Mark Taimanov là trường hợp hiếm hoi trên thế giới khi cùng đạt tới đỉnh cao ở hai lĩnh vực là cờ vua và nhạc cổ điển.
Cặp song tấu piano Lyubov Bruk và Mark Taimanov
Luôn có cơ hội thứ hai sau mỗi thất bại
Nhìn nhận lại cuộc đời đặc biệt của mình, Mark Taimanov cũng luôn cảm thấy thú vị bởi cảm giác được sống ở hai thế giới và làm hai công việc yêu thích. Trong một cuộc trả lời phỏng vấn do đại kiện tướng cờ vua người Pháp, Joel Lautier thực hiện vào tháng 5/2002, Mark Taimanov bộc bạch, cảm thấy hạnh phúc khi không phải lựa chọn một trong hai công việc. "Thậm chí nó còn đem dến nhiều thuận lợi: tôi đón nhận thất bại tốt hơn những người khác vì luôn có cơ hội thứ hai sau mỗi thất bại. Điều đó đem lại cho tôi nhiều sự tự do nội tâm và nhiều người bạn thân thiết là những đồng nghiệp ở cả hai thế giới…”. Ông gắn bó với Dmitri Shostakovich, Khachaturian, Mstislav Rostropovich, Sviatoslav Richter (âm nhạc) Mikhail Botvinnik, Vasily Smyslov (cờ vua)… Trước câu hỏi làm thế nào để đạt tới đỉnh cao ở hai lĩnh vực, Taimanov trả lời: “Tôi không trộn lẫn hai sự nghiệp mà chỉ đơn giản là ‘chạy đi chạy lại’ giữa chúng. Khi biểu diễn âm nhạc, tôi thường ‘cất’ cờ vua lại và khi chơi cờ, tôi ‘cất’ cây đàn đi”.
Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc xác lập phong cách chơi cờ của Taimanov. “Tôi không coi những người cùng tranh tài là đối thủ mà là đối tác: cùng nhau xây dựng nên một tác phẩm nghệ thuật - cuộc chơi cờ. Đó cũng là cách mà tôi cùng người vợ đầu tiên, Lyubov Bruk, biểu diễn các tác phẩm âm nhạc”, ông trả lời Sport Weekend năm 2011.
Mark Taimanov hài hước nói về bản thân mình, “tôi không khiêu khích đồng nghiệp bởi các kỳ thủ vẫn coi tôi là một nghệ sỹ còn những nghệ sỹ lại nhìn nhận tôi như một kỳ thủ… Tôi luôn cảm thấy mình là kẻ nghiệp dư trong cả hai lĩnh vực.” Khiêm tốn như vậy nhưng những thành công của ông đều khiến người ta ngưỡng mộ. Mark Taimanov và Lyubov Bruk là một trong cặp song tấu piano xuất sắc của thế kỷ 20 với bản thu âm tác phẩm của Rachmaninov, Chopin, Poulens, Arensky, Milhaud… Bên bàn cờ, Mark Taimanov còn là một kỳ thủ cự phách với ngôi vô địch Soviet năm 1956, lọt vào tốp 20 kỳ thủ xuất sắc nhất thế giới từ năm 1946 đến năm 1971 và hai lần dự giải Vòng loại vô địch thế giới1. Dẫu chưa từng đăng quang ngôi vô địch thế giới nhưng ông từng đánh bại sáu nhà vô địch thế giới như Botvinnik, Vasily Smyslov, Mikhail Tal, Tigran Petrosian, Spassky và Anatoly Karpov.
