Gặp lại nữ ca sĩ được vua Bảo Đại 'hâm mộ' đặc biệt

09:18 02/02/2015

Đêm xuống, sau khi chờ cha đi ngủ, đứa bé mới trốn cha đi học hát. Người chị cột sợi dây ở ngón tay, đầu dây kia móc ở ngách cửa, lơ mơ ngủ. Khuya, cô em gái về, khẽ giật sợi dây, cánh cửa được hé ra, một bóng nhỏ loắt choắt nhanh nhẹn len vào trong, bóng đêm im lìm phủ lấy ngôi nhà, không một ai hay biết.

Nghệ sĩ Minh Mẫn

Gian nan học nghề

Trong căn nhà nhỏ nằm sâu trong con hẻm đường Nhật Lệ (TP.Huế, tinh Thừa - Thiên - Huế), nghệ nhân Minh Mẫn đang nằm trên giường bệnh, một chân bị bó bột. Ở tuổi 90, cơ thể mang nhiều bệnh tật của tuổi già, nhưng nhắc đến nghề, khuôn mặt bà bỗng rạng rỡ hẳn, ánh mắt hằn lên những tia lấp lánh. Kể về những truân chuyên sóng gió của nghiệp cầm ca, người nghệ sĩ cho biết, ngoài những kỳ thị của xã hội thời bấy giờ, con đường ca hát của bà còn ướt đẫm mồ hôi và nước mắt, và có cả những đòn roi của những ngày trốn cha đi học hát.


Sinh ra trong một gia đình buôn bán ở chợ Sịa, mới 13, 14 tuổi, cô bé Minh Mẫn đã theo cha và các chị tập tành buôn bán. Cô bé Mẫn sớm trở thành cô hàng xén duyên dáng, buôn bán đủ các mặt hàng. Khi theo các thuyền đò buôn chiếu, chén từ Bao Vinh lên Huế.


Khi lại mua om, trách từ Phù Trạch lên trung tâm để bán kiếm lời. Từ những chuyến đò xuôi ngược ấy, cô bé Mẫn có cơ hội được nghe những giai điệu ngọt ngào, thanh cao của các làn điệu ca Huế xưa như kim tiền, cổ bản, nam xuân, ngũ đối . Thứ âm nhạc ấy không biết từ lúc nào đã ngấm sâu vào máu thịt của đứa trẻ khiến cô bé Mẫn cứ đắm đuối chạy theo tiếng đàn, tiếng phách cùa các điệu ca cổ.



Khuôn mặt nhăn nheo in hằn dấu vết thời gian, làn da chỉ chít đồi mồi, nhưng đôi môi vẫn còn đỏ thắm, bà Minh Mẫn hồ hởi kể chuyện xưa, giọng bỏm bẻm như đang nhai trầu: "Mệ đi học hát từ hồi 13 tuổi. Cha mẹ rất kiên định với lễ giáo phong kiến, luôn cho rằng "xướng ca vô loài", nên cấm cửa. Mệ phải lách cửa trước, lén cửa sau mới trốn được ra ngoài đi học hát".


Lớp học hát chỉ diễn ra ban đêm, cô bé Mẫn phải tìm đủ mọi cách ra khỏi nhà mà không bị cha phát hiện. Buổi tối, cơm nước xong xuôi, Mẫn nhanh chóng vào giường đắp chăn đi ngủ sớm. Tầm 7h, nghe tiếng ngáy của cha vang đều đều ở nhà trên, cô bé vội vã trở dậy, lao ra khỏi nhà, hòa mình trong bóng đêm tĩnh mịch của làng quê.


Thương cô em gái mê hát, người chị "dung túng" để cô em theo nghiệp đờn ca. Sau khi Mẫn trốn được ra ngoài đi học hát, cô chị cột sợi dây ở ngón tay, đầu dây kia lèn qua song cửa. Tan học trở về, Mẫn cầm sợi dây giật khe khẽ, người chị trở dậy, mở cửa cho cô em vào nhà. Nhờ sự che chở của chị gái, suốt mấy năm trời theo học hát, cha của cô bé Mẩn vẫn không hề hay biết.



Ở tuổi 90 nhưng nghệ sĩ Minh Mẫn đều đặn đến Câu lạc bộ Ca Huế sinh hoạt cùng mọi người.


Bà Minh Mẫn cho biết, ngày ấy người dân vẫn lưu truyền câu nói "nhất Huế, nhì Sịa", để chỉ sự phồn vinh của hai vùng đất. Ngoài Huế, Sịa được xem là kinh đô của ca Huế. Theo học các thầy ở trường làng, Minh Mẫn được thầy Cửu Song dạy đàn nguyệt, thầy Thông Đình dạy ca và đàn tranh, thầy văn Thuyền dạy đàn bầu.


