Tục ném còn

09:01 12/03/2010

NGUYỄN HỮU NHÀNXa xưa tục ném còn có ở nhiều nơi trong nước. Ở đất bản bộ của Vua Hùng cũng có nhiều làng, nhất là ở vùng Mường không mấy làng không tổ chức ném còn trong dịp hội xuân và hội làng.

Tục ném còn đã có từ lâu - Ảnh: nguoidaibieu.com.vn

Ném còn là dùng quả còn tung quả vòng tròn ở trên cao cho người đứng ở phía bên kia vòng tròn bắt rồi ném trả lại qua cái vòng tròn ấy.

Có nơi tổ chức hẳn một bãi ném còn riêng. Thông thường ném ở trên sân đình. Có nơi ném trong hang đá rộng trần hang cao.

Ở giữa bãi còn người ta dựng một sào tre hoặc hóp cao 9m. Đầu sào buộc một vòng tròn như vành nón đường kính năm mươi phân, bưng giấy bản màu đỏ nhìn như mặt trống đỏ.

Quả còn may bằng vải thủ công sợi thô, bền, nhuộm đen, thoạt nhìn tưởng hình tròn nhưng thực ra người ta khâu bốn múi chắp lại thành cái túi tạo ra bốn góc, bên trong nhồi chặt nửa gạo tẻ và nửa là hạt muồng để quả còn có trọng lượng từ 250 đến 300 gam. Các múi quả còn được khâu đường nẹp vải màu xanh, đỏ, vàng. Dây quả còn dài sáu bảy mươi phân. Một đầu dây khâu chắc chắn vào giữa quả còn. Ruột dây tết bằng sợi lanh, bên ngoài khâu vẩn thành cái vỏ vải màu sặc sỡ xanh, đỏ, vàng, đen. Dọc dây còn, cách mười phân lại khâu một cái dải nhỏ bằng vải dài 10 cm rộng từ 1 đến 1,5 cm, mỗi cái một màu.

Những người ném còn đứng cách cột đôi vòng tròn 9m. Cầm giây còn vung mạnh ba vòng theo chiều kim đồng hồ, đến vòng thứ ba thì vung mạnh, buông giây cho quả còn thẳng hướng xuyên thủng màng giấy bản chui qua vòng tròn sang cho người bên kia bắt rồi ném tại. Mỗi khi quả còn ném chui qua vòng tròn, dân làng đứng xem đen đỏ trên bãi còn lại vỗ tay cổ vũ. Có khi người ném trúng mỗi lần đều được làng có phần thưởng tượng trưng.

Quả còn khi bay kéo theo giây còn có dải ngũ sắc lấp lánh nhìn như lũ nòng nọc đang bơi trên biển trời xanh chui lọt vào vòng tròn.

Khi xưa, ném còn không chỉ là trò chơi mà còn mang chức năng trò diễn hội làng với mục đích tín ngưỡng phồn thực và đậm đặc triết lý âm dương của người phương đông cùng với tín ngưỡng thờ mặt trời (vòng tròn bưng giấy đỏ tượng trưng mặt trời)

Ném còn trong hội Xuân tại lễ hội đền Trung Đô 2009 - Ảnh: baolaocai.vn

Ngày nay ở vùng Mường, Đất Tổ Phú Thọ cũng chỉ còn lại hai làng duy trì tục ném còn với đầy đủ ý nghĩa văn hóa bản địa của mình. Đó là làng Tất Thắng và làng Xuân Sơn huyện Thanh Sơn. Cũng chỉ thấy ở hai làng còn vài nghệ nhân biết khâu quả còn đúng tiêu chuẩn.

