Bảo chứng ngoài biên giới

15:49 18/08/2008

JOSH GREENFELDNgười Nhật vốn nổi tiếng vì tính bài ngoại của họ, thể hiện qua nghệ thuật cắm hoa và trà lễ. Tuy nhiên cũng từ rất lâu rồi nhiều nhà văn Nhật Bản vẫn quyết liệt phấn đấu mong tìm kiếm một chỗ đứng đáng kể trên các kệ sách của các thư viện nước ngoài. Họ làm thế không chỉ vì có nhiều tiền hơn, danh tiếng hơn mà còn vì một điều rằng những ai có tác phẩm được dịch nhiều ở nước ngoài thì sẽ được trân trọng, chờ đón ở trong nước!

Trong nỗi khát khao được xuất ngoại tác phẩm, họ thường cố gắng khắc họa những nhân vật của mình theo những phong cách hoặc trường phái phương Tây. Hoặc đôi khi đưa phân tâm học Freud, tư tưởng Marx hay chủ nghĩa hiện sinh vào "khép nép phương đông" trong bộ trang phục kimono truyền thống. Thế nhưng có một dạo các nhà xuất bản phương Tây cực kỳ bài ngoại, người ta không thấy một nhà văn Nhật Bản nào cố gắng tìm cách vượt qua ngã ba của lòng dạ nhân loại ấy. Bấy giờ người ta lại quay trở về với một khẳng định chân xác và xưa cũ: trở thành best - seller ở ngay trong nước mới mong chắc một suất vang chuông ở xứ người. Vòng nguyệt quế văn chương là phần thưởng cho những giá trị khác biệt của tác phẩm chứ không phải cho một sự nghiệp đình đám mang tính đổi chác.
Junichiro Tanizaki (1886 - 1965) đã được dịch nhiều nhất, đơn giản chỉ vì ông là một trong những nhà văn vĩ đại nhất của thế kỷ hai mươi. Những tác phẩm của ông: The Makioka Systers (Chị em nhà Makioka), Shunkin, Some Perfect Nettles (Những cây tầm ma hoàn hảo), và The Key (Chìa khoá) quả thật là những kiệt tác. Thật đáng tiếc, cuốn The Gourmet Club (Câu lạc bộ Người sành ăn) tập hợp sáu truyện ngắn mang nhiều chất tự sự lại không thể hiện được đỉnh cao tài năng của ông. Tuy nhiên mỗi một truyện trong đó đều phát lộ ra những đặc điểm tính cách của ông, với giọng văn đầy bỡn cợt. Tài năng và lập dị, đó chính là lời giới thiệu thích hợp nhất về Tarizaki.
Trong truyện ngắn The Secret (Điều bí mật) một kẻ theo chủ nghĩa nhục cảm trầm uất lao vào một phi vụ tình ái cho đến khi bí mật của hắn bị bóc trần bởi chính cô tình nhân cũ người cũng có một bí mật riêng mình. Trong The Gourmet Club (Câu lạc bộ Người sành ăn) - tên truyện ngắn làm tên cuốn sách - một người sành ăn ngồi ở một góc khuất chế biến món ăn kỳ lạ gồm vỏ cây, phân chim và nước dãi người, gọi là món đờm - dãi - nước - bọt, hoặc là món súp - thảm - nhung! Truyện ngắn Mr.Bluemound giới thiệu tóm lược một bộ phim đặc biệt về tục cúng bái nữ thần: một người hâm mộ mắc chứng tâm thần ám ảnh xây dựng một loạt các đường nét cơ thể của ngôi sao điện ảnh ở nhiều vị trí khác nhau theo cảm nhận dâm dục của hắn. Và trong Manganese Dioxide Dreams (Những giấc mộng di-o-xit man-gan), nhân vật tôi quan sát một cách thích thú những mẩu phân của mình. Tuy vậy dẫu đi rất xa, khả năng dẫn truyện của Tanizaki vẫn không hề giảm sút, ông luôn muốn đem đến cho người đọc những câu văn tài tình và mạnh mẽ. "Đám phân nhờn lan ra khắp nơi như thể một thùng rượu cặn bị lật nhào".
Haruki Murakami (sinh năm 1949) là nhà văn dường như muốn cố theo đuổi chủ nghĩa hiện thực huyền ảo Nhật Bản nhưng có vẻ ít mạo hiểm hơn và hiền lành hơn nhiều. Tuy nhiên những tiểu thuyết của ông như Dance Dance Dance (Điệu vũ quay cuồng), Norwegian Wood (Gỗ Nauy) đã trở thành những cuốn sách bán chạy nhất, xuất bản hàng triệu bản. Nhiều truyện ngắn của ông được giới thiệu trên các tạp chí uy tín của Mỹ. Thế nhưng thật đáng buồn, cuốn Sputnik Sweetheart, dày 210 trang, viên đạn mới nhất bắn ra từ họng súng của Murakami, chỉ đáng xem như là một viên đạn... thối.
Từ Sputnik rút từ đầu đề của truyện xuất phát từ một nhân vật dễ gây lầm lẫn với một nhân vật của tiểu thuyết gia Jack Kerouac: một cô nàng hip-py. Đó cũng là một lối chơi chữ theo tiếng Nga có nghĩa là "cảm tình viên". Sumire, một cô nàng mong muốn trở thành nhà văn, được một anh giáo trẻ đem lòng yêu thương nhưng chính cô ta lại có một cuộc tình ăn nằm không mong đền đáp với một phụ nữ lớn tuổi. Trong một chuyến đi đến Hy Lạp với "bạn gái", Sumire đột nhiên biến mất không dấu vết. Và thế là bắt đầu một câu chuyện tình tay ba theo kiểu nam-nữ-nữ dài lê thê thêm thắt mùi vị ma quái chẳng đâu vào đâu. Không có một lối giải thích nào cho sự biến mất của Sumire, trừ phi độc giả chấp nhận cái kiểu nghĩ ngợi "điều này thật ra là điều kia" và "hiểu biết chính là một mớ những điều không biết". Các lối diễn dịch tư duy mang tính áp đặt hung hăng ấy thực ra đã trở nên lỗi thời, nhàm chán ở phương Tây.
Mặc dù các tác phẩm của hai tác giả này được chuyển ngữ một cách cẩn thận, tinh tế bởi những dịch giả xuất sắc, nhưng quả thực chỉ một mình Junichiro Tanizaki chứng tỏ được rằng ông xứng đáng có một chỗ đứng trên bầu trời văn chương nhân loại.
PHẠM TƯỜNG HÂN dịch
(Từ tạp chí TIME)