Nhờ tư chất thông minh, lanh lợi cùng sự đam mê, ham học hỏi, nên mới ngày đầu nhập môn, Mẫn đã được các thầy hết sức khen ngợi, cố gắng truyền dạy hết các "tuyệt kỷ" của nghề, với có giọng ca trời phú, chất giọng vừa khỏe khoắn, trong trẻo, khiến Minh Mẫn dễ dàng thổi tâm hồn Huế vào trong các làn điệu, lời ca. Thiên nhiên, con người như hòa quyện làm một khi ca nữ cất tiếng hát làm đắm say lòng người mộ điệu.


Sau một thời gian theo các thầy học hát ở quê theo kiểu truyền khẩu, dù không được đào tạo bài bản, nhưng cô bé Mẫn nhanh chóng trở thành giọng ca "đỉnh" ở làng.


"Mấy ông Lý trong vùng rất thích nghe bé Mẫn ca", bà Minh Mẫn nói bằng giọng đầy tự hào. Ở làng có việc gì, các ông đều mời bé Mẫn đến hát. Tiền thù lao kiếm được, Mẫn cất kỹ trong hộc tủ, chỉ khi nào thật thèm ăn bánh, mới lén lấy một tờ chạy ra quán mua hàng. Biết cha Mẫn cấm con theo nghiệp đờn ca hát xướng, mấy ông Lý còn chu đáo dặn tất cả những người dân địa phương, ra chợ không được xôn xao bàn tán. Sợ cha Mẫn biết được, không những cô bé no đòn, sau này còn không được đi hát. Mấy ông còn "hăm", người dân nào dám "hé răng", để chuyện đến tai cha Mẫn sẽ bị xử phạt nặng.

Thành danh


Năm 18 tuổi, nhờ sự dìu dắt của các thầy cô và các danh ca đi trước, cô hàng xén Minh Mẫn bắt đầu đi ca trên đò dọc sông Hương. Ngày ấy, ca Huế trên sông Hương chưa nhiều như bây giờ, chỉ có hai đò ở Đập Đá, hai đò ở sông Hương. Bốn giọng ca lừng lẫy "đậu" ở bốn đò gồm Minh Điền, Bích Liễu, cô Năng và Minh Mẫn.


Lần đầu nghe giọng Minh Mẫn vọng ra từ thuyền, những chiếc thuyền khác vội vã chèo đến để nghe. Ai cũng ngơ ngẩn, họ luôn miệng hỏi nhau, "giọng của ai mà nghe hay ghê rứa hè", mãi sau này mới có lời giải đáp. Còn nghệ sĩ đàn chị Minh Điền thì hết lời khen ngợi, "nhà quê mà răng ca giỏi rứa hè. Tau chịu rồi đó". Những lúc tiếng đàn bầu, đàn tranh vang lên, hòa trong tiếng sanh tiền quấn quýt cùng giọng ca trữ tình của Minh Mẫn khiến người nghe như chìm đắm trong những điệu hò man mác. Tâm hồn người nghe như mềm ra, trôi theo dòng chảy ký ức về với tuổi thơ ngọt ngào, diệu vợi.


Hồi ấy, lịch biểu diễn ca Huế trên sông Hương, một tuần chỉ diễn ra vài đêm. Người nghe ca Huế là những tao nhân mặc khách, các chức sắc. Họ đến với ca Huế bằng sự đắm say của dòng nhạc cổ. Những hôm có lịch biểu diễn, Minh Mẫn nói dối với cha do lấy hàng muộn phải ở lại trên Huế, sáng sớm ngày mai mới trở về. Quần áo biểu diễn, Mẫn đều gửi ở nhà bạn. Vì thế, khi giọng ca của Minh Mẫn làm mưa làm gió trên sông Hương, người cha vẫn không hề hay biết.


Lúc giọng Minh Mẫn được yêu thích, bà vinh dự được mời ca trên đài. Cha Minh Mẫn vốn mê ca Huế nên chưa từng bỏ bất cứ buổi phát sóng nào. Lần đầu nghe giọng ca thánh thót của ca sĩ Minh Mẫn qua đài phát thanh, người cha cứ đi vào đi ra, miệng không ngừng xuýt xoa, "Minh Mẫn là ai mà ca hay quá chừng". Ông cụ không ngờ, giọng ca mà ông ngưỡng mộ, lại chính là cô con gái thứ 4 bé bỏng của mình.