Quả còn tượng trưng là dương ném chui qua vong (lỗ) là âm. Dân ta làm lúa nước trọng hướng đông và nam là hướng có nước. Trong âm dương thì hướng đông, hướng nam là dương. Ta vì trọng nước mà trọng về dương hơn âm. Nhưng nếu dương không có âm cũng không phát triển được, vì thế ta quan niệm tốt nhất là trong dương có âm, trong âm cũng có dương. (Dân tộc ta sung mãn là nhờ sự kết hợp của hai giống rồng tiên. Lạc Long Quân làm chồng là dương nhưng ở biển thuộc âm, bà Âu Cơ, vợ là âm nhưng ở rưngf thuộc dương). Tục ném còn thể hiện rất rõ tư tưởng triết lý ấy. Quả còn là dương nhưng người ta khâu múi tạo ra 4 góc để có hình âm. Vỏ màu đen là âm khâu các nẹp xanh, vàng, đỏ là dương: Chứa bên trong ruột nó một nửa là gạo tẻ xay từ hạt lúa nước là âm còn phần nửa hạt muồng mọc trên rừng là dương. Cái lỗ cho quả còn chui qua là âm nhưng nó cũng tích dương bởi được uốn hình tròn, hình mặt trời là dương. Vòng tròn bưng giấy bản cho quả còn dễ chọc thủng chui qua. Màu giấy đỏ vừa dễ nhìn ở không gian núi rừng và nền trời lóa nắng vừa thể hiện có yếu tố dương trong cái lỗ - âm.

Ở làng Tất Thắng xưa mỗi kỳ tế thành hoàng xong ông từ lại bưng đĩa quả còn vào đình thắp hương cúng thành hoàng xong mới tung ra cho trai gái ném.

Mở đầu bao giờ cũng là các cặp trai tân gái làng (nam thanh nữ tú) đang có ý hẹn ước trăm năm vào để ném với nhau. Thông thường mỗi lần ném là ba cặp nam nữ. Cứ lần lượt từng cặp một thay nhau ném để không lúc nào không có quả còn đang bay trên trời xanh trong tiếng vỗ tay reo hò của dân làng. Mỗi cặp nam nữ lần đầu tung quả còn chui qua vòng tròn thì họ trao cho nhau kỷ vật làm tin, coi đó là sự tác thành của trời đất để sau đó đôi bên cha mẹ mới làm các thủ tục dạm ngõ, ăn hỏi, cưới xin. Ném còn ở Tất Thắng là trò gạch nối mở đầu giữa phần lễ sang phần hội hàng năm của làng này. Sau khi ném còn, dân làng mới tiếp tục các trò chơi thể thao cổ truyền như: kéo co, bắn nỏ, vật, hòa tấu cồng chiêng, múa trống đu v.v...

Vậy ném còn ở Tất Thắng vừa có mục đích tín ngưỡng phồn thực cầu đinh, sau đó mới là trò vui chơi giải trí.

Ném còn ở làng Xuân Sơn lại có mục đích tín ngưỡng phồn thực cầu mùa, kết hợp làm trò vui xuân của trai gái. Họ ném còn sau khi quan lang đã cúng thành hoàng.

Thành hoàng làng Xuân Sơn là con rắn trắng lấy nàng Bạch là con gái nhà Lang. Đình là nơi thờ cúng thành hoàng nhưng nơi ở của thành hoàng lại ở trong hang Lạng, một hang đá lớn dài hơn chục cây số có suối chảy ở đáy hang. Nhiều chỗ hang phình rộng cho hàng nghìn người vào vui chơi hội hè.

Dân làng sống bằng nghề trồng lúa nước ở cánh đồng Lạng ngoài cửa hang.

Người ta thờ thành hoàng phù hộ đem đủ nước cho dân làng cày cấy.

Truyền thuyết cặp vợ chồng thành hoàng ở đây cùng một mô típ Lạc Long Quân lấy Âu Cơ. Đó là sức mạnh của âm dương trời đất. Người ta muốn qua cầu cúng và ném còn để biểu hiện ước mong dân lên trời đất thánh thần phù hộ mưa thuận gió hòa mùa màng tốt tươi.

Ở một số làng Mường vùng Thanh Sơn còn có tục “nhón còn” ở nhà các thầy mo trước khi dân làng vào cuộc múa mỡi. (Mỡi là sinh hoạt múa hát của người Mường dùng ống nứa đâm xuống tấm ván làm nhịp nên còn gọi là tục đâm ống. Dân làng vào hát ví đối đáp hòa theo các điệu múa và nhịp đâm ống. Phần múa nặng về đồng cốt, ma thuật nên ngày nay không còn). Thầy mo đưa quả còn lên điện thờ cúng xong thì đưa cho dân làng ném cho nhau. Họ đứng ở cuối hai gian nhà tùng quả còn qua vòng tròn gắn trên xà nhà cho nhau bắt. Càng tung quả còn lọt qua vòng tròn cho nhau bắt được nhiều lần càng chứng tỏ phúc lộc về nhiều cho bản mường trong năm mới. “Nhón còn” trong đêm múa mỡi cũng là nghi lễ của tín ngưỡng phồn thực và thờ mặt trời cầu dân khang vật thịnh.

