THANH HOA - LÊ HUỆ
Chợ Đông Ba có vị trí đắc địa khi nằm ở trung tâm thành phố Huế, dọc bờ sông Hương, bên đường Trần Hưng Đạo, cách cầu Trường Tiền khoảng 100m về phía Bắc. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân xứ Huế mà còn là nơi để du khách tìm hiểu văn hóa vùng đất Cố đô.
Bản đồ vị trí chợ mới và vị trí chợ cũ
![]() |
Bản đồ chỉ cách bài trí các gian hàng và vòi nước |
Nằm bên dòng Hương Giang thơ mộng, giữa không gian trầm lắng của đất Cố đô, chợ Đông Ba đã gắn liền với những thăng trầm cùng Huế, đi trọn theo chiều dài lịch sử hơn một thế kỷ từ kinh thành Phú Xuân đến tỉnh Thừa Thiên Huế ngày nay. Chợ được hình thành dưới thời nhà Nguyễn, cho đến nay đã trải qua nhiều lần đổi tên, di dời địa điểm.
Năm 1899, cùng với việc thành lập thị xã Huế, chợ Đông Ba mới và cầu Trường Tiền được xây dựng xong, hai bờ sông Hương được nối lại, một đô thị mới được hình thành mà khu vực xây dựng mới phần lớn được tập trung ở bên bờ Nam sông Hương.
Trong công cuộc chỉnh trang đô thị này, vua Thành Thái đã chuyển chợ Đông Ba ra địa điểm hiện nay. Cho nên, dân gian còn truyền lại câu ca dao:
Chợ Đông Ba đem ra ngoài giại
Cầu Trường Tiền đúc lại xi moong
Đến giữa thế kỷ XX, chợ Đông Ba đã được chỉnh trang nhiều lần. Năm 1967, chính quyền cho phá dỡ chợ cũ, xây lại chợ mới với thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn Kỳ. Công trình đang thi công dang dở thì bị tàn phá do chiến tranh. Sau đó, chính quyền Sài Gòn đã cho sửa chữa tạm thời nhằm phục vụ nhu cầu buôn bán của người dân. Đến năm 1986, sau 12 năm thống nhất đất nước, chợ Đông Ba được đại trùng tu và có diện mạo như ngày hôm nay.
Hiện nay, Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV đang bảo quản khối tài liệu lưu trữ thuộc phông Phủ Thủ hiến Trung Việt. Đây là khối tài liệu hành chính phản ánh các mặt hoạt động của Chính phủ Quốc gia Việt Nam tại Trung Kỳ, giới hạn thời gian tài liệu của phông Phủ Thủ hiến Trung Việt bắt đầu từ năm 1949 đến năm 1954.
Trong quá trình khảo sát, tra tìm tài liệu có liên quan đến vùng đất Cố đô, chúng tôi đã tìm thấy Hồ sơ ký hiệu số 1958, trong đó có bản họa đồ thiết kế chợ Đông Ba. Trong bộ hồ sơ này có hai bản vẽ công tác cấu tạo chợ Đông Ba với kích thước 115cm x 42cm, do Phòng Kiến trúc Nha Công chánh Giao thông Trung Việt thiết định ngày 14/6/1951 và được Giám đốc Nha Công chánh Giao thông Trung Việt duyệt ngày 18/6/1951. Bản vẽ thứ nhất là Bản đồ vị trí chợ mới và vị trí chợ cũ, bản vẽ thứ hai là Bản đồ chỉ cách bài trí các gian hàng và vòi nước. Đây là nguồn tài liệu gốc, xin trân trọng giới thiệu đến các nhà nghiên cứu cùng bạn đọc.
Mặc dù đây không phải là bản thiết kế đầu tiên, cũng không phải là bản thiết kế chợ Đông Ba hiện nay nhưng bản thiết kế này đã góp phần giúp các nhà nghiên cứu có cái nhìn đầy đủ, chính xác hơn khi tìm hiểu về quá trình phát triển, đặc biệt về mặt kiến trúc của chợ Đông Ba qua các thời kỳ.
