Sông Hương - vẻ đẹp mong manh dễ bị phá vỡ

Đặt Huế gắn liền với cơ thể Việt Nam là đúng rồi, và ai cũng phải thừa nhận, nhưng nhận ra Huế là “nơi nhạy cảm của cơ thể Việt Nam” thì phải có một tâm hồn rất nhạy cảm và đầy nữ tính mới phát hiện được.
Ở nơi nhạy cảm đó thì tâm điểm dễ làm bùng vỡ cảm xúc nhất của Huế là sông Hương - con sông đã làm nên thần thái của Huế - con sông vẫn ngày đêm lặng lẽ khép mình giữa hai bờ đầy chất thơ, con sông đôi lúc lại bất ngờ nổi sóng, ào ạt tuôn trào, kéo theo những cơn lũ đầu nguồn nhấn chìm biết bao sinh mạng, để rồi sau đó đêm đêm lại réo rắt những khúc nhạc buồn và lời ca nức nở.
Có lẽ trong những ngày nung nấu chí làm trai ở chốn kinh đô tù túng, với hào khí bị dồn nén, Cao Bá Quát đã nhận ra hình ảnh sông Hương như thanh kiếm dựng đứng giữa trời xanh:
Trường giang như kiếm lập thanh thiên

Câu thơ độc đáo của Cao Bá Quát xuất hiện trong dòng thơ viết về sông Hương cũng bất ngờ và đột ngột như những cơn lũ bất thường ở Huế. Và sau đó, dòng sông lại êm ả trở về với dáng điệu đài các kiêu kỳ, uể oải vắt mình qua thành phố như một dải lụa mềm, vẫn là “con sông dùng dằng, con sông không chảy” (Thu Bồn), vẫn như một mảnh trăng khuyết gợi lại mối sầu vạn thuở (Nguyễn Du: Hương giang nhất phiến nguyệt/ Kim cổ hứa đa sầu).
Có thể nói cảm nhận bao trùm toát lên từ sông Hương là dòng sông đẹp, nhưng là một vẻ đẹp mong manh, một vẻ đẹp dễ bị phá vỡ.

Từ đại ngàn hoang sơ của dãy Trường Sơn hùng vĩ, nối kết với hàng ngàn mạch suối róc rách chảy suốt ngày đêm, sông Hương đã mang vẻ đẹp đầy chất thơ của núi rừng thiên nhiên xứ Huế. Truyền thuyết từ lâu rồi vẫn từng nhắc đến loài cây Thạch xương bồ rũ dày ven các dòng suối đầu nguồn sông Hương, một tặng phẩm thơm ngát của Trường Sơn đã nhiều đời thấm đẫm xuống dòng nước để dân gian phải tấm tắc ngợi ca, đặt tên cho dòng sông là Hương giang - dòng sông thơm. Nhưng vẻ đẹp hoang dã nầy cũng đang tích tụ không ít những nguy cơ tiềm ẩn. Chỉ cần những cánh rừng bạt ngàn ở đầu nguồn không được gìn giữ tốt, những khu rừng phòng hộ bị tùy tiện chặt phá, những đoạn sông bị đào bới khai thác cát sạn “vô tội vạ”, thì sẽ đến một ngày những cơn thịnh nộ từ đầu nguồn sẽ tuôn xả về xuôi, giáng xuống những trận lũ lụt kinh hoàng, vừa tước đi những thành quả lao động miệt mài, vừa rải dài những dải khăn tang lên đầu không ít người dân xứ Huế. Rồi lớp lớp phù sa đất đá bị bào mòn, không phải để mang về màu mỡ cho đồng ruộng, mà sẽ lần hồi bồi lấp dòng sông, kết thành những cồn bãi rong rêu lau lách, xóa dần mặt nước trong xanh đặc trưng của dòng sông Hương.

Hương giang thật sự là dòng sông xanh. Nước trong xanh phản chiếu cả trời trong xanh. Màu xanh của dòng sông còn được điểm tô bởi hai dãy hành lang cây xanh bạt ngàn dọc hai bờ sông. Có cả rừng thông xanh trầm mặc từng gắn bó keo sơn với vùng lăng tẩm của vua chúa và danh gia vọng tộc chốn kinh kỳ. Có cả những dãy đồi xanh, những cánh đồng xanh, những rặng tre xanh, những ngôi nhà vườn xanh mát với hoa thơm trái ngọt. Có cả những dãy công viên xanh từng được chăm chút qua nhiều đời. Nhưng thấp thoáng đâu đó, vẻ đẹp duyên dáng của đôi bờ sông xanh đang đứng trước nguy cơ bị phá vỡ. Nơi nầy một công trình vô duyên, nơi kia một cao ốc kệch cỡm, chốn nọ là những mảng bê tông phô mình thách thức với nét duyên dáng của dòng sông. Và còn đâu những chiếc thuyền nhỏ lững lờ trôi với “những đêm đàn lạnh trên sông Huế” (Văn Cao) mà thay vào đó đang có trên hai trăm chiếc thuyền “gà cồ” mạo danh thuyền rồng nổ máy suốt ngày đêm, hợp lực với những chiếc thuyền khai thác cát sạn, những chiếc đò nghèo khổ của lớp cư dân thủy diện chờ mãi chẳng thấy đổi đời, nối kết thành những mảng lưới rằn rện trưng bày chướng mắt dọc hai bờ sông xanh.