(nguồn: TCSH số 158 - 04 - 2002)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Lê Trường Danh -vị quan thanh liêm trải bốn triều vua Nguyễn

Vùng cao trong văn Tô Hoài

Tô Hoài, trong hơn 60 năm viết, thuộc số người hiếm hoi có khả năng thâm nhập rất nhanh và rất sâu vào những vùng đất mới. Đây là kết quả sự hô ứng, sự hội nhập đến từ hai phía: phía chuẩn bị chủ quan của người viết và phía yêu cầu khách quan của công chúng, của cách mạng.
Phép sóng đôi trong truyện Kiều

Sóng đôi (bài tỉ, sắp hàng ngang nhau) là phép tu từ cổ xưa trong đó các bộ phận giống nhau của câu được lặp lại trong câu hay đoạn văn, thơ, làm cho cấu trúc lời văn được chỉnh tề, rõ rệt, nhất quán, đồng thời do sự lặp lại mà tạo thành nhịp điệu mạnh mẽ, như thác nước từ trên cao đổ xuống, hình thành khí thế của lời văn lời thơ.
TZVETAN TODOROV, Sự ra đời của mỹ học hiện đại

LTS: Trên Sông Hương số tháng 10 - 2007, chúng tôi đã giới thiệu về công trình “La littérature en péril” (Nền văn chương đang lâm nguy) củaTzvetan Todorov - nhà triết học, mỹ học và nhà lý luận văn học nổi tiếng của Pháp.
Trường ca với tư cách là một thể loại mới

Theo định nghĩa hiện nay, trường ca là một tác phẩm thơ có dung lượng lớn, thường có cốt truyện tự sự hoặc trữ tình.
Đổi mới, Sự nhốn nháo vĩ đại

(Phát biểu ý kiến góp phần vào nội dung Đề án Nghị quyết về “Xây dựng đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH...” của Ban Tuyên giáo Trung ương).
Lòng tin và sự nghi ngờ

1. Cuốn sách về nhà tình báo nổi tiếng - anh hùng Phạm Xuân Ẩn (PXÂ) của giáo sư sử học người Mỹ Larry Berman, khi được xuất bản bằng tiếng Việt có thêm phụ đề “Cuộc đời hai mặt không thể tin được của Phạm Xuân Ẩn”.
Tình mẫu tử trong thơ Lâm Thị Mỹ Dạ

Lâm Thị Mỹ Dạ là một nhà thơ trưởng thành trong phong trào chống Mỹ. Nhắc đến thơ chị, người ta thường nhớ đến những bài thơ mang đậm âm hưởng sử thi như Khoảng trời, hố bom, hoặc dịu dàng, nữ tính nhưng không kém phần thẳng thắn như Anh đừng khen em, hoặc nồng cháy yêu đương như Không đề…
Xuân Kỷ Mão, đọc và nghĩ về thơ

