành tiêu biểu, như  nhạc sĩ  Đoàn Chuẩn (1924-2001) đã ra đi ngày 15 tháng 11, 2001 tại Hà Nội, mà những ngày se lạnh  đang nhắc lại những khúc ca mùa thu tuyệt diệu mà ông là tác giả.

  • Nhà soạn nhạc người Anh Richard Blackford vừa cho ra đời một tác phẩm giao hưởng chưa từng có: “The Great Animal Orchestra” (Dàn nhạc Động vật Vĩ đại), lồng ghép những âm thanh của các loài vật hoang dã vào chất liệu của một dàn nhạc giao hưởng hoàn chỉnh. Không chỉ là một tác phẩm âm thanh ngoạn mục, bản giao hưởng còn đặt ra những câu hỏi đáng suy ngẫm về mối quan hệ giữa động vật, con người và âm nhạc.

  • VĂN THAO 
    Trích hồi ký Văn Cao - Đời & nghiệp

    Mùa thu năm 1947, từ Lào Cai, Văn Cao trở về Vĩnh Yên. Ông cùng gia đình mở một quán cà phê tại chợ Me Lập Thạch tiếp tục làm báo Độc Lập và phụ trách một cơ sở in báo đóng tại Thản Sơn.

  • Tiếp theo sự ra đời của nhiều trường phái mới cùng song song tồn tại như Ấn tượng, Biểu hiện, Tân Cổ điển, Nhạc 12 âm v.v. với những cách tân để thay thế cho những quy phạm cũ của nền âm nhạc truyền thống, nửa sau thế kỷ 20 lại chứng kiến một cuộc cách mạng triệt để không kém về triết lý sáng tác, từ đó cho ra đời các tác phẩm thể hiện những tư tưởng cá nhân đầy táo bạo.