Dù giọng ca Minh Mẫn đã nổi tiếng gần xa, nhưng trong nhà, Minh Mẫn vẫn giấu kín. Phải đến khi ông Kim Sanh đến nhà, yêu cầu cho Minh Mẫn gia nhập đoàn hát, cha bà mới ngã ngửa. Thứ nhất vì sợ lệnh quan trên, thứ hai là vinh dự được gia nhập đoàn hát cung đình, cha bà Mẫn răm rắp nghe theo, không một lời phản đối, còn hối thúc con gái khăn gói lên kinh. Lúc này Minh Mẫn mới vào nhà trong, ôm một đống tiền ra đổ trên sàn nhà, mặt tươi như hoa "đây là tiền đi hát của con lâu nay", khiến người cha mắt tròn mắt dẹt.


Những ngày gia nhập đoàn hát Kim Sanh, Minh Mẫn vinh dự được biểu diễn riêng cho vua Bảo Đại nghe. Bà kể, mỗi tuần, vua Bảo Đại giong xe ra Ngự Viên hai lần để dùng cơm trưa. Sau bữa trưa, Minh Mẫn được điều đến để biểu diễn.


"Đồng ấu của Ngài nhiều lắm, nhưng Ngài không thích. Mệ hát xong thì Ngài đưa tay ngoắc đến gần, vừa xoa đầu mệ ngài vừa nói con giỏi lắm". Giọng của ngài nhẹ bổng, ấm áp, người nghệ nhân già trầm ngâm kể lại hai năm vàng son.


Thời hoàng kim, ngoài vinh dự được biểu diễn cho vị vua cuối cùng của triều Nguyễn, nghệ nhân Minh Mẫn còn là giọng ca ruột của bà Từ Cung Hoàng Thái Hậu. Cũng như vua Bảo Đại, mỗi lần muốn nghe hát, bà Từ Cung lại ngự giá đến Ngự Viên, gọi Minh Mẫn ra hầu hát.


Khi chuyển về sống ở Cung An Định, bà Từ Cung vẫn không bỏ thói quen. Một tháng, Minh Mẫn được triệu vào vài lần.
"Mỗi lần vào Cung An Định, Thái hậu lại bước đến cầm tay tui rồi day day mà nói, "con đến rồi à". Sau đó dẫn tui đến ngồi ở ghế, kêu người mang đàn đến. Thợ Thiết đàn, còn tui hát. Bà Từ Cung thích nhất là điệu Ngũ Đối", nghệ nhân Minh Mẫn kể, ánh mắt mơ màng khi nhắc đến chuyện cũ.


Nghe bà hát xong, Thái hậu lại lần tay xuống túi áo, rút ra một tờ tiền ban thưởng. Cuộc sống không còn phồn hoa như xưa, Thái hậu lúc này cũng sống kham khổ như những người dân bình thường, vì thế, bà nhất định từ chối, không nhận tiền. Sau ngày bà Từ cung lìa trần, bà Minh Mẫn cũng không còn quay lại Cung An Định.

Nghệ sĩ Minh Mẫn tên thật là Nguyễn Thị Mẫn, SN 1925, quê ở Chánh Lộc, Phong Điền. Thừa Thiên Huế. Bà là một trong những nghệ nhân "vàng"  còn lại của làng ca cổ Huế. Chồng bà là cố nghệ sĩ Cao Hữu On - một người chơi đàn tài hoa, luôn ủng hộ bà đi theo con đường ca hát.
Năm 2014, bà được tỉnh Thừa Thiên - Huế tặng bằng khen vì “đã có nhiều đóng góp trong giữ gìn và phát huy giá trị ca Huế, góp phần vào sự nghiệp bảo tồn và phát triển văn hóa nghệ thuật Thừa Thiên Huế được tôn vinh tại Festival Huế lần thứ VIII - 2014”.
Hiện tại, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đang làm hồ sơ  để xin công nhận nghệ sĩ Minh Mẫn là nghệ sĩ ưu tú

 

 
Theo Hà Lê (Xa lộ Pháp luật)

 

 

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • Nobel văn học 2017: Sự trở về với những nỗi niềm nhân bản. Những tác phẩm của tiểu thuyết gia Kazuo Ishiguro đã “khai mở vực sâu khôn cùng trong sự kết nối bằng cảm quan bồng bềnh của chúng ta với thế giới”. Sơ khảo giải Nobel văn học từ năm 2010 đến nay, phần nào cho thấy sự sống dậy của chủ nghĩa hiện đại, cũng là sự sống dậy của chủ nghĩa siêu hiện đại “sau mối hoài nghi kinh niên của hậu hiện đại về một tinh thần thời đại/siêu tự sự”. Đó đồng thời cũng là dòng chảy âm thầm và mãnh liệt của tính nhân bản - một yếu tố cốt tủy vĩnh hằng của nghệ thuật mà thời đại “văn minh” dường như đang làm tan loãng nhạt nhòa để tiếp sức cho sự lên ngôi của những giá trị vật chất phủ lên chiều tâm linh mầu diệu hun hút dự sẵn trong mỗi con người.