"Không có cách khác, thưa ngài. Tất cả cái gì không phải văn xuôi thì là thơ; và tất cả cái gì không phải thơ thì là văn xuôi"(Gã tư sản quý tộc, Molière). Trên đây là định nghĩa "thâm thúy" của thầy dạy triết cho ông Jourdain, người mà đã hơn bốn mươi năm trời vẫn sai bảo người ăn kẻ làm, vẫn hằng ngày trò chuyện với mọi người bằng "văn xuôi" mà không tự biết.
Trò chuyện về "Trăm hoa đua nở" với giáo sư Trần Đình Sử

(Trò chuyện trên Sông Hương)
Về các nhân tố giao tiếp trong văn học

Trong những vấn đề mới của lý luận văn học hiện nay, các nhà nghiên cứu thường nói đến chức năng giao tiếp của văn học. Khi nói văn học có chức năng giao tiếp thì cũng có nghĩa cho rằng văn học ở ngoài giao tiếp.
Trên quá trình hiện đại hóa văn học VN vào nửa đầu thế kỷ XX(*)

PHONG LÊ …Không đầy hai thập niên đầu thế kỷ, trong những thức nhận mới của đất nước, nền văn chương- học thuật của dân tộc bỗng chuyển sang một mô hình khác- mô hình quốc ngữ, với sức chuyên chở và phổ cập được trao cho phong trào báo chí, xuất bản bỗng lần đầu tiên xuất hiện và sớm trở nên sôi nổi như chưa bào giờ có trong ngót nghìn năm nền văn chương học thuật cổ truyền…
Sông Hương mà viết sai về Hương Giang đến thế sao?

Vừa qua bà văn sĩ Nguyễn Khoa Bội Lan ở Phú Thượng (Huế) đột ngột gọi dây nói cho tôi than phiền về những chi tiết sai với lịch sử trong bài Phạn Bội Châu với Hương Giang thư quán của Chu Trọng Huyến đăng trên Tạp chí Sông Hương số 116 (10. 1998)
Chí Phèo-hiện thân của bản ngã vô can

Chúng tôi cho rằng trong lịch sử văn học Việt chỉ có Chí Phèo mới là một hình tượng đích thực. Chí Phèo là hiện thân của sự tồn tại vĩnh cửu của bản ngã VÔ CAN.
Bản đàn xuân của Kiều

Đó là bản đàn Thúy Kiều đàn cho Kim Trọng nghe lần cuối trong ngày tái hợp. Bản đàn chứa đầy những mâu thuẫn nghịch lý, bởi vì cũng như bao lần trước, lần này vẫn là bản “bạc mệnh” năm xưa. Nhập hồn Kim Trọng, Nguyễn Du bình luận: Lọt tai nghe suốt năm cung Tiếng nào là chẳng não nùng (*) xôn xaoTác quyền và nghệ nhân biểu diễn vẫn là nàng Kiều chứ không còn ai khác, nhưng thật lạ: Xưa sao sầu thảm, nay sao vui vầy?Kim Trọng, tri âm và trong cuộc vẫn không khỏi "hồ đồ", huống gì chúng ta, những người đến sau Nguyễn Du muộn hơn hai thế kỷ?
Cơ sở lập luận trong

Có thể nói, học tập phong cách ngôn ngữ Chủ tịch Hồ Chí Minh, trước hết, là học tập cách viết và cách lập luận chặt chẽ qua từng câu chữ, mỗi trang văn chính luận. Những văn bản: “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến”, “Tuyên truyền”, “Bản án chế độ thực dân Pháp”, “Tuyên ngôn Độc lập” luôn là những áng văn mẫu mực về phong cách ngôn ngữ ngắn gọn, chắc chắn, dễ hiểu, chính xác và giàu cảm xúc.
Văn trẻ có gì mới?

NGUYỄN ĐĂNG ĐIỆP1. Đội ngũ các nhà văn trẻ mà tôi nói tới trong bài viết này là những cây bút sinh ra sau 1975. Biết rằng trong văn chương, khái niệm trẻ/ già chỉ là một khái niệm có tính “tương đối” vì già hay trẻ đều phải nỗ lực để tạo nên những tác phẩm xuất sắc, vị trí của họ phải được đánh giá thông qua tác phẩm chứ không phải từ những chiếu cố ngoài văn học.
Đừng lệ thuộc, đừng tự trói mình vào bất cứ “chủ nghĩa” và “phương pháp” nào

NGUYỄN KHẮC PHÊTrong văn chương, cách gọi “chủ nghĩa” này hay “chủ nghĩa” khác đều không ổn, thậm chí có hại vì vô hình trung như thế là cách buộc nhà văn theo “một con đường” vạch sẵn mà từ hơn nửa thế kỷ trước, Hải Triều đã lên án...