Khai bút đầu xuân

09:42 31/07/2008
XUÂN TÙNGNgày đầu xuân ở nước ta có nhiều phong tục đã được tồn tại lâu đời như tục xông đất, hái lộc, mừng tuổi: Vào những ngày đầu xuân, các tầng lớp nho sĩ còn có tục khai bút, cho chữ... vừa là thú vui, vừa là cung cấp cho những người thích xin chữ, xin câu đối về treo. Việc làm này mang một ý nghĩa văn hóa thú vị.

Minh niên khai bút, bút khai hoa
Vạn sự giai thành phú quý đa
Đa tử đa tôn, đa phúc lộc
Đắc tài đắc lợi, đắc danh gia.
Thường thường vào sáng Mồng Một Tết, một số người yêu thích văn chương ngồi vào bàn văn để "khai bút đầu Xuân" bằng một bài thơ hoặc một trang văn, để mở đầu một năm mới cho tình đời và sự nghiệp. Những bài thơ "khai bút" thù tạc giữa bạn bè đầu xuân với nhau, sau này, cũng có nhiều bài đã đóng góp vào sự nghiệp sáng tác của tác giả.
Khai bút của các nhà túc nho, của các ông đồ càng phong phú và đa dạng. Đó là việc cho chữ, cho câu đối. Xưa, khai bút của các nho gia sĩ tử toàn bằng chữ nho. Bên cạnh những thú chơi treo tranh dân gian là những đại tự hay câu đối bằng mực tàu chữ nho trên giấy hồng điều. Chữ nho trải ra trên giấy hồng với nét bút điêu luyện tạo thành những nét tạo hình siêu thoát, bằng một bức tranh chữ. Chơi chữ là cách chơi tinh thần thanh khiết. Từ nét chữ, người xem đoán được cả nết người. Nhìn nét chữ, người ta bình rằng chữ này nhục tự là chữ thịt của hạng người tầm thường. Chữ kia là cốt tự là chữ viết cứng như xương của kẻ có cốt cách phi thường. Chữ nho cũng có nhiều cách viết của cùng một chữ. Kiểu chữ triện là kiểu chữ khắc trên mai rùa cổ xưa nhất, sau này dùng trên các dấu triện. Kiểu chữ chân viết đầy đủ các nét ngang, dọc, chấm, phẩy... đầy đủ kiểu chuẩn hóa trong các văn bản chính qui. Kiểu chữ thảo (có nghĩa là viết tháu như cây cỏ) là một kiểu viết phóng khoáng không bị bó buộc, nhìn chữ viết thảo như rồng bay phượng múa. Tùy từng cách viết của từng người của từng hoàn cảnh khác nhau khi khai bút hay cho chữ người đến xin.
Trong việc cho chữ, cho câu đối xưa nay cũng có nhiều giai thoại.
Vào ngày đầu xuân, một nông dân trong vùng đến nhà cụ Yên Đổ:
- Cháu kiếm một cơi trầu đến thưa với cụ, xin cụ một đôi câu đối về thờ ông cháu trong ngày xuân.
Nhà thơ tủm tỉm cười, lấy ngay giấy bút ra viết:
Kiếm một cơi trầu, thưa với cụ
Xin đôi câu đối để thờ ông
Yên Đỗ chỉ làm gọn lại câu thưa của người xin chữ, thành một câu đối bình dị.