Lý giải về tình yêu với cả cờ vua và âm nhạc, Mark Taimanov cho rằng, nó bắt nguồn từ cha mẹ mình. “Bố mẹ của tôi rất tuyệt vời”, ông đã tự hào nói như vậy trong cuộc phỏng vấn năm 2006. “Mọi thành công về cờ vua của tôi đều được thừa hưởng gene của bố – ông là một kỳ thủ đam mê và một nghệ sỹ tài năng. Mẹ tôi từng theo học thanh nhạc ở Nhạc viện Kharkov”. Là kỹ sư xây dựng, cha của Mark Taimanov đã tham gia xây dựng hầu hết các nhà hát tại Leningrad. Mẹ Mark đã dạy con những bài học âm nhạc đầu tiên. Năm 11 tuổi, Mark Taimanov được mời đóng vai nghệ sỹ vioilin nhí trong bộ phim “Bản concerto của Beethoven”. Mark đã mất vài tháng học violin để nắm được những kỹ thuật cơ bản. Dĩ nhiên, cậu bé chỉ cần có khả năng chơi đúng nốt, tiếng đàn mà khán giả thưởng thức là của nghệ sỹ violin nổi tiếng thời đó, Miron Borisovich Polyakin. Ông vẫn còn nhớ vị nhạc trưởng tham gia là Karl Ili’ch Aliasberg, người đi vào lịch sử thành phố khi chỉ huy màn ra mắt bản giao hưởng số 7 của Shostakovich trong thời kỳ Leningrad bị phong tỏa. Nhiều năm sau, trong một lần đến Nga biểu diễn, nghệ sỹ violin Isaac Stern đã nói với Taimanov, “Nga có nhiều nghệ sỹ violin trẻ tài năng nhưng kỳ lạ là cách cầm đàn của họ thật vụng về. Tôi chỉ lần duy nhất trong đời ấn tượng với lối chơi thật thanh nhã của cậu bé Nga” khi xem “Bản concerto của Beethoven”.
Vài tháng sau khi công chiếu bộ phim, Mark Taimanov được mời tham gia lễ khai trương Cung thiếu nhi Leningrad. Tại đây, người ta hỏi cậu bé Mark 11 tuổi là thích lựa chọn hoạt động nào, “tiếng nói bên trong thì thầm với tôi là hãy chọn cờ vua”, Mark Taimanov kể lại.
Người phụ trách về cờ vua ở Cung thiếu nhi khi đó không ai khác là Mikhail Botvinnik, sau này trở thành đại kiện tướng quốc tế, 23 lần vô địch Soviet và ba lần vô địch thế giới. Botvinnik đã mở lớp đặc biệt gồm những học trò xuất sắc nhất khóa đầu, “mọi cậu bé đều mơ được tham gia lớp học này, tôi cũng vậy, cho đến năm 1941, lớp học đóng cửa vì chiến tranh”, Mark Taimanov hồi tưởng.
Tuy theo học cờ vua nhưng Mark Taimanov vẫn không xao nhãng âm nhạc. Năm 1945, ông học piano tại Nhạc viện Leningrad và gặp Lyubov Bruk, một nữ nghệ sỹ tài năng. Họ sớm thành một cặp ăn ý trên sân khấu và đời thực. Cưới nhau ở tuổi 19, hai nghệ sỹ bắt đầu sự nghiệp với các bản duet và nhanh chóng nổi tiếng toàn Soviet.
Đáng tiếc cho cặp nghệ sỹ, chỉ một vài lần hiếm hoi được đi biểu diễn ở nước ngoài nên ít được khán giả phương Tây biết đến. Tuy vậy, họ đã đem về cho khán giả trong nước tác phẩm của các nhà soạn nhạc phương Tây, đáng chú ý, họ là người đầu tiên trình diễn các bản piano duo của Poulenc ở Nga. Gần 50 năm sau, bản thu âm màn biểu diễn tác phẩm do Rachmaninov, Arensky, Poulenc… với dàn nhạc thính phòng Leningrad của hai nghệ sỹ trẻ được hãng Philipps phát hành trong tuyển tập “Những nghệ sỹ xuất sắc thế kỷ 20”. “Trong âm nhạc, vinh dự lớn nhất của tôi là được đưa vào tuyển tập này. Trong số hơn 70 album, bên cạnh những cái tên mà tôi hết sức kính trọng như Rubinstein, Rachmaninov, Horowitz, Gilels có duy nhất một cặp piano duet, Lyubov Bruk và Mark Taimanov. Thật hết sức ngạc nhiên và tự hào!”, Taimanov kể lại. Đáng tiếc là do hạn chế về kỹ thuật của thời kỳ đó mà các bản thu âm bị lẫn nhiều tạp âm, đặc biệt ở tổ khúc thứ hai của Rachmaninov hay bản concerto của Poulenc. Sau này, khi kỹ thuật thu âm đã được cải tiến thì Mark Taimanov và Lyubov Bruk chia tay.