  • Tháng Mười trở về trong hơi thu với lá vàng buông mình trong gió. Cuộc hiến dâng của những trái tim nhạy cảm vang lên diệu âm của nỗi buồn và một phần nhỏ nhoi bí mật đàn bà. Những vần thơ của các tác giả nữ trên ba miền trong số báo tháng 10 gửi vào hư vô lời tự trầm day dứt và ẩn sâu trong nó là những câu hỏi không thể trả lời.

  • Những trang thơ đượm hơi thở biển khơi và rừng núi trong số này, được sáng tác từ các chuyến đi thực tế trong mùa hè vừa qua ở biển Vinh Hiền và rừng A Lưới, sẽ là những trang thơ đẹp do các cây bút từ Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế chuyển đến.

  • Kỷ niệm 72 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, mở đầu cho số báo này là bài viết: “Cuộc gặp gỡ giữa hai danh nhân văn hóa”, nêu sự kiện trở thành dấu son của lịch sử nước nhà: Trước lúc lên đường sang Paris với vai trò là thượng khách của chính phủ Pháp, Hồ Chủ tịch đã tin tưởng ủy thác, giao Quyền Chủ tịch Nước cho cụ Huỳnh Thúc Kháng gánh vác với phương châm xử thế “dĩ bất biến ứng vạn biến” giữa thời đoạn đất nước trước hiểm họa “ngàn cân treo sợi tóc”... Điều đáng lưu ý nữa là nhân trong bài viết này, tác giả Dương Phước Thu đã sưu tầm được tác phẩm cuối cùng của nhà báo, liệt sĩ Thúc Tề đăng trên tờ Quyết Thắng số 56 ra ngày 20/7/1946, nhan đề BUỔI DIỆN KIẾN ĐẦU TIÊN GIỮA CỤ HỒ CHỦ TỊCH VÀ CỤ HUỲNH THÚC KHÁNG. Sông Hương giới thiệu nguyên văn bài báo quan trọng này đến bạn đọc.

  • Thừa Thiên Huế trong Cách mạng Tháng Tám mang một tầm quan trọng đặc biệt. Chính quyền về tay nhân dân, Ủy ban Nhân dân Cách mạng Lâm thời ra đời, triều đại phong kiến tan rã… Bài viết “Tháng Tám vùng lên Huế của ta” nhắc lại những mốc son chói sáng trong dịp kỷ niệm cuộc cách mạng có tác động lớn đến ý thức cách mạng của quần chúng; đây cũng là dịp gợi nhắc chúng ta nhớ đến những tác phẩm văn học đầy hào khí được sáng tác trong “Ngày hội non sông” và cả sau này.

  • Đang là những ngày hướng đến kỷ niệm dấu ấn giá trị văn hóa của một tờ báo lừng lẫy, Sông Hương tổ chức chuyên đề “100 năm Nam Phong tạp chí”. Chuyên đề nhấn mạnh đến các giá trị văn hóa, những đóng góp lớn của Nam Phong tạp chí vào sự chuyển hướng văn hóa, văn học Việt Nam đầu thế kỷ: cổ súy cho nền văn học mới từ bước khởi đầu; đóng góp về mặt ngôn ngữ trong khai triển ý niệm tiếp nhận văn minh phương Tây, trong nghiên cứu khoa học… qua sự phổ biến và sáng tạo thêm chữ quốc ngữ, đẩy tới một bước mới sự tiến bộ của câu văn xuôi tiếng Việt - văn xuôi nghệ thuật và văn xuôi nghị luận, tranh biện… 

  • SHO - Sáng ngày 4/7, Liên đoàn Lao động tỉnh Thừa Thiên Huế đã tổ chức Hội nghị triển khai và phát động Cuộc thi ảnh nghệ thuật  - thời sự về giai cấp công nhân Công đoàn Thừa Thiên Huế.

  • Kỷ niệm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam 21/6 năm nay, Tạp chí Sông Hương giới thiệu đến quý bạn đọc một số tư liệu vừa tìm thấy liên quan đến tuần báo Sông Hương cả hai thời kỳ: thời kỳ do Phan Khôi làm chủ bút và thời kỳ Sông Hương tục bản do Nguyễn Cửu Thạnh quản lý.