Và một lần, một viên tri huyện vừa tham vừa keo kiệt, mà thích chơi sang và sính chữ. Hắn đến nhà Nguyễn Khuyến, xin mấy chữ về treo ở công đường. Biết rõ tim đen của viên tri huyện nhà thơ bèn ngã giá:
- Được, chữ thì có, nhưng đắt giá lắm. Mỗi chữ mười quan. Thầy cần mấy chữ cứ tính ra mà lấy.
Viên tri huyện bấm bụng xin cụ Tam Nguyên bốn chữ. Nguyễn Khuyến bèn viết cho hắn bốn chữ:
Thiên lý lương nhân
Có nghĩa là nghìn dặm người tốt. Quan huyện mừng khấp khởi mang về chạm thành bức đại tự sơn son thiếp vàng, treo giữa công đường.
Có một người đến cửa quan, thấy bức đại tự đó; bèn nói với quan huyện là ai cho bốn chữ kia là nhằm chửi quan là kẻ tham ăn: Bởi chữ thiên lý lương nhân là chiết tự của hai chữ TRỌNG THỰC - tức là trọng miếng ăn. Viên quan huyện tức lắm, nhưng chẳng làm gì được tác giả.
Nói đến khai bút đầu xuân, là nhớ đến bài thơ Ông đồ của Vũ Đình Liên:
Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài
"Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa, rồng bay"
Nhưng mỗi năm mỗi vắng
Người thuê viết nay đâu?
Giấy đỏ buồn không thắm
Mực đọng trong nghiên sầu...
Ở đây chẳng những cho chữ, mà còn bán chữ để kiếm miếng ăn của những ông đồ nghèo.
Tục khai bút, cho chữ vào những ngày xuân đến nay vẫn tiếp tục duy trì trong nhiều thế hệ. Từ khai bút, cho chữ đến nghệ thuật thư pháp cũng là cả một quá trình chơi của các thi nhân mặc khách. Ngày nay nhiều nhà nho vẫn tiếp tục thú vui cho chữ để các bạn bè đem về treo ở nhà mình. Các nhà thâm nho Hoàng Trung Thông, Tào Mạt trước đây, hay các cụ Bùi Hạnh Cẩn, Tú Sót vào những ngày đầu xuân thường khai bút cả chữ nho lẫn chữ quốc ngữ. Mấy xuân gần đây, ở Văn Miếu hoặc dọc đường Bà Triệu, Hà Nội, một số nhà nho đã mở triển lãm thư pháp và bày tranh chữ cho khách tham quan. Và tại Văn Miếu vào một ngày đầu xuân, nhà họa tự Lê Xuân Hòa đã viết và tặng chữ cho nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười và Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Lớp trẻ ngày nay cũng yêu chuộng trò chơi này. Những "ông đồ trẻ" như Ngô Văn Phú, Đỗ Chu , Phạm Minh Hải... cũng tập tò cho chữ để bạn bè mang về treo ở phòng văn của mình.
Chơi chữ (hay cho chữ) của tục khai bút đầu xuân là một thú chơi văn hóa, thanh cao. Đến một nhà ai đó, gặp trên tường hay giá sách một chữ PHÚC, chữ ĐỨC hay chữ THẦN, chữ PHẬT... hoặc một bài thơ chữ thảo "phượng múa rồng bay" như một bức tranh điểm xuyết cho căn phòng ấm cúng, vui trẻ.
X.T