Hai năm khốn đốn vì một ván cờ
Taimanov vô địch Soviet năm 1956, lọt vào tốp 20 kỳ thủ xuất sắc nhất thế giới từ năm 1946 đến năm 1971
Nguyên nhân dẫn đến cuộc chia tay của cặp nghệ sỹ trẻ bắt nguồn từ một “tai nạn” trong sự nghiệp cờ vua của Mark Taimanov. Khi đó, Taimanov đã là nhà vô địch toàn liên bang (ông đăng quang năm 1955), thành viên “đội hình trong mơ” của cờ vua Soviet. Trong những năm 1950 và 1960, “mọi thành công đều đến với tôi thật dễ dàng”, Taimanov hồi tưởng.
Tai nạn bất ngờ đến với Taimanov: tại giải Vòng loại thế giới, tổ chức tại Vancouver năm 1971, Bobby Fischer (Mỹ) đánh bại ông với tỷ số 6-0. Các quan chức Soviet cho rằng có vấn đề chính trị nào đó trong thất bại này vì không thể lý giải tại sao đại diện xuất sắc của thế hệ vàng Nga lại thua đau như vậy. Kết quả khám xét ngay khi Taimanov về tới biên giới cho thấy: hành lý của ông có đô la Mỹ và sách của Aleksandr Solzhenitsyn (hồi đó vẫn bị cấm lưu hành ở Soviet). Dù Taimanov lý giải đây là nhuận bút của một tạp chí Hà Lan trả cho Salo Flohr, một người bạn và huấn luyện viên của ông, nhưng không thuyết phục được ai.
Trong vòng hai năm sau đó, các nhà chức trách Soviet đã thi hành nhiều biện pháp trừng phạt, "tôi bị tước quyền công dân, không được hưởng lương [hằng tháng, tất cả các đại kiện tướng quốc tế Soviet đều được hưởng một khoản thu nhập ưu đãi]. Tôi bị cấm thi đấu và lưu diễn nước ngoài cũng như bị cấm xuất hiện trên báo chí. Thậm chí tôi còn bị vu khống và buộc tội, trong đó có tội đọc sách cấm của Solzhenitsyn", Taimanov đã hé lộ những gì ông phải chịu đựng trong quãng thời gian đó. Cuộc hôn nhân đầu tiên của ông cũng tan vỡ trong thời gian này.
Nhưng thực chất nguyên nhân nào dẫn đến thảm bại 0-6 trước Bobby Fischer? Dù Fischer nhanh chóng giành được thắng lợi hai ván đầu nhưng Taimanov nghĩ vẫn có thể đảo ngược tình thế ở ván thứ ba, ván đấu mang tính chất bước ngoặt. “Sau này Fischer cũng thừa nhận là điểm số chung cuộc không phản ánh được tương quan lực lượng. Tôi có cảm giác kinh khủng như đang đấu lại một cỗ máy chưa bao giờ mắc lỗi. Ở ván ba, tôi đã kiểm soát được thế trận để thiết lập hàng loạt thế cờ tấn công đối thủ. Nhưng vào thời điểm tưởng mình chắc thắng, tôi lại không thể phá vỡ được thế phòng thủ của Fischer… Mọi nước đi đều bị anh ta cản phá, tôi đã suy nghĩ rất lung nhưng không ích gì. Thất vọng và kiệt sức rồi đánh mất thế trận, cuối cùng tôi thất bại. 10 năm sau, tôi mới tìm được lời giải cho ván đấu chết người này nhưng không may là nó không còn quan trọng nữa”. Taimanov lý giải mọi chuyện trong “Tôi đã trở thành nạn nhân của Fischer như thế nào”, cuốn sách xuất bản năm 1992.
Năm 1973, giải Vòng loại vô địch thế giới được tổ chức tại Leningrad vào năm 1973. Do việc cấm không cho ông thi đấu ở một giải quốc tế ngay tại thành phố quê hương có thể sẽ đón nhận rất nhiều chỉ trích nên hồ sơ của ông được đóng lại. Danh dự và sự nghiệp của Taimnanov cũng được phục hồi từ đây. Một trong những niềm vui âm nhạc của ông là biểu diễn các bản impromptu tại buổi độc tấu, tổ chức vào đêm bế mạc các giải đấu cờ vua hoặc thi thoảng đệm đàn cho Smyslov, một giọng bariton đẹp của đội tuyển Nga.