Ngày nay tục ném còn nếu sót lại ở một số làng cũng chỉ mang chức năng trò giải trí đơn thuần. Quả còn chỉ làm đơn giản bằng túi vải đựng cát đính giây để cầm ném qua cái vòng tròn như một vành nón không dán giấy trong túi như xưa. Do không còn được tích hợp vào đó nội dung văn hóa tín ngưỡng và triết lý âm dương nên trò chơi này trở thành đơn giản không còn sức hấp dẫn bằng các môn thể thao hiện đại như bóng đá, bóng bàn, tenís...

Ném còn là một di sản của dân tộc. Muốn không bị mai một đi thì các địa phương cần khôi phục lại trong lễ hội của làng mình với những nội dung lành mạnh của nó, và có ý nghĩa thuộc về văn hóa tâm linh.

N.H.N
(132/02-2000)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Xem thêm

Nên chăng tái thiết đàn âm hồn và tổ chức lễ tế âm hồn 23.5 ở quy mô thành phố?

NGUYỄN PHÚC VĨNH BASau khi phục dựng thành công lễ tế Nam Giao và lễ tế Xã Tắc trong những năm qua, thiết nghĩ việc tái hiện lễ tế Âm Hồn 23.5 ở qui mô thành phố/ tỉnh là một việc làm có ý nghĩa trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa và quảng bá du lịch của thành phố Huế chúng ta.
Đâu là sức sống của lễ hội trong bối cảnh đương đại

NGUYỄN HỮU THÔNG (Dẫn liệu từ miền Trung Việt Nam)I. Có lẽ khi những đoàn lưu dân Việt từ đất Bắc trong quá trình mở cõi về Nam, họ buộc phải có những thích ứng khá táo bạo khi tiếp cận với một vùng địa sinh thái mới lạ, cùng với nền văn hóa của cư dân bản địa tiền trú, ít chất tương đồng, cho dù, tất cả đều chịu sự chi phối của không gian đặc thù Đông Nam Á.
Hát trong đám cưới của người Tà Ôi

TRẦN NGUYỄN KHÁNH PHONG Trong nghi lễ vòng đời người của người Tà Ôi, lễ cưới là một trong những nghi lễ quan trọng nhất và được phản ánh qua những điều cấm kị, kiêng cữ mà mỗi đôi trai gái, gia đình hai bên, những người tham gia đám cưới phải thực hiện.
Tết ở các làng biển

TRẦN HOÀNGTrên dải bờ biển dài 340 km, từ chân Đèo Ngang đến chân đèo Hải Vân có hàng chục làng làm nghề chài lưới, đánh bắt và chế biến hải sản. Tổ tiên của cư dân các làng biển này đều có gốc gác từ các tỉnh phía Bắc.
Bước đầu khảo sát lễ hội dân gian xứ Huế

TRẦN HOÀNG Cách đây gần 450 năm, khi đề cập tới phong tục và sinh hoạt văn hoá tinh thần của cư dân vùng đất từ Đèo Ngang trở vào, tiến sĩ Dương Văn An đã viết: “Xuân sang thì mở hội đua trải, gái lịch, trai thanh. Hè đến thì bày cuộc đấu thăm, dập dìu rộn rã nơi ca, chốn múa…” (1).
Đôi điều về "Lễ hội Kin Pang Then" của người Thái trắng huyện Phong Thổ

LAN PHƯƠNGHuyện Phong Thổ (còn có tên gọi Mường Tso, Chiềng Sa) tỉnh Lai Châu nằm trong vùng núi rừng hùng vĩ với mạng lưới sông suối dày đặc và những thung lũng lòng chảo màu mỡ. Nơi đây tụ hội nhiều dân tộc anh em cùng chung sống như Thái, Dao, H'Mông. Hà Nhì, Giáy... trong đó người Thái (Tay đón, hay Táy Khao) chiếm vai trò chủ thể, cư trú lâu đời với thiết chế bản mường chặt chẽ.
Tục thờ cá voi ở các làng biển từ đèo Ngang đến đèo Hải Vân