(nguồn: TCSH số 156 - 02 - 2002)

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • LTS: Phát hành tới hàng trăm ngàn bản, Nhật ký Đặng Thuỳ Trâm là cuốn sách duy nhất (có thể nói như vậy) gây được xúc động cho các thế hệ độc giả trong và sau chiến tranh, cho cả hai phía xâm lược và chống xâm lược nhờ tính chân thực của nó.Sông Hương trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc một số trang trong cuốn Nhật ký Đặng Thuỳ Trâm và hai bài viết liên quan đến cuốn sách

  • NGUYỄN QUANG HÀ                        Truyện kýHoà thượng Thích Đôn Hậu gọi đại đức Thích Trí Diệm lên phòng riêng:- Ta đang mắc công chuyện không thể xa Huế được trong thời gian này, nên ta cử thầy vào chùa Hải Đức, Nha Trang tham gia cuộc thuyết pháp quan trọng tại đó. Thầy đi được chớ?Đại đức Thích Trí Diệm cúi đầu thưa:- Dạ, được ạ.

  • VĨNH NGUYÊN                Truyện kýSau “vụ” gặp em, tôi băn khoăn lắm lắm. Là bởi trước đó - trước quả rốc-két mà chiếc F4H phóng xuống và em bị thương dưới đùi, em đang chờ tháo dây thuyền ở hốc đá, còn tôi thì giữ lấy ống ti-dô cho nước vào hai cái thùng phuy trên thuyền cho em. Hai chiếc thùng phuy 400 lít nước sắp tràn đầy. Như vậy là quá đủ thời gian cho chúng ta có thể hiểu biết về nhau, tên tuổi, quê hương bản quán.

  • ĐẶNG VĂN SỞ          Ghi chépKhông hiểu sao tôi lại đi tìm anh - anh Nguyễn Đức Thuận - người anh chú bác ruột cùng chung sống dưới một mái nhà với tôi. Tôi chỉ nhớ là hồi đó chồng của cô tôi nằm mơ thấy anh, và bác vào tận Nha Trang để đi tìm anh Mậu, người đồng đội và là người chứng kiến lúc chôn cất anh.

  • NGUYỄN QUANG HÀMột buổi sáng vợ chồng anh Thảo, chị Ái đang đèo nhau, phóng xe Honda trên đường Nguyễn Trãi, một con đường lớn của thành phố Huế, bỗng có một người lao thẳng vào xe anh Thảo. Nhờ tay lái thiện nghệ, nên anh Thảo đã phanh xe kịp. Hai vợ chồng dựng xe, ra đỡ nạn nhân dậy.

  • HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNGBút kýAnh đã xứng đáng với danh hiệu "Nghệ sĩ Nhân dân" của nhà nước ta phong tặng. Riêng Hội Nghệ sĩ điện ảnh Nhật Bản đã tặng cho anh giải thưởng vẻ vang dành cho người nghệ sĩ thuật lại sự tích dân tộc mình bằng điện ảnh...

  • ĐÀO XUÂN QUÝĐã lâu lắm, có đến hơn hai năm, kể từ khi bị tai nạn ở chân tôi chưa đi vào các hiệu sách, kể cả các hiệu sách ở Nha Trang. Đi tới các hiệu sách thì xa quá, đi bộ thì không đi nổi, mệt và nóng lắm, mà đi xe thuê thì cũng khó, vì họ không phải chỉ đưa mình tới nơi mà còn phải đợi hàng giờ khi mình phải tìm chọn sách nơi này nơi nọ, quầy này quầy khác v.v...

  • NGUYỄN THANH CHÍHai mươi tám tuổi, nó không biết chữ và không quen đi dép, mặc áo quần dài; lầm lũi, ít nói nhưng rất khoẻ mạnh... Với nó rừng là nhà, các lối mòn trong rừng thì thuộc như lòng bàn tay... Đó là Trương Ngọc Hoàng, sinh năm 1977.

  • NGUYỄN TRỌNG BÍNHMọi chuyện xẩy ra suốt 55 ngày đêm ở đơn vị trong cuộc tổng tiến công nổi dậy xuân 1975 mà đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, tôi đều nhớ như in. Thế mà, lạ lùng thay, suốt thời gian đó, hàng ngày mình ăn thế nào, lại không nhớ nổi. Chỉ nhớ mang máng có lúc ăn cơm nắm, ăn lương khô. Về giấc ngủ, có thể là tranh thủ nửa ngủ nửa thức giữa 2 trận đánh hoặc lúc ngồi trên xe trong đội hình hành tiến. Cố hình dung, tôi nhớ được bữa cơm chiều ở dinh Độc Lập, hôm 30-4-1975.

  • NGÔ MINHỞ CỬA NGÕ XUÂN LỘCSư Đoàn 7 thuộc Quân Đoàn 4 của chúng tôi hành quân từ Bảo Lộc về ém quân trong một rừng chuối mênh mông, chuẩn bị tấn công cứ điểm Xuân Lộc, cửa ngõ Đông Bắc Sài Gòn, đúng đêm 1-4-1975.