  • Tiếng ve đã sôi trên các ngõ đường, Huế đang vào sâu mùa hạ giữa những chuỗi ngày biến đổi khí hậu toàn cầu diễn ra mạnh mẽ. Song mùa hạ bên sông Hương vẫn vời vợi mùa của hoa phượng nhắc nhở về những cuộc lục tìm dấu tích xa xưa, bởi một vùng đất khi đã bỏ quên ký ức, nó sẽ trở thành vùng đất chết. 

  • Nằm trong chương trình Tình Sông Hương, sáng ngày 29/05, Tạp chí Sông Hương phối hợp với Siêu thị Co.op-mart Huế, Đoàn TNCS phòng Cảnh sát giao thông tỉnh Thừa Thiên Huế trao 15 suất quà cho các em học sinh nghèo vượt khó tại trường tiểu học số 2 Hương Chữ (Thị xã Hương Trà) nhân dịp nhà trường tiến hành lễ tổng kết và phát thưởng năm học 2016 - 2017.

  • Vào lúc 19h30 ngày 27/05, lễ khai mạc và trình chiếu bộ phim đầu tiên trong tuần lễ phim Đan Mạch đã được diễn ra tại rạp Đông Ba (187 Trần Hưng Đạo) thu hút đông đảo người xem đến dự. Thời gian trình chiếu các bộ phim trong tuần lễ sẽ diễn ra từ ngày 27/05 đến ngày 04/06/2017.

  • Vào lúc 15h ngày 25/05, nhân dịp lễ tổng kết và phát thưởng năm học 2016-2017 tại trường tiểu học Huyền Trân (phường An Tây), Tạp chí Sông Hương đã phối hợp cùng với Siêu thị Co.op-mart Huế trao 15 suất quà cho các em học sinh nghèo vượt khó của trường.

  • Ngày 24/5, tại địa điểm di tích Hải Vân Quan, tỉnh Thừa Thiên​-Huế và thành phố Đà Nẵng đã tổ chức Lễ đón Bằng xếp hạng Di tích ​quốc gia Hải Vân Quan, theo Quyết định 1531/QĐ-BVHTTDL ngày 14/4/2017 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  • Vào sáng ngày 18/05, nằm trong khuôn khổ các hoạt động nhân ngày Quốc tế Bảo tàng, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã tổ chức khai mạc triển lãm tranh của họa sĩ Đặng Mậu Triết với chủ đề “Vọng” tại Trường lang Đại Cung môn (Đại Nội – Huế).

  • Vào lúc 14h ngày 20/05, tại phòng triển lãm thuộc trường Đại học Nghệ thuật Huế đã diễn ra buổi triển lãm của hai nghệ sĩ trẻ Phan Vũ Tuấn và Phan Đình Khánh mang tên “Chuyện chưa kể”.

  • Nhằm ôn lại truyền thống lịch sử và ghi nhận công lao đóng góp của đồng chí Hoàng Lanh – Nguyên Bí thư Thành ủy Huế (1977-1988) đối với phong trào cách mạng thành phố Huế, vào lúc 14h ngày 19/05, Ban Tuyên giáo Thành ủy Huế đã tổ chức buổi giới thiệu và tặng sách “Bí thư Thành ủy Hoàng Lanh với phong trào cách mạng thành phố Huế” (Hoàng Lanh kể, Nguyễn Quang Hà ghi) do Nhà xuất bản Thuận Hóa ấn hành.

  • Vào lúc 9h ngày 19/05, Sở Du lịch tỉnh Thừa Thiên Huế và Đại diện lãnh đạo Công ty CP Vận tải Đường sắt Hà Nội (HARACO) đã có buổi làm việc và thống nhất một số nội dung trong biên bản hợp tác phát triển du lịch giữa các bên nhằm thực hiện “Chương trình liên minh kích cầu du lịch vận chuyển bằng đường sắt” nhằm phối hợp, quảng bá, tiếp thị điểm đến du lịch trong nước nói chung và Thừa Thiên Huế nói riêng.

  • Tối 16/5, tại Quảng trường Trung tâm huyện A Lưới, Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên Huế phối hợp với UBND huyện A Lưới tổ chức Lễ khai mạc “Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch các dân tộc miền núi” tỉnh Thừa Thiên Huế lần thứ XII, năm 2017.  

  • Sáng 10/5, Sở Văn hóa, Thể thao phối hợp với UBND huyện A Lưới tổ chức họp báo về Ngày hội "Văn hóa, Thể thao và Du lịch các dân tộc miền núi" tỉnh Thừa Thiên Huế lần thứ XII - 2017.