TRẦN HOÀNGCho đến nay cũng chưa ai biết rõ tín ngưỡng thờ cá voi ở các làng chài ven bờ biển Bình Trị Thiên xuất hiện từ bao giờ. Song việc cá voi dạt vào vùng bờ biển này thì đã được sử sách ghi lại từ cách đây gần 450 năm.
Lễ hội cung đình triều Nguyễn nhìn từ góc độ văn hoá và du lịch ngày nay

PHAN THUẬN ANLễ hội là sinh hoạt văn hoá tinh thần của một cộng đồng người và đã có từ lâu trong lịch sử của nhân loại nói chung và của dân tộc Việt Nam nói riêng. Lễ hội phản ánh một cách rõ nét những đặc trưng về lịch sử và văn hoá của mỗi địa phương và của từng quốc gia.
Lan man Tết Huế

LÊ ANH TUẤNCứ vào độ cuối tháng 11 Âm lịch trở đi thì không khí Tết dường như đã dần dần hiện diện trong cái tiết trời, cây cỏ và trong sinh hoạt thường nhật của người Huế.
Tục tế thần trâu dưới thời Nguyễn

TRẦN VŨTrâu là loài động vật thích nghi với hệ sinh thái đầm lầy, ấm, ẩm thuộc khu vực Đông Nam Á. Nó là một nhân tố cấu trúc hữu cơ của nền văn minh nông nghiệp trồng lúa nước Việt Nam “Con trâu là đầu cơ nghiệp”, “Trên đồng cạn, dưới đồng sâu/ Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa”...
Món ăn trong lễ hội: Nét văn hóa đặc sắc của người Taôi

NGUYỄN THỊ SỬUKhông dịp nào bằng lễ Aya (lễ cúng mùa, tết), trên mỗi nóc nhà người Taôi bốc lên nghi ngút thơm lừng hương vị cơm mới hoà quyện với bao món ăn đặc sản bay đi khắp núi rừng.
Bói Tết

HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNGTrong kỷ niệm về thời thơ ấu của mỗi người ở Huế, thế nào cũng có những kỷ niệm về coi bói ngày Tết, nghĩa là có pha một chút mê tín dị đoan. Bởi vì suy cho cùng, đặc trưng của tinh thần Huế đâu có xa lạ gì với chuyện mê tín dị đoan. Người Huế nhìn vào đâu cũng thấy ngũ hành, vì vậy, thói kiêng cữ hoạc sùng bái lại càng là một thứ đặc sản Huế ở nơi họ.
Tục lệ ngày Tết ở Huế

NGUYỄN THỊ NGUYÊN HƯƠNGTết là một sự kiện đặc biệt trong đời sống của người Việt . Tục lệ về Tết cũng là chuyện “đất lề quê thói”, mỗi nơi có một cách riêng để đón Tết dù Tết mọi nơi cũng tương tự như nhau. Riêng với Huế, tục lệ đón Tết cũng mang những nét đặc trưng của vùng đất từng là kinh kỳ.
Bài chòi với Tết miền Trung

NGUYỄN KHẮC XƯƠNGTết miền Trung xưa có thể nói không thể thiếu vắng bài chòi. Đây là một hình thức vui chơi đấu trí cũng như tổ tôm điếm, cờ người, cờ bỏi ngoài Bắc. Bài chòi là hình thức chơi bài lá phổ biến ở các tỉnh Nam Trung bộ như Quảng Bình, Quảng Nam, Đà Nẵng, Quảng Trị, Thừa Thiên, Bình Định, cũng còn gọi là hát bài chòi.
Bác Hồ với nghệ thuật múa

LÂM TÔ LỘCTrong di sản văn hoá dân tộc ở Việt Nam, múa dân tộc Việt có bề dày lịch sử được xác định bởi những hoa văn hình múa trên trống đồng Ngọc Lũ. Múa truyền thống nổi lên ở các lễ hội. Có người cho rằng người Việt không có thói quen sinh hoạt múa tập thể. Sử sách đã nói đến truyền thống sinh hoạt múa này.
Trò vui dân gian ngày xuân thuở xưa và ý nghĩa nhân văn của nó

TRẦN HOÀNGThành ngữ Việt có câu: "Vui như tết". Quả là như vậy! Tết vui không phải chỉ vì Tết là dịp để sum họp gia đình, gia tộc, để chú, bác, cậu, dì, bà con nội ngoại và xóm giềng tề tựu, gặp gỡ, thăm viếng nhau dưới một mái đình, mái nhà chung.