Ngoài cờ vua và âm nhạc, Taimanov còn viết lách và xuất bản, trong đó có nhiều cuốn sách về nghệ thuật khai cuộc mà một vài biến thể của nó đã gắn liền với tên tuổi ông như phòng thủ Sicilian Defence, Modern Benoni, Nimzo-Indian và Taimanov Defence.
Sinh tại Kharkov, Ukraine vào ngày 7/2/1926, Mark Evgenievich Taimanov là một trong những gương mặt xuất sắc của cờ vua Soviet. Ông được công nhận là kiện tướng quốc tế năm 1950 và hai năm sau là đại kiện tướng quốc tế - danh hiệu cao nhất của cờ vua. Từ năm 1950 đến 1956, ông lọt vào danh sách các kỳ thủ xuất sắc nhất thế giới và tốp 20 từ năm 1956 đến 1971. Ông cùng các thành viên của đội tuyển Soviet, ông nhiều lần vô địch đồng đội châu Âu và thế giới.
Di sản lớn nhất mà ông để lại là 16 cuốn sách về cờ vua, được xuất bản ở Nga, Đức, Anh, trong đó chủ yếu là về những nghệ thuật khai cuộc đã gắn liền với tên tuổi của ông và bản thu âm do hãng Philips phát hành năm 1999 trong tuyển tập “Những nghệ sỹ piano xuất sắc thế kỷ 20” (gồm 70 nghệ sỹ).
Taimanov kết hôn bốn lần. Với cuộc hôn nhân cuối cùng, ông làm cha ở tuổi 78. Ông mới qua đời ngày 28/11/2016 tại Saint Petersburg ở tuổi 90 sau hơn một tháng điều trị.
|
1. Vòng loại vô địch thế giới (Candidates tournament) là cuộc thi lựa chọn ứng cử viên cho giải vô địch thế giới. Người giành chiến thắng cuộc thi này sẽ tranh ngôi vô địch với kỳ thủ vô địch thế giới giải trước.
TRẦN THÙY MAI.Năm giờ sáng, máy bay chở chúng tôi đáp xuống sân bay Incheon. Giọng nói ngọt ngào của nữ tiếp viên vang lên với lời cảm ơn và câu chào tạm biệt, sau khi báo một thông tin làm chúng tôi ớn lạnh: Nhiệt độ bên ngoài là 4 độ C...
ĐẶNG NHẬT MINHLà một thương cảng của Nhật Bản, nhưng Fukuoka lại được nhiều người biết đến như một thành phố của nhiều hoạt động văn hoá mang tầm quốc tế. Tôi có duyên nợ với thành phố này từ năm 1991 khi được mời tham dự Liên hoan phim quốc tế Fukuoka lần thứ nhất với bộ phim Bao giờ cho đến tháng 10.
PHẠM XUÂN PHỤNGChữ tea trong tiếng Anh là do dùng mẫu tự La -tinh để ký âm chữ trà (âm Hán Việt) mà người Trung Hoa nói rất rõ là chè. Lâu nay cứ tưởng chè là tiếng thuần Việt hoặc là biến âm của trà, hóa ra chè lại là từ gốc của trà. Mẹ mà nhầm là con, vui thật.
BÙI NGỌC TẤNLần đầu tiên đặt chân tới Châu Âu, có biết bao nhiêu ấn tượng. Ấn tượng về những nét mặt người, về những dáng người đi, về bầu trời không vẩn bụi trong veo, về những xa lộ, về những chiếc xe phóng với tốc độ 140 kilômét không một tiếng còi, nối nhau trên các con đường tám đến mười làn xe chạy không còn biên giới cách ngăn...
NGUYỄN VĂN DŨNGCó người nói Praha đẹp hơn Paris . Tôi không tin. Nhưng bây giờ thì tôi thấy nhận xét ấy không phải không có căn cứ. Praha là thành phố cổ kính nguyên vẹn nhất châu Âu, là “thành phố của trăm tháp vàng”, là “bài thơ bằng đá”, là khúc hát đắm say, là cốc rượu nồng nàn, là bức tranh tuyệt mĩ, là mảnh thời gian còn sót lại... Năm 1992, Praha được công nhận là di sản văn hoá thế giới.