Đến thăm chợ Đông Ba ở Huế cũng là dịp để thấy, trong cái ồn ào, náo nhiệt ở từng góc chợ, trong cái tấp nập của người mua, kẻ bán như vẫn tồn tại một nét đẹp bình dị, dân dã theo thời gian. Và nếu được ví chợ Đông Ba như một bức tranh thì chúng tôi xin được tô lên đó những gam màu sáng với hình ảnh sôi động của ngày hôm nay. Còn những thay đổi trong kiến trúc qua từng thời kỳ xin được làm những nét phác thảo góp phần làm nên bức tranh trọn vẹn của chợ Đông Ba.
T.H - L.H
(Nguồn: Hồ sơ số 1958, Phông Phủ Thủ hiến Trung Việt, Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV)
(SHSDB20/04-2016)
NGUYỄN VĂN THỊNHCũng như trên cả nước, trước cách mạng tháng Tám, làng (tên gọi chữ Hán là xã), ở Thừa Thiên Huế là một đơn vị cơ bản trong tổ chức hành chính của các vương triều.
VÕ NGỌC LANNếu cuộc đời người là một trăm năm hay chỉ là sáu mươi năm theo vòng liên hoàn của năm giáp, thì thời gian tôi sống ở Huế không nhiều. Nhưng những năm tháng đẹp nhất của đời người, tôi đã trải qua ở đó. Nơi mà nhiều mùa mưa lê thê cứ như níu giữ lấy con người.
LTS: Đại Học Huế đang ở tuổi 50, một tuổi đời còn ngắn ngủi so với các Đại học lớn của thế giới. Nhưng so với các Đại học trong nước, Đại Học Huế lại có tuổi sánh vai với các Đại học lớn của Việt như ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Trên hành trình phát triển của mình, Đại Học Huế đã góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế, giáo dục, văn hoá ở miền Trung, Tây Nguyên, đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao cho khu vực và cả nước. Nhân dịp kỷ niệm này, TCSH phân công ông Bửu Nam, biên tập viên tạp chí, trao đổi và trò chuyện với PGS.TS. Nguyễn Văn Toàn, Giám đốc Đại Học Huế. Trân trọng giới thiệu với bạn đọc cuộc trò chuyện này.
VÕ ĐẮC KHÔICó một thời người Huế loay hoay đi vỡ núi, phá rừng trồng khoai sắn. Có một thời người Huế tìm cách mở cảng nước sâu để vươn ra biển lớn, hay đón những con tàu viễn xứ xa xôi. Cả nước, các tỉnh thành láng giềng như Quảng Bình, Quảng Trị, Đà Nẵng cũng đều ra sức làm như thế, sao ta có thể ngồi yên?
TRẦN ĐÌNH SƠNĐất Việt là cái nôi sinh trưởng của cây trà và người Việt biết dùng trà làm thức uống thông thường, lễ phẩm cúng tế, dâng tặng, ban thưởng từ hàng ngàn năm nay.
NGUYỄN XUÂN HOÀNGTừng là đất Kẻ Chợ – kinh đô triều Nguyễn xưa, ẩm thực Huế dựa trên nền tảng triết lý của cái đẹp, món ăn món uống phải ngon nhưng nhất thiết phải đẹp, vị phải đi với mỹ, thiếu mỹ thì không còn vị nữa.
TRƯƠNG THỊ CÚCTrong vô vàn những bài thơ viết về Huế, hai câu thơ của Phan Huyền Thư dễ làm chúng ta giật mình:Muốn thì thầm vuốt ve Huế thật khẽLại sợ chạm vào nơi nhạy cảm của cơ thể Việt Nam (Huế)
FRED MARCHANT(*) Trong chuyến viếng thăm Huế lần thứ hai vào năm 1997, tôi làm một bài thơ đã đăng trong tập thứ hai của tôi, Thuyền đầy trăng (Full Moon Boat). Bối cảnh bài thơ là một địa điểm khảo cổ nổi danh ở Huế. Có thể nói là bài thơ này thực sự ra đời (dù lúc đó tôi không biết) khi nhà thơ Võ Quê đề nghị với tôi và các bạn trong đoàn ghé thăm Đàn Nam Giao trước khi đi ăn tối ở một quán ăn sau Hoàng Thành bên kia sông Hương.
TRẦN KIÊM ĐOÀNDu khách là người trong mắt nhìn và qua cảm nhận của chính người đó.