Thật ra, sông Hương không phải là dòng sông hoang sơ chảy mãi giữa hai bờ bát ngát xanh, mà từ ngã ba Bàng Lãng, nơi hợp lưu của Tả Trạch và Hữu Trạch xuôi về kinh thành, dòng sông đã được tô điểm thêm với cảnh quan uy nghiêm của lăng vua Minh Mạng, lăng vua Tự Đức, đồi Vọng Cảnh, điện Hòn Chén, đền Văn Thánh, Võ Thánh và nổi bật bên đồi Hà Khê là tháp chùa Thiên Mụ, nối liền khu nhà vườn và phủ đệ của các danh gia vọng tộc vùng Kim Long. Soi mình bên dòng sông Hương là kinh thành Huế với các công trình kiến trúc Nghinh Lương Đình, Phu Văn Lâu xinh xắn, là Kỳ Đài uy nghi và thấp thoáng bên trong là Ngọ Môn rực rỡ với cung điện vàng son một thời của các triều vua nhà Nguyễn. Lớp lớp những đền đài, cung điện, phủ đệ với các công trình tinh xảo, hòa mình trong cảnh quan sân vườn kiểu Huế, tạo thành một phong cách kiến trúc hòa điệu độc đáo của kinh thành Việt Nam, hướng ra sông Hương với rồng chầu ở Cồn Hến - Thanh Long, hổ phục ở Cồn Dã Viên - Bạch Hổ. Sau ngày Kinh đô thất thủ (1885), nhiều công trình kiến trúc thuộc địa đã được xây dựng ở bờ Nam sông Hương đối diện với kinh thành cổ kính, nhưng với tầm nhìn của những kiến trúc sư người Pháp, khu phố Tây ở bờ Nam vẫn khép mình bên dòng sông Hương với những công trình kiến trúc vừa phải, điểm xuyến bởi Tòa Khâm sứ, Dinh Công sứ, Phủ Thủ hiến, Viện Dân biểu Trung kỳ, trường Quốc Học, trường Đồng Khánh... và vắt ngang qua dòng sông Hương là chiếc cầu “6 vài 12 nhịp” xinh xắn như chiếc lược ngà cài lên dòng sông xanh.

Chiếc lược ngà xinh xắn cũng đã một thời bị biến dạng. Vắt ngang qua dòng sông còn có thêm chiếc “cầu mới” đặt để tùy tiện, cắt vụn khoảng không gian thoáng đãng của sông Hương. Vẫn còn đâu đó những nguy cơ rình rập, định cắt xẻ thêm dòng sông, bắc thêm chiếc cầu mới, xây dựng thêm những khu resort lừng lững giữa cồn Dã Viên. Xen vào những công trình kiến trúc thời Pháp ở phía bờ Nam, và ngay cả bên bờ Bắc của vùng kinh thành cổ đã xuất hiện thêm một số công trình mới làm che khuất tầm nhìn thông thoáng hướng về dòng sông, đang gây không ít những lần tranh cãi, những thấp thỏm lo âu về số phận “hồng nhan” của dòng sông xinh đẹp.

Đang có một số đề án mong muốn phát huy những lợi thế độc đáo của dòng sông Hương, có những đề án còn nhằm chế ngự những tai ương mà thiên nhiên vô tình gây ra trên dòng sông nầy. Dường như ai cũng nói vì Huế, cũng muốn tận dụng vẻ đẹp của sông Hương. Nhưng xin hãy nhẹ tay với dòng sông. Xin hãy như nhà thơ Phan Huyền Thư, dẫu có “muốn thì thầm vuốt ve thật khẽ” chứ chưa nói đến bạo tay với dòng sông, thì xin hãy bình tâm nghĩ thật kỹ; xin nhớ đây là tâm điểm nhạy cảm nhất của Huế, nơi vẻ đẹp mong manh rất dễ bị phá vỡ.
                                                 T.T.C
(nguồn: TCSH số 224 - 10 - 2007)