  • HUỲNH KIM PHONG(Chào mừng kỷ niệm 30 năm ngày giải phóng miền , thống nhất đất nước 30.4.1975 - 30.4.2005)

  • LÊ HOÀNG HẢICon người từ khi cảm nhận thế giới xung quanh là lúc cảm được sự xa vắng, ly biệt... Nhớ hồi thơ dại, đứng trên bến sông trước nhà nhìn sang Cồn Hến thấy sông rộng lắm cứ nghĩ khó mà bơi sang sông được. Mỗi lần đi bộ từ nhà lên cầu Gia Hội dù chỉ vài trăm mét nhưng lại cảm thấy rất xa. Càng lớn khôn cảm nhận về khoảng cách được rút ngắn. Nhưng lạ thay khoa học ngày càng khám phá không gian, vũ trụ thì chạm đến cõi vô cùng.

  • HỒ NGỌC PHÚTôi về lại Huế sau trận lụt tuy muộn nhưng khá lớn vào gần cuối tháng 12 năm 2004. Ngồi ở quán cà phê Sơn bên bờ chân cầu Trường Tiền, nhìn sông Hương vào lúc sáng sớm sao thấy khang khác, trong có vẻ như sáng hơn ngày thường.

  • HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNGĐã lâu tôi không hề nhắc đến hoa, và tôi cảm thấy tôi đã có lỗi đối với những người bạn tâm tình ấy dọc suốt một quãng đời chìm đắm trong khói lửa. Thật ra, những cánh hoa nhỏ bé và mong manh ấy đã viền con đường tuổi trẻ đầy kham khổ của tôi. Chiến chinh qua rồi có nhiều cái tôi đã quên, nhưng những cánh hoa dại dọc đường không hiểu sao tôi vẫn nhớ như in, như thể chúng đã được ấn vào trí nhớ của tôi thành những vết sẹo.

  • NGUYỄN THẾ QUANG(Chuyện tình chưa kể của nhà thơ Hoàng Cầm)

  • VÕ NGỌC LANTôi sinh ra và lớn lên tại vùng Kim Long, một làng nhỏ thuộc vùng cận sơn, không xa Huế là bao. Bởi thuở nhỏ chỉ loanh quanh trong nhà, trong làng ít khi được “đi phố” nên đối với tôi, Huế là một cái gì thật xa cách, thật lạ lùng. Đến nỗi tôi có ý nghĩ buồn cười: “Huế là của người ta, của ai đó, chứ không phải là Huế của tôi”, ngôi chợ mái trường, một khoảng sông xanh ngắt và tiếng chuông chùa Linh Mụ... mấy thứ ấy mới là của tôi.

  • NGUYỄN XUÂN HOÀNGNhân một lần ghé ngang Paris , võ sư người Huế Nguyễn Văn Dũng đã đi thăm sông Seine. Đứng lặng lẽ bên dòng sông thơ mộng bậc nhất nước Pháp, bỗng lòng ông nhớ sông Hương quá trời. Về lại Việt , ngồi bên bờ sông Hương, ông vẫn hãy còn thấy nhớ cồn cào cái dòng chảy thầm thì trong sương mù như một nhát cắt ngọt ngào giữa trái tim đa cảm.

  • HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNGTôi rẽ vào nhà Thiệp để đưa bé Miên Thảo đi học. Cô bé hét vang nhà để bắt tìm cho ra chiếc dép đi trời mưa lạc nơi đâu không biết. Miên Thảo mặc chiếc quần Jean xanh và khoác áo len đỏ, choàng một chiếc phu la cổ màu đen trông thật đỏm dáng.

  • NGUYỄN QUANG HÀSông Bồ là con sông không dài, nhưng đẹp ở về phía Bắc Huế. Phía tả ngạn, hữu ngạn vùng thượng lưu sông là hai huyện Phong Điền và Hương Trà, vùng hạ lưu sông chảy qua Quảng Điền rồi đổ vào phá Tam Giang. Làng xóm hai bên bờ sông khá trù mật.

  • MINH CHUYÊN (Tiếp Sông Hương số 12-2008)