TRƯƠNG THỊ CÚCTừ buổi hồng hoang của lịch sử, hình ảnh ban đầu của xứ Huế chỉ thấp thoáng ẩn hiện qua mấy trang huyền sử của đất nước Trung Hoa cổ đại. Tài liệu thư tịch cổ của Trung Quốc đã kể lại từ năm Mậu Thân đời vua Đường Nghiêu (2353 năm trước Công nguyên), xứ Việt Thường ở phương Nam đã đến hiến tặng vua Nghiêu con rùa thần từng sống qua ngàn năm tuổi.
HỒ ĐĂNG THANH NGỌCCó một hiện tượng lịch sử lý thú, ở những nơi khác vốn dĩ bình thường nhưng ở Huế theo tôi là rất đặc biệt, đó là tại mảnh đất này sau hơn ba mươi năm ngày đất nước thống nhất, đã hình thành một thế hệ nữ doanh nhân thành đạt giữa chốn thương trường.
MINH TÂMTôi nghe bà con bán tôm ở chợ Bến Ngự kháo nhau: Dân nuôi tôm phá Tam Giang đã xây miếu thờ “Ông tổ nghề” của mình gần chục năm rồi. Nghe nói miếu thờ thiêng lắm, nên bà con suốt ngày hương khói, cả những người nuôi tôm ở tận Phú Lộc, dân buôn tôm ở Huế cũng lặn lội vượt Phá Tam Giang lễ bái tổ nghề.
PHẠM THỊ ANH NGA"Hiểu biết những người khác không chỉ đơn giản là một con đường có thể dẫn đến hiểu biết bản thân: nó là con đường duy nhất" (Tzvetan Todorov)
TRẦN ĐỨC ANH SƠNSau hơn 1,5 thế kỷ được các chúa Nguyễn chọn làm thủ phủ của Đàng Trong, đến cuối thế kỷ XVIII, Huế trở thành kinh đô vương triều Tây Sơn (1788 - 1801) và sau đó là kinh đô của vương triều Nguyễn (1802 - 1945).
TRƯƠNG THỊ CÚC Sông Hương là một trong những nét đẹp tiêu biểu của thiên nhiên xứ Huế. Sông là hợp lưu của hai nguồn Hữu Trạch, Tả Trạch, chảy qua vùng đá hoa cương cuồn cuộn ghềnh thác, đổ dốc từ độ cao 900 mét đầu nguồn Hữu trạch, 600 mét đầu nguồn Tả trạch, vượt 55 ghềnh thác của nguồn hữu, 14 ghềnh thác của nguồn tả, chảy qua nhiều vùng địa chất, uốn mình theo núi đồi trùng điệp của Trường Sơn để gặp nhau ở ngã ba Bàng Lãng, êm ả đi vào thành phố, hợp lưu với sông Bồ ở Ngã Ba Sình và dồn nước về phá Tam Giang, đổ ra cửa biển Thuận An.
Chúng ta biết rằng trong thời đại ngày nay, khi đầu tư xây dựng những cơ sở nhằm đáp ứng nhu cầu cao của người đi du lịch, văn hóa ẩm thực được xem như là cánh cửa đầu tiên được mở ra để thu hút du khách.
Chúng tôi đi thăm đầm chim Quảng Thái, theo ông Trần Giải, Phó chủ tịch huyện Quảng Điền.
I. Chúng tôi xin tạm hiểu như sau về văn hóa Huế. Đó là văn hóa Đại Việt vững bền ở Thăng Long và Đàng Ngoài chuyển vào Thuận Hóa - Phú Xuân.
Thúng mủng Bao La đem ra đựng bột. Chiếu Bình Định tốt lắm ai ơi. Tạm tiền mua lấy vài đôi. Dành khi hiếu sự trải côi giường Lào.
LTS: Tiến sĩ Nguyễn Thuyết Phong hiện đang dạy tại trường đại học Kent State thuộc tiểu bang Ohio, . Đây là một trong những bài trích ra từ cuốn Hồi ký âm nhạc, gồm những bài viết về kinh nghiệm bản thân cùng cảm tưởng trong suốt quá trình đi đó đây, lên núi xuống biển, từ Bắc chí Nam của ông để sưu tầm về nhạc dân tộc. Được sự đồng ý của tác giả, TCSH xin trân trọng giới thiệu cùng độc giả.