PHẠM THỊ CÚCCó người nghĩ rằng, ở các nước giàu, thì ít người thất nghiệp. Không đâu, ở Pháp, người thất nghiệp cũng khá nhiều, mà đâu phải vì không có bằng cấp mà thất nghiệp, đa số họ đều có bằng kĩ sư, cử nhân, cả thạc sĩ hẳn hoi.
NGUYỄN VĂN DŨNGAmazon là tên khu rừng lớn nhất thế giới. Amazon cũng là tên con sông, theo khảo sát mới đây, là con sông dài nhất thế giới. Amazonas, quê hương của hai Amazon kia, là bang rộng nhất trong 26 tiểu bang của Brasil - rộng hơn cả diện tích của nước Anh, Đức, Pháp, Ý cộng lại. Còn Manaus, là kinh đô của Amazonas miên man núi rộng sông dài.
NGUYỄN VĂN DŨNG Tôi thật sự xúc động khi đứng trước ngôi mộ của Lý Tiểu Long. Trước đây tôi hình dung nơi an nghỉ cuối cùng của anh phải là một ngôi đền cực kỳ tráng lệ cho xứng với tên tuổi lẫy lừng của anh. Sau khi anh mất, một tờ báo ở Sài Gòn hồi đó viết đại loại trong thế kỷ XX, anh là một trong ba nhân vật nổi tiếng nhất châu Á.
NGUYỄN VĂN DŨNGVới Phật giáo, Linh Thứu là ngọn núi thiêng. Sau khi thành đạo, một thời gian dài Linh Thứu là trú xứ của đức Phật và các đệ tử của Ngài. Tại đây Ngài đã giảng kinh Pháp Hoa và nhiều bộ kinh quan trọng khác. Linh Thứu còn là nơi khởi phát dòng Thiền Ấn Độ để rồi từ đây hạt giống Thiền được gieo trồng khắp nơi trên trái đất.
PHẠM PHÚ PHONGTrong lịch sử đất nứơc Trung Hoa có sáu nơi được chọn làm thủ đô, theo thứ tự Lạc Dương, Tây An, Nam Kinh, Khai Phong, Hàng Châu và Bắc Kinh là thủ đô thứ sáu, tồn tại cho đến ngày nay. Bắc Kinh đầu tiên là kinh đô của nước Yên, nên còn gọi là Yên Kinh, sau đó đến thời Minh Thành Tổ cho xây dựng trở thành Bắc Kinh ngày nay. Với diện tích 18.826 km2, Bắc Kinh rộng gấp 18 lần so với thủ đô Hà Nội, được mệnh danh là thành phố bốn nhiều: nhiều người, nhiều xe, nhiều cầu vượt, nhiều di tích...
Từ một trại lính đầy vết đạn ở vùng California (Hoa Kỳ) đã xuất hiện một tu viện Phật giáo - Tu viện Lộc Uyển - do nhà sư gốc Huế - Thiền sư Thích Nhất Hạnh - gầy dựng. Tại đây, ảnh hưởng của Thiền học Việt Nam đã tạo được một sự chuyển hóa đầy thử thách: biến trung tâm luyện tập bắn súng trở thành thiền đường đầy ánh sáng và tình thương, có ảnh hưởng rất lớn đối với nhiếu người ở Hoa Kỳ.Sông Hương xin giới thiệu bài viết của Teresa Wattanabe đã đăng trên tờ Los Angeles Times, tờ nhật báo lớn hạng ba của Hoa Kỳ, với bản dịch của Làng Mai và ảnh của Nguyễn Đắc Xuân để giới thiệu với bạn đọc như một dòng chảy của văn hóa Phật giáo xứ Huế.
TRẦN THÙY MAICác quan chức ngành khí tượng Nhật Bản đã cúi gập mình xin lỗi toàn dân: Hoa anh đào sẽ nở ngày 23 thay vì 16 - 3 như dự báo. Đến sân bay Narita vào đúng sáng 24, tôi tự nghĩ mình đến rất kịp thời, nên khi cậu cảnh sát làm thủ tục nhập cảnh hỏi về mục đích đến Nhật, tôi đã không ngần ngại trả lời chắc nịch: “Ngắm hoa anh đào”. Cậu cảnh sát khoanh cái rụp vào lời khai của tôi và “OK” ngay với một nụ cười trên môi.
NGUYỄN VĂN DŨNGNằm giữa trung tâm bán đảo Iberia, thủ đô Tây Ban Nha trải rộng trên các ngọn đồi dưới chân rặng Sierra de Guadarrama, ở độ cao 640m so với mặt nước biển - là thành phố cao nhất châu Âu. Diện tích 607 km2. Dân số gần 4 triệu người.
KEVIN BOWEN
(Giám đốc WJC)
LTS: Trong 25 năm qua tên tuổi nhiều nhà văn, nhà thơ của Trung tâm William Joiner (Đại học Massachusetts - Hoa Kỳ) như Kevin Bowen, Fred Marchant, Nguyễn Bá Chung, Lady Borton, Martha Colline, Bruce Weigl, Lary Heinemann... đã xuất hiện trên Sông Hương cũng như trên nhiều báo chí văn nghệ, văn hoá trong nước với những tác phẩm tâm huyết, mến yêu đất nước Việt Nam cũng như những hoạt động trên các lãnh vực giao lưu văn hoá, giúp đỡ y tế, giáo dục cho Việt Nam sau chiến tranh, như những biểu hiện của sự ân hận, tủi hổ với những gì mà đất nước họ đã gây ra trên mảnh đất này.
NGUYỄN BÁ CHUNG
Tháng 10 năm 2007 đánh dấu 25 năm thành lập trung tâm Joiner. Nhưng với tôi, nó đánh dấu một đoạn đường 20 năm nổi chìm với trung tâm, trong đó có 15 năm làm thiện nguyện và 10 năm cuối cùng làm việc chính thức. Hai mươi năm là một thời gian dài đủ để nhìn lại, ghi lại một số kỷ niệm và rút ra một số kinh nghiệm để nhìn tới đoạn đường phía trước.
NGUYỄN ĐẮC XUÂNHoạt động yêu nước ở miền Nam từ những năm sáu mươi của thế kỷ trước, tôi không lạ gì nước Mỹ. Thuở ấy, Phan Ch. anh bạn vong niên của tôi làm phiên dịch ở cơ quan MACV ở Huế từng bảo tôi “Người Mỹ giống như một cậu bé con nhà giàu nhưng thiếu lễ độ”.
VÕ QUÊNhận lời mời của Hội đồng quốc gia vì nghệ thuật truyền thống Hoa Kỳ (National Council for the Traditional Arts), đoàn nghệ sĩ thuộc Hội Văn học nghệ thuật Thừa Thiên Huế đã tham dự Festival dân ca dân nhạc tại thành phố Lowell, bang Massachusetts, Hoa Kỳ từ ngày 25-7-1995.
NGUYỄN XUÂN THÂMChúng tôi đến Aten vào cuối tháng chín, mà buổi trưa vẫn còn oi bức như bao trưa miền biển ở Việt . Thanh Tùng và tôi loay hoay mãi vẫn không bắt được taxi để chuyển tiếp đến sân bay nội địa.
NGUYỄN VĂN DŨNGSau Cali tôi định đi Dallas, nhưng rồi chuyển hướng, tôi lên Seattle theo vẫy gọi của bạn bè. Ai ngờ cái thành phố nầy dịu dàng, xanh và đẹp đến vậy. Hèn chi người ta gọi nó là “Thành phố ngọc bích” ( Emerald City ), hay “Mãi mãi xanh tươi” ( Evergreen State ).
PHẠM THƯỜNG KHANHĐầu năm nay khi biết tôi chuẩn bị đi công tác Trung Hoa, em gái tôi, một người thơ gọi điện từ Huế ra bảo: “Anh cố gắng mà cảm nhận vẻ đẹp rực rỡ của văn minh Trung Hoa. Hình như với bệ phóng vững chắc của nền văn minh hàng ngàn năm ấy, người Trung Hoa đang có những cuộc bứt phá ngoạn mục và trong tương lai dân tộc này còn tiến xa hơn nữa”. Là một quân nhân, tôi đâu có được trí tưởng tượng phong phú và trái tim dễ rung động như em tôi, nhưng 10 ngày trên đất nước Trung Hoa đã để lại trong tôi những ấn tượng thật sâu đậm.